محمد سرخوش هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۸۹، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر ورزش یوگای کودکان و تصویرسازی ذهنی بر اضطراب امتحان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه جهت  دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی عمومی

عنوان:

اثر ورزش یوگای کودکان و تصویرسازی ذهنی بر اضطراب امتحان

استاد راهنما:

دکتر سلطان علی کاظمی

استاد مشاور:

دکتر زهرا قادری

نگارش:

محمد سرخوش

۱۳۸۹

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول : کلیات تحقیق

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف تحقیق

فرضیه های تحقیق

تعاریف نظری واژه ها

تعاریف عملیاتی واژه ها

فصل دوم : ادبیات تحقیق

الف ) مفهوم نظری

یوگا چیست

تاریخچه و پیدایش مکتب یوگا

فلسفه یوگا

روانشناسی یوگا

یوگا و اضطراب

یوگای کودکان

نظریه مربوط به یوگا

نظریه ظهرابی

مکاتب مربوط به یوگا

تصویر سازی ذهنی چیست

تاریخچه تصویر ذهنی

روانشناسی تصویر ذهنی

تصویر سازی ذهنی و اضطراب ، استرس و تمرکز

دیدگاه ها و نظریه های مربوط به تصویر ذهنی

امتحان

انواع امتحان

فواید ارزشیابی امتحان

پیشرفت تحصیلی چیست

مفهوم اضطراب

اضطراب امتحان

مفهوم اضطراب ریاضی

زیان های روانی ، تحصیلی اضطراب

مواقع بروز اضطراب ناشی از امتحان

قبل از امتحان

هنگام امتحان

بعد از امتحان

علائم و نشانه های اضطراب امتحان

علل اضطراب امتحان

عوامل مرزی و شخصیتی

علل فرهنگی

عوامل آموزشگاهی

راهکار های کاهش اضطراب امتحان

نظریات اضطراب

نظریات یادگیری

دیدگاه روانکاوی

نظریه اصالت وجود

نظریه پدیدار شناختی

ب ) تحقیقات انجام شده در رابطه با موضوع پژوهش

پژوهش های داخل کشور

پژوهش های خارج کشور

تحقیقات انجام شده عوامل محیطی بر اضطراب

پژوهش های داخل کشور

پژوهش های خارج کشور

جمع بندی

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ابزارهای تحقیق

شیوه نمره گذاری

آموزش یوگای کودکان و تصویر سازی ذهنی

روش اجرای تحقیق

متغیرهای تحقیق

روش های آماری تحلیل داده ها

فصل چهارم : تحلیل داده ها

قسمت اول : اطلاعات جمعیت شناختی توصیفی

قسمت دوم : اطلاعات تحلیل استنباطی

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

خلاصه

بحث و نتیجه گیری

نتیجه گیری نهایی

پیشنهاد های پژوهشی

محدودیت های پژوهشی

منابع

چکیده:

این پژوهش، به منظور بررسی تاثیر ورزش یوگا و تصویر سازی ذهنی بر اضطراب امتحان دانش آموزان پسرانه تیزهوشان شهید بهشتی بوشهر در سال ۱۳۸۸ انجام گرفت ، پژوهش از نوع تجربی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بوده و با حجم نمونه ۴۰ نفر از تعداد ۱۳۰ نفر دانش آموز اول راهنمایی به صورت خوشه ای یک مرحله ای تصادفی انتخاب شد.آزمون اضطراب امتحان در هر دو گروه آزمایش و گواه قبل از اجرای آموزش اجرا گردید، گروه آزمایش به مدت ۱۶ جلسه یک ساعته در معرض آموزش ورزش ہوگا و تصویر سازی ذهنی قرار گرفتند ولی این آموزش برای گروه کنترل اجرا نشد. پس از اتمام آموزش از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد. داده های پژوهش از طریق آزمون اضطراب ساراسون جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که آموزش ورزش یوگا و تصویر سازی ذهنی در سطح ۹۵ درصد اطمینان، بر اضطراب امتحان ریاضی تاثیر معنی داری داشته است، یعنی ورزش یوگا و تصویر ساری موجب کاهش اضطراب امتحان ریاضی شده است. نتایج تحقیق همچنین نشان داد که بین میزان اضطراب امتحان و میزان سطح تحصیلات پدران تفاوت معناداری وجود ندارد. اما با تحصیلات مادران تفاوت معنادار دیده می شود. فرزندان دارای مادران با تحصیلات بالاتر از اضطراب امتحان بیشتری برخوردار بودند. بین میزان اضطراب امتحان دانش آموزان با شغل والدین آن ها تفاوت معتاری دیده نشد.

کلید واژه ها: ورزش یوگا، تصویر سازی ذهنی، اضطراب امتحان .

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

حدود یک قرن پیش «زیگموند فروید» اصطلاح نوروز اضطراب را وضع کرد و معتقد بود که درنتیجه سرکوب لیبیدو پدید می آید. یعنی پا به پای افزایش تنش جنسی، زیستما به هم که نمود ذهنی این اتفاق جسمی است، افزایش می یابد مفر طبیعی تنش به نظر (فروید ) مغایرت جنسی است و سایر اعمال جنسی مثل خویشنداری و جماع منطقع ، مانع از آزاد شدن این تنش و موجب نوروز می شود. وضعیتهای پر اضطرابی که به مهار ریستمایه مرتبط است، عبارت است از ضعف اعصاب (نوراستنی)، خود بیمار انگاری، و نوروز های اضطرابی ، (فروید) معتقد بود که همه این نوروزها با مبنابی زیستی است (سادوک -کاپلان ، ۱۳۸۶؛ ترجمه رفیعی و سبحانیان : ۱۳۵).آیرون عصر حاضر را به دوران اضطراب » نامیده است، پیچیدگی جاری تمدن، سرعت تغییرات و بی توجهی نسبی به ارزشهای اخلاقی، خانوادگی – برای افراد و در اجتماع تعارض ها و اضطراب های تازه ای بوجود آورده است ( پور افکاری، ۱۳۷۳ به نقل احقر ۱۳۸۸ : ۴۴)اضطراب از نظر روانشناسی و روان پزشکی یعنی : نا آرامی، هراس و ترس ناخوشایند و فراگیر با احساس خطر قریب الوقوع که متبع آن قابل شناختن نیست ، ( کلارس، جراور ، ترجمه وهاب زاده : ۱۲ ؛ به نقل از دراجی : ۶۱). به سخن دیگر اضطراب یک پاسخ طبیعی در مقابل هر نوع تهدید و پا قرایندی آگاه کننده و اخطاری به فرد درباره یک خطر یا موقعیت ضربه آمیز است ( دراجی ، ۶۱ : ۱۳۸۵ )اضطراب انواع مختلف و متنوعی دارد که هر فردی ممکن است به یک چند نوع از این اختلالات مبتلا شود. اختلال اضطراب فراگیریا منتشر ۴- اختلال هراس ۳- ترسهای اختصاصی با ساده ۴- ترس از مکان های باز ۵- ترس های اجتماعی ۶- اختلال وسواس ۷- اختلال ترس پس از صانحه ( ماتیس و اولندیک ، ۱۳۸۴ و ترجمه توزنده جانی و ابوالقاسمی : ۲۱).به ندرت اتفاق می افتد که در خلال فرآیند نوجوانی بحران های اضطراب مشاهده نگردد ، گاهی این اضطراب به طور ناگهانی و زمانی به صورت تدریجی ظاهر می شود، گاهی فراگیر و زمانی به احساس مبهم و پراکنده ای محدود می گردد، گاهی هفته ها طول می کشد و زمانی بالعکس فقط در خلال چند ساعت پایان می پذیرد. اما صرف نظر از چگونگی بروز، شدت و مدت آن، اضطراب یک احساس بنیادی است که کمتر نوجوانی با آن بیگانه است ( دادستان ۱۳۷۱، به نقل از احقر؛ ۱۳۸۸: ۴۴).از سویی دیگر اضطراب امتحان یک پدیاه رایج و مهم در مراکز آموزشی است که ( ساراسون و دیگران ، ۱۹۶۰ ، به نقل از رستمی ؛ ۱۳۷۵ – ۳۰) این موضوع را اینگونه تعریف کرده اند. اضطراب امتحان را برای توصیف اضطرایی بکار برده اند که ناشی از تجربه امتحان دادن می باشد.(ساراسون، ۱۹۷۵ به نقل از رشیدی ؛ ۱۳۸۱ : ۲۸) معتقد است این نوع اضطراب نوعی خود اشتغالی است که توسط خود آگاهی ، شک به خود و کم بها دادن به خود مشخص می شود و این فعالیت ها شناختی هم بر رفتار آشکار و هم بر عکس العمل فیزیولوژیکی تاثیر بسزایی را اعمال می کند و به عدم تمرکز حواس ، واکنش های جسمانی ناخوشایتا منجر شده که پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت امتحان و ناکار آمدی تحصیلی است.اضطراب امتحان به میزان زیادی قابل پیشگیری است که فهرست وار شامل – آموزش «توجه»  آموزش مهارت های مقابله ای – آموزش تعلیم به خود به درمان شناختی – الگوسازی – آموزش مهارت های مطالعه به درمان دارویی می باشد (حنا سابزاده ، ۱۳۸۵ : ۴۷)تحقیقات پیشین نشان داده که یکی از راههای موثر پیشگیری و درمان اضطراب امتحان ، تمرینات بدنی و تمرینات ذهنی است (ماندلر – کاپلان، ۱۹۹۵ ، به نقل از احقر: ۴۴)تمر بنات و ر ش ہو گا” که در این پژوهش مطرح شده هماهنگ با دیدگاه (لاستر ، ۱۹۷۶، به نقل از گلی، ۱۳۸۴) می باشد که این تمرینات را شامل یک سلسله تمرینات می داند برای قسمتهای مختلف بدن که بصورت کشش های ملایم، توقف ، برگشت از حرکت و البته همراه با تنفس های عمیق و آرام و تمرکز انجام می گیرد.از طرفی تصویر سازی ذهنی در رفتار فرد تأثیر دارد ، تصویر سازی ذهنی طبق تعریف انجمن سرطان شناسی آمریکا شامل تمرینات ذهن طراحی شده برای پذیرش و نفوذ سلامتی و بهبود در بدن است (نوذری ، ۱۳۸۷).در پژوهش که در ایالات متحده آمریکا با هدف بررسی تاثیر روشهای تمرکز فکر، مراقبه و یوگا بر میزان اضطراب امتحان دانش آموزان انجام گرفت نتایج این پژوهش نشان داد یوگا که شامل تمرینات مراقبه ای و تمرکز فکر می باشد در کاهش استرس و اضطراب تاثیر معنی داری داشته است (قاسمی و همکاران ، ۱۳۸۳ : ۱۹).تمرینات ذهنی و یوگا می تواند مشکلات هیجانی آسیب زننده مانند تنش و اضطراب را کنترل کند همچنین دانش آموزان می توانند با استفاده از تمرینات ذهنی، ذهنیت خویش را در مورد موقعیت های مختلفی که در یک آزمون با آن روبرو خواهند شد را بهبود بخشند. فرایند تصویر سازی ذهنی و ہوگا به عنوان تصمیم گیری بر حسب شرایط نیز شناخته می شود ، و در کل استفاده از تصویر سازی و یوگا روش مناسبی برای نیل به آرامش روانی و تحقق یافتن یادگیری و اجرای موفق یادگیر شده است و کلا تغییرات مناسبی را در رفتار حرکتی ایجاد می کند (همان منبع)بنابر این پژوهش حاضر با استفاده از ورزش تمرینات یوگا و تصویر سازی ذهنی به منظور کاهش اضطراب امتحان درس ریاضی دانش آموزان انجام می گیرد.

بیان مسئله

امروزه به دلیل گسترش عوامل تنش زا و کاهش توان مقابل انسان ها در برابر آن ها، به دلیل تغییر سبک زندگی استرس به پدیده ای پیچیده و بزرگ تبدیل شده است چرا که تحت تأثیر عوامل متعدد و تعامل میان آن ها قرار دارد. از مهمترین پدیده هایی که به استرس می انجامد ، می توان مهاجرت به شهر های بزرگ با کشورهای بیگانه ، صنعتی شدن ، تحولات روز افزون و سریع علم و فن آوری ، افزایش جمعیت ، عدم پایبندی به آداب و رسوم گذشته ، تغییر روابط خانوادگی ، تغییر نقش اعضاء خانواده ، گسستگی روابط خانوادگی جنگ ، اضطراب فراگیر در مورد جنگ های هسته ای ، فقر ، معلولیت ، بیماری های مزمن و تغییر ارزش های فرهنگی و اجتماعی را نام برد ( فریاد نبرگ و لویس ، ۱۹۹۳ به نقل از پرندو خدایاری فرد ، ۱۳۸۶).بدیهی است که استرس بخش جدایی ناپذیر زندگی بشر است و پیامدهای استرس شامل افزایش اضطراب افزونی ، رفتار خود کشی ، عملکرد آموزشگاهی ضعیف و … است ، در تحقیقات مشخص شده که دانش آموزان دارای اضطراب ، می خواهند تکالیفشان را زودتر انجام دهند و برای همین در امتحان و انجام تکالیفشان دارای اشتباهاتی هستند این افراد علی رغم میل باطنیشان که انجام تکالیف بدون غلط است به اشتباهات بیشتری دچار می شوند( جعفرزاده مقدم ، ۱۳۸۲).منظور از اضطراب ، یک احساس منتشر، بسیار ناخوشایند و اغلب مهم ، دلواپسی تعریف نمود که عموما با یک یا چند احساس جسمی دیگر همراه می گردد (ایوانداری، ۱۳۸۱).از سویی اضطراب امتحان به عنوان یک پدیاله رایج و مهم آموزشی ، رابطه نزدیکی با عملکرد و پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان دارد، که در جریان رشد خود، طیف وسیعی از انواع اضطراب را تجربه می کنند (حناسایزاده، ۱۳۸۵-۴۶) .تحقیقات نظامدار در زمینه اضطراب امتحان به منزله یک پدیده مهم آموزشی ، بالینی به پژوهش های ساراسون و مندلر باز می گردد. طبق نظر ساراسون و متدلر وقتی اضطراب امتحان از حد آستانه فراتر می رود تأثبری ویرانگر دارد و توانایی تمرکز و حافظه بر اثر اضطراب امتحان دچار اختلال می شود ( فلت ۲۰۰۰) ، و نتایج پژوهش کالور (۲۰۰۳)، مؤید آن است که افزایش اضطراب امتحان با تقلبل کار آمدی تحصیلی مرتبط است . بر این اساس تأثیر اضطراب بر تقلیل کار آمدی تحصیلی آشکار می شود. از آنجایی که اضطراب امتحان در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی شروع می شود و تا دوران بزرگسالی حتی تحصیلات دانشگاهی ادامه دارد ( میلر و همکاران ۱۹۹۶؛ به نقل از قدسی احقر ،۱۳۸۸ : ۴۴)یکی از راهبرد های مدیریت اضطراب که مورد استفاده قرار گرفته شده است استفاده از تمرینات بدنی یوگا همراه با تصویر سازی ذهنی می باشد. آنچه از تمرینات و مراحل پوکا در این پژوهش مد نظر محقق بوده است ، تمرینات استراحت و آرامش عضلانی ، تنفس عمیق همراه با بازدم های منظم و بازی همراه با تصویر سازی ذهنی می باشد. تصویر سازی ذهنی یعنی برقراری ارتباط معنی دار بین مطالب از طریق ایجاد یک رابطه ذهنی بین آن ها ست (خواجوند، ۱۳۷۵).تحقیقات پیشین نیز نشان داده که یکی از راه های مؤثر پیشگیری و درمان اضطراب امتحان تمرینات بدنی و ذهنی است از این رو تمرینات بدنی مثل تمرین های کششی ، حرکات ساده، تمرین های تنفسی و مراقبه برای رسیدن به آرامش می باشد، این تمرین ها را هر شخصی و از هر سنی در مراحل تدریجی می تواند انجام دهد (محمودی ، ۱۳۸۲).همانگونه که ذکر شد در این میان یوگا به همراه تصویر سازی ذهنی یکی از سالم ترین و مطمئن ترین روش هایی است که در حین انجام آن فرد با تمرکز ، دهن را از افکار آزار دهنده رها نموده ، و با این کار کنترل عصبی خود را به دست می گیرد.در مصاحبه با کارشناسان امتحانات مدیریت آموزش و پرورش شهرستان بوشهر در سال تحصیلی ۸۸-۸۷ پیرامون میزان قبولی در مواد درسی دوره راهنمایی چنین بیان داشتند، که میزان قبولی در دروس مختلف ۹۶% بوده در حالی که این میزان در درس ریاضی ۸۴ % بوده است . پس آن ها بر این باور بودند که امتحان ریاضی برای دانش آموزان اضطراب زا می باشد.پژوهش علم الهدی (۱۳۸۸) ، با هدف بررسی اثر بخشی حالت های عاطفی و هیجانی به عنوان مؤلفه های شخصیت باد گیرنده بر اضطراب امتحان ریاضی این موضوع را تابید می نماید. و از طرفی میزان افت تحصیلی در درس ریاضی از مشکلات رایج میان دانش آموزان ایرانی در هر پایه تحصیلی است. نتایج و یافته های سومین مطالعه جهانی ریاضی تیمز ( ۷۴-۱۳۷۳) و مطالعه تیمز- آر ( ۱۳۷۷ – ۷۸ ) نیز بر ضعف عملکرد دانش آموزان ایرانی در حوضه ریاضیات تأکید دارد. نتایج مطالعه سال تحصیلی ۷۴-۱۳۷۳ نشان میدهد که ایران از میان ۴۱ کشور شرکت کننده در پایه دوم راهنمایی ، در درس ریاضیات ، رتبه ۳۷ و در پایه سوم راهنمایی رتبه ۳۸ را کسب کرده است ( کیامنش و نوری، ۱۳۷۶؛ به نقل از پهلوان صادق و همکاران ۱۳۸۵: ۴۰)می توان با انجام و عملی ساختن توصیه ها و تمرینات یوگا و تصویر سازی ذهنی ، با هر گونه اتفاق با حادثه ای که در ارتباط با انواع استرس ها و اضطراب ها ( خاص اضطراب امتحان در مراکز آموزشی ) که بر روح و جسم حادث می شود ، به وضوح بدان گونه که عبنا اتفاق می افتد بصورت تصویر ذهنی تمرین می شود ، بهره گرفت.در این پژوهش سعی بر آن بوده که تأثیرات یوگا که به آن اشاره شده به همراه تصویر سازی ذهنی بر روی میزان اضطراب امتحان ریاضی کودکان ۱۲-۱۱ ساله مدرسه راهنمایی تیزهوشان شهر بوشهر مورد بررسی قرار گیرد. عدم اطمینان نسبت به آینده شغلی و انتظارات فراوان والدین از فرزندان در کسب نمرات عالی و پذیرش آن ها در رشته های تاب دانشگاهی و … به همراه با کار آمدی بخش هایی از نهاد آموزش و پرورش جامعه ما باعث شده است که اضطراب انواع و اقسام امتحانات به خصوص امتحانات رسمی مدارس در دهه های اخیر تاثیر مخربی بر روی دانش آموزان به جا بگذارد. تاثیراتی که نه تنها توانمندی آن ها را در ارائه داشته ها و یافته هایشان در هنگام امتحانات به تحلیل خواهد برد بلکه این اتفاق در حال تبدیل شدن به معضلی خواهد بود که اعتماد به نفس دانش آموزان را در بقیه شئون زندگی با خطر جدی مواجه خواهد نمود.پژوهش حاضر که برای کاهش اضطراب امتحان ریاضی دانش آموزان اول راهنمایی تیز هوشان استفاده شده کوشیده است تا نشان دهد که کودکان از طریق تمر بنات منظم ہوگا و تصویر سازی ذهنی تا حدود زیادی خواهند توانست بر اضطراب خویش در هنگام امتحانات غلبه نمایند و دانسته ها و داشته های خویش را در هنگام امتحانات غلبه نمایند و دانسته ها و داشته های خویش را در موقعیت آزمون به ظهور برسانند.بدیهی است که استفاده پیوسته روشمند از تکنیک های ارائه شده می تواند امنیت نسبی در کودکان نهادینه نموده و آن ها را در هنگام آزمون های پس از دوران کودکی و حتی در زندگی کمک نماید.اضطراب یکی از شایعترین اختلال نوروتیک است که همه انسان ها در شرایط مختلف آن را تجربه می کنند و دارای انواع و درجات مختلف است که یکی از انواع آن اضطراب در زمان امتحان است. که اغلب دانش آموزان در ایام امتحانات دچار اضطراب، تشویش می شوند که برخی از آنان مبتلا به آشفتگی معده، سرگیجه، بی خوابی و … می گردند (سلحشور، ۱۳۸۴: ۲۰).