محمد مهدی استواری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی موسیقی درمانی بر پرخاشگری کودکان اتیسم شهر شیراز” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

اثر بخشی موسیقی درمانی بر پرخاشگری کودکان اتیسم شهر شیراز

استاد راهنما:

دکتر آذرمیدخت رضایی

استاد مشاور:

دکتر سیروس سروقد

نگارش:

محمد مهدی استواری

زمستان ۱۳۹۱

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول : کلیات تحقیق

شرح بیان مسئله پژوهش

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف نظری و عملیاتی

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق

الف : مبانی نظری

نشانه شناسی اوتیسم

سبب شناسی اوتیسم

پرخاشگری در کودکان اوتیسم

پیامدهای پرخاشگری کودکان اوتیسم بر روی خانواده و جامعه

روش های کنترل پرخاشگری در کودکان اوتیسم

درمان کودکان اوتیسم

موسیقی درمانی

موسیقی و تاثیر آن در کاهش پرخاشگری کودکان اوتیسم

ب : پیشینه پژوهش

ج جمع بندی

فصل سوم

روش تحقیق

جامعه آماری

نمونه مورد مطالعه

ابزار جمع آوری داده ها و روایی و پایایی

شیوه اجرای پژوهش

ملاحظات اخلاقی

روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها

فصل چهارم

الف : داده های توصیفی

ب : بافته های استنباطی

فصل پنجم

مقدمه

خلاصه تحقیق

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد های پژوهش

منابع فارسی

منابع لاتین

جدول ها

پیوست ها

پیوست ، الف ) روش موسیقی درمانی

پیوست ب ) پرسشنامه پرخاشگری آشکار کودکان OAS

چکیده انگلیسی

چکیده

هدف از تحقیق حاضر بررسی اثر موسیقی درمانی بر روی پرخاشگری کودکان اوتیسم می باشد. جامعه آماری شامل تمامی کودکان اوتیسم شیراز می باشد. که شامل سه مدرسه و تعداد ۱۹۰ دانش آموز می باشد. که با روش پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل و آزمایش مورد بررسی قرار گرفتند. افراد مورد مطالعه در این تحقیق تمام دانش اموزان دختر و پسر اوتیسم پرخاشگر بودند که از مدارس اوتیسم به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. ابتدا پرسشنامه پرخاشگری اشکار کودکان Oas تواکو (۱۹۸۶) به همه والدین کودکان داده شد و از بین آنها ۱۵ نفر که میزان پرخاشگری بیشتری را داشتند انتخاب و پس از آن به آزمودنی های گروه آزمایشی یک تم موسیقی هر هفته در دو جلسه ۴۵ دقیقه ای ارائه شد و گروه کنترل در معرض هیچ گونه موسیقی درمانی قرار نگرفت. سپس بعد از ۱۰ جلسه از آنها تست مجدد پرخاشگری به عمل آمد. نتایج پژوهش نشان داد که موسیقی درمانی بر میزان پرخاشگری گروه آزمایش تاثیر معنا دار داشته است. همچنین موسیقی درمانی بر تمامی ابعاد پرخاشگری کودکان (پرخاشگری نسبت به خود، نسبت به دیگران، نسبت به اشیا و کلامی) تاثیر معنا دار دارد.

واژه های کلیدی: موسیقی درمانی – پرخاشگری . اوتیسم.

فصل اول:

مقدمه

از روزی که بشر زندگی اجتماعی را شروع کرده موضوع کسانی که به عللی قادر نبودند خود را با اجتماع هماهنگ سازند مطرح بوده است . تا کنون تعاریف زیادی از اوتیسم انجام شده که هر یک با توجه به جنبه های مختلف تربیتی روانشناسی روان پزشکی و پزشکی بیان شده است. با این حال جامع ترین تعریفی که در حال حاضر وجود دارد و میتوان با درصد اطمینان بیشتری از آن بهره گرفت. تعریف چهارمین مجموعه تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا می باشد که عبارت است از : یک اختلال رشد مغزی که به وسیله نقص در واکنشات اجتماعی و ارتباطات، رفتارهای تکراری و محدود و مشخص می شود که قبل از ۳ سالگی شروع می شوند. محدودیت معنا دار کنش های سازشی حداقل در دو مورد از زمینه های کسب مهارت که در پی می آیند از جمله : ارتباط با دیگری مواظبت از خود زندگی خانوادگی مهارت های اجتماعی و بین شخصی نحوه استفاده از امکانات همه گانی اداره کردن خود مهارت های تحصیلی کنشی بهداشت و ایمنی کودکان اوتیسم به علت تاخیر مداوم و سرانجام توقف در تحول ذهنی در مقایسه با کودکان بهنجار درک صحیحی که از موقعیت های مختلف نداشته و عمدتا در مواجهه با محیط حالتی نایافته دارند و اغلب رفتار های گوشه گیرانه و پرخاشگرانه از خود بروز میدهند. با توجه به این مسئله در نگاه اول به آموزش و یا بازپروری این کودکان به شیوه های مختلف درمانگری پرداخته می شود که موسیقی درمان گری یکی از شیوه ها ست .رفتارهای پرخاشگری در زمره شایع ترین علل ارجاع کودکان و نوجوانان به کلینیکهای بهداشت روانی هستند (ونبلز و سایمون، ۲۰۰۱ ). آنچه باعث توجه محققان به رفتارهای پرخاشگرانه شده، پیامدهای نامطلوب آن بر رفتارهای بین فردی و همچنین اثر ناخوشایند آن بر حالات درونی و روانی افراد است. پیامد عدم مهار رفتار پرخاشگرانه علاوه بر اینکه می تواند باعث ایجاد مشکلات بین فردی شود، می تواند باعث انواع مشکلات جسمی و روانی، مانند زخم معده، سردرد و افسردگی شود( الیس، ۱۹۹۸) ، در مورد کودکان اوتیسم با توجه به محدودیتهای ویژه آنها نسبت به کودکان عادی، میتوان انتظار داشت که رفتارهای پرخاشگرانه و سازش نایافته بیشتری از آنها بروز کند، آنان به سبب محدودیت های مختلف که غالبا از محدودیت های شناختی آنها ناشی می شود، با شکست های متعددی روبرو می شوند و پیامد همه این عدم موفقیت ها ناکامی است که خود سرآغاز پرخاشگری به گونه های مختلف خواهد بود. پرخاشگری در کودکان اوتیسم می تواند به طرق مختلف رخ می دهد. (پرخاشگری فیزیکی یا کلامی). پرخاشگری فیزیکی می تواند به سمت شما ، کودکان دیگر، و یا خودش و یا حتی نسبت به اشیاء بی جان باشد. علاوه بر این ، پرخاشگری در کودکان مبتلا به اوتیسم محدود به رفتار فیزیکی نیست بلکه بصورت پرخاشگری کلامی بیش از حد میباشد. به همین دلیل کودکان مبتلا به اوتیسم نیاز به نظارت بیشتری به منظور پیشگیری از مجروح شدن دیگران و با خود را دارند.رینولدز (۱۹۸۲ به نقل از اشمیت پترز ۱۹۷۱) معتقاد ست : نوشتار و سوابق پژوهشی افراد اوتیسم بیانگر این امر است که کاربرد موسیقی به عنوان یک روش درمانگری برای افراد اوتیسم در جهت است که بتواند نیاز های این گروه را برآورده سازد . اهداف برنامه های موسیقی درمان گری افراد اوتیسم شامل :ساز گازی اجتماعی، افزایش تمرکز، تقویت هماهنگی ماهیچه ها، کنترل شخصی، ثبات عاطفی، انگیزش و کسب کامیابی مورد استفاده بود است همراه شدن موسیقی و حرکاتی که از متن زمینه هیجانی این کودکان برخاسته است سبب برون ریزی هر چه بیشتر هیجان هایی میشود که در بسیاری از اوقات کودکان را از نظر درونی می آزارد و سبب رفتر های آزار دهنده و پرخاشگرانه میشود. پژوهش های انجام شده در زمینه درمان یا موسیقی در مورد کودکان اوتیسم بیان گر آن است که این کودکان پاسخ های مثبتی به موسیقی و فعالیت های موسیقایی میدهند .( زاده محمدی، ۱۳۷۶) اما در پژوهش های قبلی این خود کودکان بوده اند که با ابزار موسیقی و سازها کار میکردند و میتوان گفت که نتیجه تحقیقات تاثیر مثبت موسیقی در درمان را تایید می کنند. بنابراین این پژوهش سعی در بررسی تاثیر موسیقی درمانی بر پرخاشگری کودکان اوتیسم دارد.

بیان مساله

رفتارهای ضد اجتماعی و پرخاشگری در زمره شایع ترین علل ارجاع کودکان و نوجوانان به کلینیک های بهداشت روانی هستند (ونبلز و سایمون، ۲۰۰۱).پرخاشگری رفتاری است که هدف آن صدمه زدن به خود با دیگران می باشد . در این تعریف، قصد و نیت حائز اهمیت است؛ یعنی یک رفتار آسیب زا در صورتی پرخاشگری محسوب می شود که از روی فصد و عمل به منظور صدمه زدن به دیگری یا به خود انجام گرفته باشد رفتار پرخاشگرانه همانند سایر رفتارهای انسانی از اصول و قواعد یادگیری پیروی می کند و می توان بر اساس اصول شرطی سازی پاسخی و شرطی سازی کنشی ابزاری به تبیین ماهیت پرخاشگری در انسان پرداخت در این میان موسیقی یکی از ابزارهایی است که می تواند به طور مستقیم در سطح عاطفه، احساس و تصویر سازی ذهنی و به طور غیر مستقیم بر روی شناخت فرد تأثیر گذار باشد.اختلال اوتیستیک که گاهی اوقات به نام اوتیسم کودکی زودرس یا اوتیسم کودکی نامیده می شود در پسرها چهار برابر شایع تر از دختر هاست . کودکان با اختلال اوتیستیک دارای نقص متوسط تا شدیدی در ایجاد ارتباط با دیگران با ایجاد روابط اجتماعی و مشکلات رفتاری می باشند بسیاری از کودکان اوتیستیک همچنین دارای عقب ماندگی ذهنی می باشند . اوتیسم حالتی است که در اوایل کودکی بروز می کند و بوسیله اختلال در تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط فرد با دیگران و علائق محدود و عجیب غریب اجتماعی بروز میکند. او تبسم نوعی اختلال رشدی است که تا امروز علت آن مشخص نشده است. این بیماری تا یک سالگی تشخیص داده نمی شود، اما در ۲ یا ۳ سالگی کم کم خود را نشان می دهد.بیشتر افراد مبتلا به اوتیسم دارای عقب ماندگی ذهنی متوسط با IQ بین ۳۵ تا حداکثر ۵۰ می باشند. گرچه ارزیابی هوش این کودکان مشکل است اما تقریبا” سه چهارم این کودکان دارای عقب ماندگی ذهنی هستند. عموما” هرچه عقب ماندگی ذهنی بیشتر باشد احتمال اوتیسم بیشتر می باشد. به هر حال عملکرد پایین در بیماران با بهره های هوشی کمتر از ۲۰ سبب عقب افتادگی در ارزیابی اوتیسم می شود. در مورد پرخاشگری کودکان اوتیسم با توجه به محدودیت های ویژه آنها نسبت به کودکان عادی، میتوان انتظار داشت که رفتارهای پرخاشگرانه و سازش نایافته بیشتری از آنها بروز کند، آنان به سبب محدودیتهای مختلف که غالبا از محدودیت های شناختی آنها ناشی می شود، با شکست های تعادی روبرو می شوند و پیامد همه این عدم موفقیت ها ناکامی است که خود سرآغاز پرخاشگری به گونه های مختلف خواهند بود (افروز، ۱۳۸۳).کودکان اوتیسم به سبب کمبود خزانه رفتاری و عدم فعالیت از پرخاشگری به مثابه ابزاری برای برآوردن نیازهای خود استفاده می کنند ، پرخاشگری این کودکان یکی از عمده ترین مشکلات والدین تلفی شده است (دیورند ،۱۹۹۰)، روشهای مختلفی برای درمان پرخاشگری کودکان و نوجوانان اوتیسم بشنهاد شده که از آن جمله روشهای مبتنی بر نظریه یادگیری اجتماعی است (کافمن ، ۱۹۹۷). پرخاشگری تقویت می شود و زمانی که فرد بتواند رفتارهای پرخاشگرانه خود را کنترل کند، مورد تقویت فرار می گیرد( فاضل، ۱۳۷۹). روشهای دیگری نیز برای تعالیل رفتارهای پرخاشگرانه کودکان و نوجوانان وجود دارد مانند تنش زدایی، آموزش آرمیدگی و استفاده از موسیقی درمانی برای کاهش پرخاشگری (گولشتاین و گلیک”،۱۹۸۷). تولید و ادراک موسیقی یکی از فعالیتهای مجذوب کننده مغز انسان است. و موسیقی درمانی به معنی استفاده از موسیقی و برنامهای تنظیم شده موسیقیایی برای توان بخشی تمامی بیماران جسمی و روانی است. موسیقی درمانگر، متخصصی است که با تحصیلات دانشگاهی در این رشته و با استفاده از کاربرد موسیقی در درمان با توجه به وضعیت بیمار، برنامه های مختلفی را طراحی می کند. پر طبق تعریفی که ” انجمن ملی موسیقی درمانی “” (NAMIT) ارائه داده است، موسیقی درمانی عبارتست از ” کاربرد موسیقی تأمین، حفظ و بهبود سلامت جسمانی و روانی در واقع موسیقی درمانی کاربرد منظم موسیقی است، بطوریکه موسیقی درمانگر مستقیما” در یک محیط درمانی، تغییرات دلخواه را در عواطف و رفتار درمانجو ایجاد می کند. علی رغم اینکه همه پژوهش های مورد اشاره فواید موسیقی را در کنترل پرخاشگری و تأمین سلامت روانی نشان میدهند اما بررسی پژوهشهای موجود نشان می دهد که این موضوع در ایران زیاد مورد بررسی قرار نگرفته است . بنابراین، انجام چنین تحقیقی شاید بتواند اطلاعات لازم را در اختبار معلمان کودکان کم توان ذهنی قرار دهد و نقش موسیقی را در کاهش پرخاشگری نمایان سازد. لذا محقق در این تحقیق به دنبال پاسخ به این مساله است که آیا موسیقی درمانی در پرخاشگری کودکان اوتیسم اثر بخش است؟ پس جا دارد که با انجام پژوهش های گسترده تر و با گروه هایی متفاوت اعتبار و عینییت پژوهش ها بالا رود بنابراین هدف از این پژوهش : برسی اثر ((موسیفی غیر فعال وفعال )) و حرکات خود انگیخته در مهار پرخاشگری کودکان اوتیسم میباشد تا به اثر این شیوه از ارایه موسیقی در جهت در مان اهمیت بیشتری دارد این پژوهش قصد دارد که کودکان اوتیسم را بطور کلی مورد مطالعه قرار دهد و به این سوال بپردازد که آیا موسیقی درمانی بر پرخاشگری کودکان اوتیسم تاثیر دارد؟

اهمیت موضوع

کودکان بخش عمده ای از جمعیت جهان را تشکیل می دهند . شناخت صحیح این بخش از جمعیت دنیا و کوشش در راه تامین شرایط لازم برای رشد جسمی ،روانی و شناختی – آموزشی آنان واضح تر از آن است که احتیاج به تاکید داشته باشد. پرورش موفقیت آمیز کودک عادی مستلزم شناخت، رشد و بهروری مهارتهای او می باشد. به صرف داشتن یک استعداد، نمی توان انتظار داشت که کودک مهارت کافی را برای انجام اعمال روزانه از خود نشان دهد. بنابر این فراهم ساختن یک محیط مناسب توام با محرکات مختلف می تواند در شکوفا شدن استعدادهای بالقوه موجود در کودکان اثر تعیین کننده داشته باشد. با توجه به این مطالب کودک با نیازهای ویژه دارای نیاز بیشتری به متناسب سازی محیط می باشد. هر قدر محیط رشد کودک با نیاز ویژه، در رابطه با محرکات مختلف غنی تر باشد امکان پرورش او میسر تر و بیشتر می شود. گرچه محیط غنی عامل بسیار مهمی در رشد کودک با نیازهای ویژه است ولی روش های آموزشی جهت کسب مهارت نیز حائز اهمیت ویژه می باشد. (بروس ، بکر ، آلن جی ، برایت من ، لوئیز، هی فتز ، و دایان، مورفی ۱۹۹۳ به نقل از ملک پور، ۱۳۸۳).توجه به کودکان با نیازهای ویژه ، آنان که به لحاظ ویژگیهای خاص ذهنی و روانی و جسمی نیازمند هدایتها و حمایت های ویژه می باشند از مهمترین رسالتهای کارگزاران علمی و فرهنگی هر جامعه ای است و در واقع از جمله شاخص های پیشرفت و اعتلای جوامع، کمیت و کیفیت ارائه خدمات تخصصی به کودکان و نوجوانان با نیازهای ویژه است . در بین کودکان با نیازهای ویژه ، کودکان مبتلا به اتیسم یا درخودماندگی) جایگاه بسیار حساسی دارند (بردیده ، ۱۳۷۷). یکی از شیوه های نو و بدیع در امر آموزش که امروزه در برخی از کشورها مورد استفاده قرار می گیرد استفاده از هنر موسیقی و بهره گیری از این روش به عنوان هنری تاثیر – گذار در زمینه آموزش به کودکان اوتیسم می باشد. موسیقی به عنوان روشی برای تسهیل رفتارهای اجتماعی و ارتباطی در افراد مبتلا به طیف اتیسم توسط درمانگران مورد استفاده قرار می گیرد، و بدینگ، اندرسون ولند کویست (۲۰۰۹). بنابراین با توجه به این موارد ضرورت و اهمیت بررسی و شناخت بیشتر کودکان اوتیسم هر چه بیشتر روشن می شود. به همین دلیل پژوهش حاضر می کوشد تا با استناد به تحقیقات پیشین به بررسی کودکان اوتیسم بپردازد.