محدثه فلکیان هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد در سال ۱۳۹۶، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “شناسایی نیاز های تربیت جنسی کودکان از منظر تجارب زیسته مادران” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه فردوسی مشهد

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی تربیتی

عنوان:

شناسایی نیاز های تربیت جنسی کودکان از منظر تجارب زیسته مادران

استاد راهنما:

دکتر سید محسن اصغری نکاح

استاد مشاور:

دکتر سید محمود سعیدی رضوانی

دانشجو:

محدثه فلکیان

شهریور ماه ۱۳۹۶

فهرست مطالب

عنوان

فصل نخست: مقدمه (کلیات)

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف اختصاصی

سؤال های پژوهش

تعاریف عملیاتی پژوهش

فصل دوم پیشینه پژوهش

مقدمه

پیشینه ی نظری

تربیت جنسی

تعریف تربیت جنسی

هدف تربیت جنسی

تمایز تربیت جنسی و آموزش جنسی

جایگاه غریزهای جنسی در تربیت جنسی

اهداف تربیت جنسی در دوره ی کودکی

ناصر بنیادین تربیت جنسی

نقش بازی کودکانه در تربیت جنسی

تعیین زمان مناسب در تربیت جنسی

سوء استفاده جنسی

تربیت جنسی خانواده محور

جایگاه خانواده در تربیت جنسی

تربیت کودک مسئولیت خانواده

ضرورت آموزش خانواده برای تربیت

جایگاه و اهمیت کودکی در تربیت

روش ارائه ی تربیت موثر به کودک

نیاز سنجی و تربیت جنسی

تعریف نیاز

تعریف نیازسنجی

نیاز سنجی و تعلیم و تربیت

نیازسنجی اطلاعاتی

نیازسنجی آموزشی

هدف نیازسنجی

اصول نیازسنجی

مراحل نیازسنجی

خاستگاه نیازسنجی

دیدگاه های رایج در زمینه نیازسنجی

روش شناسی نیازسنجی

نیازسنجی کمی

نیازسنجی کیفی

پدیدارشناسی

چیستی و تعریف پدیدارشناسی

هدف پدیدارشناسی

انواع پدیدار شناسی

گردآوری داده در پژوهش کیفی

ابزار پژوهش پدیدارشناسی

پیشینه پژوهشی

پژوهش های داخل کشور

پژوهش های خارج از کشور

جمع بندی

فصل سوم: روش تحقیق

مقدمه

روش پژوهش

مراحل انجام پژوهش

کسب آمادگی

مطالعه مقالات و کتب موجود در خصوص انجام مصاحبه

بررسی پایان نامه هایی با روشهای کیفی

شرکت در کارگاه های مدرسه ی روش تحقیق دانشگاه علامه طباطبایی

گرفتن مشورت و استفاده از تجارب دانشجویان و دانش آموختگان دکتری مطلع از روشهای کیفی

جمع بندی ضوابط مربوط به سوالات مصاحبهی پژوهش کیفی

تدوین ابزار پژوهش

بررسی کتب، متون و کلیپهای آموزشی در دسترس در زمینه ی تربیت جنسی

تعیین محورهای مصاحبه با توجه به اهداف پژوهش

تدوین سوالات اولیه

تجدید نظر در سوالات ابزار پژوهش

اجرای آزمایشی و گرفتن بازخورد از درک مشارکت کننده

گام های کلی پژوهش

مراحل عملی انجام مصاحبه

تصریح جامعه آماری پژوهش (میدان مطالعه)

چگونگی دستیابی به نمونه های مطالعاتی روش نمونه گیری)

ملاحظات انتخاب نمونه

رعایت ملاحظات اخلاقی

رضایت آگاهانه

رعایت حریم شخصی

حفظ گمنامی

رازداری

نحوه ی دستیابی به نمونه ها

ابزار گردآوری و تحلیل دادهها

انجام مصاحبه

نحوهی کدگذاری اطلاعات گردآوری شده از طریق مصاحبه و تحلیل

اقدامات انجام شده در تحلیل

روایی و پایایی داده ها

تجزیه تحلیل داده ها

فصل چهارم: یافته های پژوهش

مقدمه

روش تجزیه و تحلیل داده ها

یافته های حاصل از پژوهش (مفاهیم، مولفه ها و مقولات)

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

نتایج و تفاسیر

مفهوم و جایگاه تربیت جنسی

منابع اطلاع یابی

عوامل نقش آفرین در تربیت جنسی

مسائل و مشکلات رایج در تربیت جنسی

جمع بندی بحث و نتیجه گیری

پیشنهادات

پیشنهادات کاربردی

پیشنهادات پژوهشی

محدودیت های پژوهشی

منابع

پیوست ها

پیوست شماره ۱: سوالات محوری مصاحبه

پیوست شماره ۲ فرم رضایت مشارکت کنندگان و اطلاعات فردی

پیوست شماره ۳

متن کامل مصاحبه ۱۲

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

تربیت جنسی به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که از دوران اولیه ی زندگی انسان در جهت رشد متعادل و متناسب غریزه ی جنسی وی در زمینه های مختلف صورت می پذیرد. هدف بنیادی آن آگاه سازی جسمی، تداوم و بقای نسل و به دست آوردن آرامش در زندگی است (سبحانی نژاد و همکاران ، ۱۳۸۶: ۳۲).خانواده به عنوان بنیادی ترین عنصر جامعه ی انسانی، نقش خاصی در تربیت کودکان بر عهده دارد. از آنجائی که مباحث و مسائل جنسی در همه ی جوانی زندگی فرد نقش ایفا می کند توجه به آن امری ضروری است چرا که این مسائل هم در حیطه ی بهداشت فردی و اجتماعی شخص حائز اهمیت است و هم در زمینهی اخلاقیات، لذا خانواده باید در هر چه بهتر شکل گرفتن هویت جنسی کودک اهتمام لازم و کافی را از خود نشان۔ دهند. از طرفی کودک باید بتواند در به دست آوردن اطلاعات موثق و صحیح متناسب با سن خودش و برطرف کردن مسائل جنسی خود با والدین ارتباط برقرار کند( یوزباشی، ۱۳۹۵ :۱۱) چنانچه خانواده بخواهد به عنوان مرجع اولیهی رفع نیازها و حل مشکلات کودک نقش ایفا کند، اطلاع و شناخت کافی از نیازهای کودک در هر دوره ی سنی و متناسب با شرایط فردی و خانوادگی امری اجتناب ناپذیر است.

بیان مسأله

دوران کودکی، بخشی از وجود شخصی است که فشرده ترین و شدیدترین کنترل ها در قبال آن اعمال می شود. سلامت، آسایش، تربیت و پرورش کودکان به روش های معاصر، هسته اصلی پروژه های بیشماری است که می کوشند کودک را از تهدیدات اخلاقی، جنسی و فیزیکی حفاظت کنند و رشد عادی و سالم او را تضمین و بطور فعال ظرفیت های ویژه ی او را از قبیل هوش، آموزش پذیری و پایداری عاطفی تقویت کنند(جیمز، جنکس و پروت ، ۱۳۸۳: ۲۷). صاحب نظران و اندیشمندان تربیتی، بر این باورند که در دوران کودکی، پایه های اساسی ساختمان شخصیت انسان شکل می گیرد و دورهی نوجوانی به بعد، زمان تثبیت شخصیت انسان است. با توجه به نقش دوران کودکی، پرداختن به امر تربیت جنسی در این دوران ضروری است، چرا که برخی صاحب نظران بر این باورند که حیات جنسی انسان از بدو تولد شروع می شود ( ثابت، بی تا: ۵۹۵-۵۹۶)اگر بخواهیم با یک دید جامع بنگریم، تربیت جنسی از مهمترین و حساسترین ساحتهای تربیتی کودکی است که بر دیگر ساحتها نیز تأثیر زیادی می گذارد. تربیت جنسی کودکان از همان بدو تولد آغاز می گردد و گرچه در طول حیات فرد هنگامه های قابل توجهی وجود دارند که زندگی آتی کودک را در عرصه های مختلف تحت الشعاع قرار می دهند اما گذر از هر یک از این مراحل حساس که در اکثر آنها خانواده نقشی حیاتی ایفا می کند، در گرو شناخت کامل این مقاطع حساس و برنامه ریزی صحیح برای آن است (محمدی مقدم، ۱۳۹۶(۱۱-۱۳).امروز واژه هایی نظیر تربیت جنسی و آموزش جنسی کودکان بصورت گسترده و گاهی به جای یکدیگر استفاده می شود و این در حالی است که از نظر صاحب نظران بین تربیت و آموزش تفاوت وجود دارد. تربیت رشد تدریجی و هماهنگ همه استعدادهای آدمی است و در این بین بخش تأثیر گذاری از تربیت، حوزه تربیت جنسی با حساسیت و پیچیدگی های وسیع آن است (سبحانی نژاد و همکاران ، ۱۳۸۶: ۲۸؛ به نقل از شعاری نژاد، ۱۳۷۶). اما آموزش اشاره دارد به مواردی نظیر ارائه ی دانش مربوط به تولید مثل و موضوعات جنسی براساس برنامه های طراحی شده ای که برای آموزش رفتار جنسی و نگرش به آن استفاده می شود( کدخدا و ابراهیم پور قوی، ۱۳۹۴ (۲۶۰ ). از طرف دیگر با توجه به مسائل فرهنگی خاص در جامعه ی ما و رواج روزافزون تکنولوژی مدرن که در مواردی مهیج و تحریک کننده غریزه ی جنسی کودکان است، باید در زمینه ی آگاه سازی خانواده ها خصوصا مادران در دوران دبستان اقدام شود (مظاهری و ثابت قدم، ۱۳۸۴: ۵۵). البته نباید از نظر دور داشت که پایهی این آگاهی ها در دورهای پیش از دبستان صورت می گیرد و با شناخت و درک مفهوم تربیت جنسی از دیدگاه مادران و کشف تجارب زیسته ی آنان می توان به چگونگی فرآیند تربیت جنسی در سطح ایده آل آن رهنمون شد.یکی از دغدغه های دیگری که در زمینه ی تربیت جنسی مورد توجه متصدیان تربیت است، مسئلهی فضای مجازی، سهولت و شیوع استفاده کودکان و نوجوانان از آن است. همچنین که امروزه مسائل جدیدی در حوزهی سوء استفاده ی جنسی از کودکان مطرح شده است که به استثمار جنسی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی» معروف است. متاسفانه والدین تا حد زیادی از آن بی اطلاع هستند. البته به این امر نباید به دید غفلت نگریسته شود چرا که اگر آسیب شناسی شود گاهی پیامدهای منفی این دست سوءاستفاده ها به مراتب زیان بار تر از سوء استفاده های فیزیکی و جسمی است.به علت حساسیت مسأله، امر تربیت جنسی را نمی توان بر عهدهی هر کسی گذاشت. به گفتهی مارگارنگو » مسائل مربوط به تربیت جنسی، مستلزم توانایی فوق العاده و نزاکت خاص و تیزهوشی و دلسوزی بسیار بالاست. مراقب باید دوستدار کودک باشد و سخنان خود را به گونه ای بی ریا و دور از هر شائبه ای و به زبان دین و وظیفه ی الهی بیان دارد، از ابهام بپرهیزد و در جایی که لازم باشد با صراحت و ادب پاسخ گوید و در پاره ای از موارد لازم است متذکر شود که در این مورد بعدا اطلاع خواهید یافت (قائمی، ۱۳۶۹: ۸). در واقع خردسالی، دوران نهفتگی غریزه ی جنسی است و خانواده باید در راستای رشد کودک به پیش رود و این تصور که کودک تا زمان بلوغ از میل جنسی بی بهره است و هر رفتاری در برابر او انجام شود در او تاثیری ندارد یک تصور نادرست است (محمدی مقدم، ۱۳۹۶: ۹۲)اگر چه موضوع تربیت جنسی در حال حاضر یکی از مسائل مورد توجه در حوزه ی تعلیم و تربیت است وتوجه صاحب نظران بسیاری را به خود جلب کرده است اما برخی از والدین و مربیان به دلیل عقاید و بینش های خود، علاقه ای به صحبت کردن درباره ی مسائل و آموزه های جنسی ندارند، زیرا بر این باورند که ارائه ی اطلاعات نه تنها کمکی به کودکان نمی کند بلکه موجب بیدار شدن غریزه ی جنسی فرزندانشان می شود این در حالی است که باید بدانند هر چه اطلاعات و دانسته های کودکان و نوجوانان دربارهی بدن خود و مسائل مربوط به جنسیتشان بیشتر و صحیح تر باشد، رفتارهای جنسی آگاهانه تری از خود بروز می دهند و کمتر در معرض آسیب فرار می گیرند. فرزندان به هر حال کنجکاوی های خود را از طریق منابع مختلف، مثل دوستان، نشریات، رسانه ها و … ارضا می کنند. به همین دلیل والدین و اعضای مؤثر خانواده بهتر است برای اطمینان حاصل کردن از آموزش سالم آنان، وظیفهی آگاهی دهنده ی اصلی خود را بر عهده بگیرند.از آنجا که تجربیات جنسی کودک اثرات غیر قابل انکاری بر رفتار جنسی بزرگسالی وی خواهند داشت، باید اذعان نمود هر چقدر والدین در تربیت جنسی کودک، از روش ها و برنامه های جامع، اصولی و منطقی تری استفاده نمایند و به جای سرزنش مطلق و پیوسته، فرزندانشان را در این زمینه آگاه تر نمایند، تربیت جنسی کامل تری پدیدار خواهد شد. تربیت جنسی نیازمند تدوین برنامه جامع تربیتی برای والدین متناسب با فرهنگ و مقتضیات جامعه ایرانی است (سبحانی نژاد، همایی و علیین، ۱۳۸۶: ۳۱). چنانچه بخواهیم در این راستا گام برداریم درک جایگاه فعلی تربیت جنسی در خانواده ها بسیار حائز اهمیت است و می توان گفت که بدون شناخت شرایط فعلی مشخص کردن مسیر تربیت جنسی برای خانواده ها کاری عبث خواهد بود. بیشتر والدین تربیت جنسی در نوجوانی را از دشوارترین بخش های تربیت می دانند، زیرا از یک طرف دوران نوجوانی همراه با سرکشی غرایز بوده و از سوی دیگر حجب و حیای والدین در ارائه ی اطلاعات جنسی به فرزندان به این مسئله دامن می زند ( فرمهینی فراهانی، ۱۳۸۵: ۱۴۶؛ به نقل از وندر ماسن، ۲۰۰۴). این امر، اهمیت شروع تربیت جنسی در سنین پایین را به وضوح بیان می کند چرا که طرح مسائل اولیه در سنین پیش از دبستان از بروز مشکلات آتی خانواده خصوصا همزمانی با خصایص دوران نوجوانی و بحران هویت یابی پیشگیری می کند.مربیان نیز به دلیل دسترسی آسان به کودکان و رابطه ی نزدیک با آنها، در موقعیت خاصی برای آموزش و پیشگیری و مداخله بر سوء استفاده ی جنسی از کودکان هستند( کدخدا و ابراهیم پور قوی، ۱۳۹۴, ۱۳۹۶ به نقل از کارول، کارول و آن، ۱۹۸۸). اما همانگونه که نادینگز» اعتقاد دارد، برای تربیت نباید از رابطه ی مادرانه و مهرورزانه مادر غافل شد همچنین وی اذعان می دارد که مراقبت، یک نگرش ساده و یک احساس نیست بلکه رویدادی است که در ارتباطات انسانی ایجاد می شود(بینش و همکاران، ۱۳۹۳: ۷۶) و این امر خصوصا در تربیت۔ جنسی به علت شخصی و خصوصی بودن مسئله و گره هایی در ابراز آن مورد تأکید است.البته نباید از نظر دور داشت که نگرش مثبت و مبتنی بر واقعیت نسبت به موضوعات جنسی دیدگاه مثبتی را در کودکان ارتقاء می بخشد و محیطی قابل قبول ایجاد می نماید که این اتفاق می تواند توسط والدین و مربیان در سال های اول مدرسه زمانی که اولین سؤالات از سوی کودک آغاز می گردد، صورت پذیرد. شنیدن این جمله که «هر سؤالی داری می توانی بپرسی» کمک زیادی به ایجاد یک تعامل سالم بین کودک و بزرگسالان می کند(فروزی عزیزاده و محمد علیزاده، ۱۳۸۶: ۹۸).همان گونه که مباحث مطرح شده در باب تربیت، تربیت جنسی و شناخت مبانی تربیت جنسی به وضوح بیان شد، لزوم توجه به تربیت جنسی خصوصا از سنین پیش دبستان، دریافت گردید. همچنین لزوم توجه به تجارب و زیرساخت های لازم از نگاه مادران که اولین مربیان تربیت جنسی فرزندانشان می باشند نیز مبرهن است و توجه به تجارب زیسته ی مادران در طول دوران والدگریشان از جایگاه ویژهای برخوردار است و بنابراین سوال اصلی این پژوهش آن است که با توجه به تجارب زیسته ی مادران در ارتباط با فرزندانشان، مهمترین نیازهای تربیت جنسی کودکان چه می باشد؟ با بررسی ادبیات پژوهش متوجه شدیم که در این بین اختلاف نظرهایی در باب اهمیت نگاه به مساله تربیت خصوصا در زمینه تربیت جنسی در بین صاحب نظران وجود دارد و همچنین با بررسی تحقیقات پیشین مشخص گردید که گاهی بین تظر خانواده و برآوردی که از نظر متخصصان بر می آید تفاوتهایی به چشم می خورد لذا جهت تبیین این مسائل، طرح و اجرای پژوهش حاضر اهمیت یافت.

اهمیت و ضرورت پژوهش

اولین سوال پیش روی یک پژوهشگر در فرآیند تحقیق این است که «انجام این پژوهش در جامعه ای که دچار انواع مشکلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و… است چه فایده ای برای عموم دارد؟» و اینکه «چرا باید وقت و انرژی پژوهشگر در بره ای از زمان صرف انجام این پژوهش گردد؟» در حال حاضر دیگر نمی توان تنها با استناد به «تمایل و دغدغه ی شخصی» دلایلی برای ضرورت پژوهش بافت و مسلما پیگیری مبحث «نبازهای امروز تربیت جنسی کودکان» هم از عوامل اجتماعی و هم از دغدغه های شخصی پژوهشگر منشاء گرفته است و آنگونه که شرایط در حال حاضر نشان می دهد این امر یکی از ضروریات تربیت است که تمرکز و توجه خاصی را در جوامع به خود اختصاص داده است.تأثیر پذیری انسان در برابر بسیاری از نیازها و شرایط با توجه به شدت و ضعف آن در افراد مختلف یک امر مسلم است و دیدن درست و واضح این نیاز و برخورد شایسته و سنجیده با آن می تواند فرد را در استفاده ی بجا و صحیح آن رهنمون باشد. با استناد به این امر که عامل جنسیت منشا بسیاری از تحولات در فرد می باشد، پذیرش تاثیرات و عوارض مثبت و منفی آن با دیده ای واقع بین به اهمیت موضوع می افزاید. به همین جهت باید