حاجی سیدصادقی فارغ التحصیل روانشناسی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۴هستم، پایان نامه ی بنده با عنوان “اثربخشی آموزش فنون بهوشیاری بر راهبردهای مقابله ای، کارکردخانواده و بهزیستی روان شناختی در زنان مبتلا به سرطان پستان” می باشد که در ادامه بخشی از کلیات پژوهشی آن را مطالعه می کنید:

بیان مسئله

ویژگی اصلی سلولهای سرطانی رشد و تقسیم سریع آنها است که باعث برهم خوردن رشد طبیعیسلولها گشته و منجر به ایجاد توده درهمان ناحیه میشود که به اصحلاح به آن تومور میگویند۹۱۱۱ (. رشد روزافزون سرطان در چند دههی اخیر و اثرات زیان باری که بر ابعاد ، )المید ۱، بری ۹مختلف جسمانی، عاطفی، معنوی، اجتماعی و اقتصادی زندگی افراد گذاشتهاست، سبب گردیده تا توجه۹۱۱۱ (. به طوریکه امروزه پژوهشگران سرطان را به عنوان ، بیشتری به این بیماری معحوف شود )بقایی ۳یک مشکل عمدهی بهداشتی در قرن حاضر معرفی میکنند. درواقع سرطان یک بیماری واحد نیستبلکه بالغ بر ۱۱۱ نوع سرطان وجود دارد که هریک به علل مختلفی ایجاد شده و بسته به اینکه تودهیشکل گرفته کدام قسمت از بدن را درگیر کند، نامهای متفاوتی را به خود اختصاص میدهد )المید وبری، ۹۱۱۱ (. لازم به ذکر است که این بیماری را با نامهای دیگری چون تومور بدخیم و نئوپلاسم نیزمعرفی کردهاند. بیماری سرطان شیوع بسیار بالایی دارد، آمارها نشان میدهند که در ایران با جمعیتیحدود ۱۶۹۹۴۱۱۱ نفر، ۴۹۳۲۵ نفر به سرطان مبتلا هستند که در بین آنها ۹۹۱۴۶ نفر را مردان و۹۱۹۴۲ نفر را زنان تشکیل میدهند )سازمان بهداشت، ۹۱۱۴ (. بیماری سرطان از دیدگاهی با سایربیماریها تفاوت اساسی دارد و به علت شدت بیماری و تصورات ناخوشاندی که در مورد آیندهی آن.)۹۱۱۳ ، وجود دارد به یکی از بیماریهای استرسزا و نگرانکننده تبدیل شدهاست )ادوارد ۴، کلارک ۵بیماری سرطان استقلال و توانایی فرد را برای شرکت موثر در خانواده و اجتماع تهدید میکند و وی رابسوی فقدان شایستگی و عدم اطمینان به خود نیز سوق میدهد و زمینهی بروز دامنهی وسیعی از۹۱۱۹ (. از شایعترین ، مشکلات روانشناختی در افراد مبتلا را فراهم میکند ) یانگ ۶، کورتن ۱، شاتن ۸انواع سرطان که در مردان رخ میدهد، میتوان به سرطان پروستات، سرطان ریه و سرطان معده اشارهنمود و شایعترین سرطانها در زنان نیز، سرطان ریه، سرطان پستان و سرطان معده میباشند )المید،بری، ۹۱۱۱ (. در بین انواع سرطان، سرطان پستان شایعترین نوع سرطان در زنان است، چرا که رایج ترین نوع سرطان از میان سرطانهای معده و روده بوده و دومین علت مرگ ومیر در اثر سرطان میباشد )کروک ۲، ابول-انین ۹۱۱۴،۱۱ ؛ انجمن سرطان آمریکا، ۹۱۱۴ (. از آنجایی که پستان یکی از نمادهای زنانگی است برای بسیاری از زنان، سرطان پستان یک بیماری ترسناک تلقی میشود. نتایج بررسیها براین امر واقف هستند که امروزه سرطان پستان مهمترین عامل تهدیدکنندهی سلامتی در زنان است. درحال حاضر از بین ۹۱۹۴۲ نفر مبتلا به سرطان در آمریکا حدود ۱۱۱۱۱ نفر به سرطان پستان مبتلاهستند )انجمن سرطان آمریکا، ۹۱۱۴ (. بر اساس آمار فعلی در ایران سالانه حدود ده هزار نفرمبتلا بهسرطان پستان تشخیص داده میشوند که از این میزان ۳۵۱۱ نفر بر اثر این بیماری جان خود را ازدست میدهند )برنامه ی ملی ثبت سرطان، ۱۳۲۴ (. آمار جهانی نشان دهندهی این است که سرطان۹۱ زن ایرانی، – پستان در ایران نسبت به جوامع دیگر با شدت کمتری مواجههاست، به طوریکه از هر ۱۵به شرط برخورداری از طول عمر کافی یک نفر به این بیماری مبتلا خواهد شد که این عدد، عدد مهمیاست و سهم عمدهای از زنان بین سنین ۳۱ الی ۴۱ سال را در آینده در معرض خحر بروز این بیماریقرار خواهد داد )انیستیتو کانسر، ۱۳۲۴ (. پژوهشها نشان دادهاند که بیماری سرطان و خصوصاتشخیص سرطان پستان برای زنان و خانوادههایشان یکی از عوامل مهم ایجادکنندهی استرس میباشد ومشکلات روانشناختی زیادی را سبب میشود )کوچکینژاد، محجل اقدم، حسن خانی، ۱۳۲۴ (. شولز۱۲۸۱ ( استرس را مجموعهای از واکنشهای عمومی فرد نسبت به عوامل ناسازگار و غیر منتظره می- (داند و آن را اختلالی در سیستم سازگاری و تحبیقی بدن معرفی میکند. استرس معمولا به عنواناحساسی از نگران بودن و تشویش داشتن تعریف میشود که همهی افراد در طول عمر خود با آنمواجهه هستند. استرس را همیشه به عنوان یک عامل منفی معرفی نمیکنند، چراکه گاهی دیده میشود که استرس برای بعضی از افراد یک عامل تشویقی و تحریکی محسوب میشود. درواقع استرسزمانی که از سح بهینه بالاتر برود و یا برای مدت طولانی ادامه داشته باشد و در جریان زندگی فرداختلال ایجاد کند، تبدیل به یک عامل مضر و نگران کننده میشود )انجمن روان شناسی استرالیا،۹۱۱۹ (. استرس برای تمامی افراد به یک شکل مشخص ارزیابی نمیشود، بلکه برای هر فردی بسته به۹۱۱۲ (. محالعات نشان میدهند که وجود هر ، شرایحی که در آن قرار دارد متفاوت میباشد )فینک ۱عاملی استرسزایی مانند تشخیص و درمان بیماری مزمنی چون سرطان سبب ایجاد شرایط استرس زا در زندگی هر فردی میشود و باعث میشود فرد برای سازگاری با شرایط شکل گرفته از راهبردهایمقابلهای خاصی استفاده کند که مجموع آنها سبکهای مقابلهای فرد را تشکیل میدهند. راهبردهایمقابلهای در واقع تلاشهای شناختی و رفتاری هستند که افراد برای کنار آمدن با مشکلات از آنهااستفاده میکنند و نقش اساسی و تعیین کنندهای را در سلامت جسمی و روانی فرد دارند. اینکه فرد.) هنگام مواجهه با مشکل از چه راهبردی استفاده میکند بسیار حائز اهمیت است )لازاروس، ۱۲۲۱پژوهشها نشان میدهند که یکی از عوارض مهم تشخیص و درمان بیماری سرطان تضعیف عملکردبیمار درسیستم خانواده میباشد )یانگ، کورتن، شاتن ۹۱۱۱ (. در واقع بروز یک عامل استرسزا سببایجاد آشفتگی در سح خانواده میشود و این آشفتگی کل نظام خانواده را درگیر میکند پژوهشها نشان دادهاند که در صورت بروز هرگونه بیماری مزمن علاوه بر اینکه فرد مبتلا درگیر میشود، برعملکرد کل خانواده نیز اثر میگذارد )لیل آبادی، نصیری و نظری، ۱۳۸۳ (. گلدنبرگ و گلدنبرگ۱۲۲۱ ( ویژگی کارکرد خانواده را مورد بررسی قرار دادند. از منظر آنها خانواده نظامی است که (قواعدی را استنتاج کرده و به وجود آوردهاست، نقشها و وظایفی را برای اعضای خود تبیین کرده، ازساختار قدرت سازمان یافتهای برخوردار است و شیوههای مقابله با مشکلات و راه حل آنها را نیز ابداعکردهاست. درواقع کارکردخانواده یک مفهوم چندبعدی است که به چگونگی ارتباط بین اعضای خانوادهبرای رسیدن به نیازها و اهداف اشاره میکند و بنابر نظر پترسون کارکردخانواده اشاره به فرآیندهایی، دارد که حمایت عاطفی، اقتصادی و محافظت از اعضای آسیب پذیر را تضمین میکند )پترسون ۱۹۱۱۹ (. با این حال طبیعی به نظر میرسد که مشکلاتی از قبیل بیماریهای مزمن جسمی در روابطبین اعضای خانواده خصوصا روابط بین همسران اختلال ایجاد کند. پژوهشها تاکید کردند که افرادمبتلا به سرطان به علت داشتن اضحراب مربوط به آینده خصوصا اضحراب مرگ، سلامت روانی محلوبی۹۱۱۱ (. با توجه به ، ندارند و سح پایینی از بهزیستی روانی را گزارش میکنند )کارلسون ۱، اسپیکا ۹رابحهی بهزیستی روانشناختی با آشفتگیروانی در بیماران مبتلا به سرطان و تاکید بر این نکته که باافزایش سح بهزیستی افراد از میزان آشفتگی روانشناختی آنها کاسته میشود، ارتقای بهزیستی، روانشناختی در این بیماران به یک امر ضروری تبدیل شده است )وینفیلد ۹، گیل ۳، تیلر ۴۹۱۱۹ (. مروری بر پژوهشها نشان دهندهی این نکته میباشد که بیماران مبتلا به ، پیلکینگتون ۵سرطان و به خصوص بیماران مبتلا به سرطان پستان سح آشفتگی روانشناختی بالایی نظیر اضطراب۹۱۱۵ (. بسیاری از ، و افسردگی را در طول دورهی بیماری خود تجربه میکنند )هلگسن ۶، تامیچ ۱پژوهشها نشان داده اند زنانی که با تشخیص سرطان پستان مواجهه میشوند آشفتگی روانی، اضحراب و۹۱۱۱ ( در محالعات گوناگونی ( ۹۱۱۱ (. لبونتاواتچای ۱۱ ، افسردگی را از خود نشان میدهد )برن ۸، کومر ۲شیوع اضطراب در بیماران مبتلا به سرطان پستان را ۳۵ تا ۶۴ درصد گزارش کردهاست. اینگونه محرحشده که افراد مبتلا به سرطان پستان ۱۹ تا ۴۱ درصد نشانههای اضحرابی، ۳ تا ۳۴ درصد نشانه هایافسردگی و ۱۱ تا ۱۶ درصد علائمی ترکیب از افسردگی و اضحراب را نشان میدهند و به خاطر سح بالایی از آشفتگی روانشناختی در این بیماران، سح بهزیستی روانی در آنها افت چشم گیری دارد ۹۱۱۲ (. ازطرفی مروری بر پژوهشها نشان میدهند که بهزیستی ، )برینزنف ۱، لوین ۹، کیسانا ۳، زابرو ۴روانشناختی زنان مبتلا به سرطان پستان بحور اخص و مبتلایان به انواع سرطان به طور اعم باراهبردهای مقابلهای که افراد در آن شرایط خاص و پراسترس استفاده میکنند، مرتبط میباشد.

بطوریکه داده اند هرچه افراد از راهبردهای مقابلهای مثبت و سازگارانهتری استفاده کنند به همان میزان۹۱۱۳ ( و هرچه راهبردهای افراد ، از سح بهزیستی بالاتری نیز برخوردار هستند )هلند ۵، هلاهان ۶ناسازگارانه و منفی تر باشد سح بهزیستی روانشناختی آنها نیز پایینتر خواهد بود، پژوهشها نشانداده اند که بیماران مبتلا به سرطان پستان در تمامی فازها و مراحل بیماری و حتی بعد از بیماری ازراهبردهای مقابلهای ضعیف استفاده میکنند و این بر کیفیت زندگی بیماران اثر منفی میگذارد۹۱۱۳ (. از آنجا که بیماری سرطان و خصوصا سرطان پستان علاوه بر ایجاد مشکلات ، )ملیک ۱، کیران ۸جسمانی، عوارض روانشناختی زیادی را برای فرد و اطرافیان وی به وجود میآورد بنابراین ضروریاست برای کمک به حل مسائل روانشناختی در این بیماران از انواع مختلفی از درمانهای روانشناختیاستفاده شود. عمده درمانهای روانشناختی به منظور درمان افسردگی و اضطراب برای کاهش میزانآشفتگی روانشناختی در بیماران مبتلا به سرطان و سرطان پستان بهکار گرفته میشوند. مروری برپژوهشها در رابطه با اثربخشی درمانهایی چون شناخت درمانی در مبتلایان به سرطان پستان، نشانداده شده است بیمارانی که در کنار دارو درمانی از جلسات شناخت درمانی نیز استفاده کرده اند، نسبتبه بیمارانی که صرفا تحت دارو درمانی قرار داشتند میانگین افسردگی کمتری را نشان دادهاند )فاضلی،باوندپور، ابدی، حسینقلی، اکبری و سلیمانیان، ۱۳۲۱ (. همچنین درمانهای شناختی رفتاری گروهینیز سبب کاهش اضطراب، افسردگی و استرس در زنان مبتلا به سرطان پستان شده است )خطیبیان،شاکریان، ۱۳۲۳ (. با توجه به تبعات گستردهای که بیماری سرطان پستان برای فرد بیمار و خانوادهیوی دارد و نظر به اینکه این بیماران از سح آشفتگی بالا و در نتیجه بهزیستی روانشناختی پایینیبرخوردار هستند و با توجه به اثرگذار بودن انتخاب نوع راهبرد مقابلهای بیمار در شرایط استرس زا وکارکرد خانوادهی وی ضروری به نظر میرسد که بتوان با ارائهی آموزشهای هدفمند در شیوه هایمقابله، بهزیستی روانشناختی و کارکرد خانوادهی بیماران تغییراتی مثبت ایجاد نمود. یکی از روشهاییکه میتوان بر اساس آن در سح بهزیستی روانی، نوع سبک مقابلهای و کارکرد خانوادهی بیماران مبتلابه سرطان پستان در جهت مثبت تغییر ایجاد نمود آموزشها و تمریناتی است که بر اساس مداخلاتبهوشیاری صورت میگیرد. ذهن آگاهی یا بهوشیاری بیش از ۹۱۱۱ سال قدمت دارد و پایه های آنرا میتوان در کهنترین متون بودایی ردیابی کرد. در واقع بهوشیاری یکی از فنونی است که در حوزه ی درمانهای ذهن- بدن قرار دارد. این روش شامل یک آگاهی پذیرا و عاری از قضاوت از وقایع جاریاست. یک آگاهی پذیرا، لحظه به لحظه و بدون قضاوت و یک نوع حالت توجه برانگیخته است )براون ورایان، ۹۱۱۳ (. این روش در طب رفتاری برای بیمارانی که از دردهای مزمن و سایر شرایط استرسزارنج میبرند، طراحی شده است. بهوشیاری به ما یاری میدهد تا این نکته را درک کنیم که هیجاناتمنفی هم ممکن است رخ دهند اما آنها جز ثابت شخصیت ما نیستند. همچنین به افراد این امکان رامیدهد تا به جای آنکه به رویدادها به طور غیرارادی و بدون تامل پاسخ بدهند، با تفکر و تامل پاسخدهند. در واقع بهوشیاری یا ذهن آگاهی روشی است برای زندگی بهتر، تسکین درد و معنا سازی زندگی)سیگل، ۹۱۱۱ (. مفروضهی زیربنای بهوشیاری این است که افزایش آگاهی بیشتر، باعث افزایش ادراکخالصتر شده و همچنین باعث توانمندی، مقابله و کاهش تاثیرات منفی ناشی از استرس میشود. همچنین مطالعات نشان دادهاند که بهوشیاری و مراقبه میتواند کارکرد فیزیولوژیکی سلولهای مغز وکارکرد الکتروفیزیولوژیکی نیمکرههای مغز را نیز تغییر دهد. و نشان دادهشدهاست که کاهش بهوشیاریبا علائم ناشی از استرس مرتبط است )سیگل، ۹۱۱۲ (. افراد بهوشیار واقعیت بیرونی و درونی را آزادانه وبدون تحریف درک میکنند و توانایی بالایی در رویایی با دامنهی گستردهای از هیجانات و تجربیاتخوشایند و ناخوشایند دارند )براون و ریان، ۹۱۱۳ (. یکی از مواردی که در آموزشهای بهوشیاری موردتوجه قرار میگیرد، بهزیستی روانشناختی است. بررسیهای گوناگونی نشان دادهاند که بهوشیاری باآرامش ذهنی و سلامت روانی رابحهی مثبت دارد، افراد با بهوشیاری بالاتر از زندگی خود رضایتبیشتری دارند و از سح کیفیت زندگی بالاتری برخوردار هستند )براون، ۹۱۱۳ (. همچنین بررسیهانشان دادهاند که تمرینات یوگا، که در آموزشهای بهوشیاری نیز مورد توجه قرار میگیرند، بر کیفیتزندگی زنان مبتلا به سرطان پستان تحت شیمیدرمانی اثر مثبت و محلوبی داشتهاست ) یزدانی،بابابزاده، ۱۳۲۹ (. با وجود اثربخشی درمانهای مختلف روانشناختی بر کاهش علائم روانشناختیخصوصا افسردگی و اضحراب بیماران مبتلا به سرطان پستان به نظر میرسد آموزشهای کاهشاسترس بهوشیار محور بتوانند به جنبههای مختلفی از نیازهای روانشناختی بیماران مبتلا به سرطان وخصوصا مبتلایان به سرطان پستان کمک شایانی کند چرا که کاهش استرس مبتنی بر بهوشیاری ۱ از۹۵ سال پیش شروع به نشان دادن اهمیت خود در بررسیهای پزشکی و روانشناختی کرده است)کابات زین، ۱۲۲۲ ( و درمانهایی چون درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ۹، درمان شناختی مبتنی بربهوشیاری ۳ و حتی درمانهای رفتاری دیالکتیکی ۴ به دنبال آن آمدهاند. ماهیت بهوشیاری را میتوان براساس دو سح نظری و عملی تبیین نمود: برای مثال بهوشیاری به عنوان ظرفیت خود تنظیمی ۹۱۱۳ (، مهارت پذیرش )لینهان ۹و همکاران، ۱۲۲۲ ( و مهارت فراشناختی )بی شاپ ۳، لایو ۴ ، )براون ۱۹۱۱۳ ( تعریف شده است. این مفهوم توسط جان کابات زین ، شاپیرو ۵، کارلسون ۶، آندرسون ۱، کارمدی ۸۱۲۲۲ ( به عنوان یک نوع آگاهی هدفمند و بدون قضاوت و در توصیف برنامهی کاهش استرس مبتنی (بر بهوشیاری ارائه شد. پژوهشهای بسیاری اثر بخش بودن تمرینات کاهش استرس مبتنی بر بهوشیاریدر مبتلایان به انواع سرطان را نشان داده اند. همچنین نتایج یافتههای پژوهشی مبین این نکته هستندکه درمانهای مبتنی بر تعهد و پذیرش نیز باعث کاهش نشانههای روانشناختی در مبتلایان بهاختلالات مزمن پزشکی شدهاند ولی از آنجایی که این درمان بسیار طولانی است، این احتمال وجود دارد که بیمار از ادامه دادن درمانی که ممکن است یکسال طول بکشد امتناع کند. آموزشهای کاهشاسترس مبتنی بر بهوشیاری و درمانهای مبتنی بر تعهد و پذیرش هم برای جمعیت سالم و هم برایجمعیتی که از استرس رنج میبرند مناسب هستند در حالیکه درمانهایی مانند رفتاردرمانی دیالکتیکیو شناخت درمانی مبتنی بر بهوشیاری عمدتا برای افرادی به کار برده میشوند که اختلالات روانی.) عمیق مانند افسردگی مزمن و یا اختلال شخصیت مرزی دارند. )براون، ریان و کراسول، ۹۱۱۱پژوهشها نشان دادهاند که دورهی شیمیدرمانی یکی از دورههای پر استرس برای مبتلایان به سرطانپستان تلقی میشود. در واقع یکی از دورههایی که میزان استرس و فشار روانی بالایی را برای بیمارانرقم میزند، دورهی شیمیدرمانی است. شیمیدرمانی هم به عنوان درمان ابتدایی و به تنهایی و هم بهعنوان درمان کمکی در کنار درمانهای دیگری چون جراحی، پرتو درمانی و یا رادیوتراپی بکار گرفتهمیشود. وجود اثرات جانبی شیمیدرمانی سبب میشود که فرد با میزان استرس بالایی مواجهه شوند. بنابراین این دوره یکی از دورههای حساس در زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان محسوب میشود. باتوجه به اینکه بیشترین استرسهایی که بیماران مبتلا به سرطان و مبتلایان به سرطان پستان با آنمواجه هستند مربوط به آینده و گذشته میباشد )کارلسون و همکاران، ۹۱۱۱ ( و نظر به دورهی حساسشیمی درمانی، انتظار میرود آموزشهای مبتنی بر فنون بهوشیاری در طول این دوره بتواند منجر بهبهبود وضعیت روانشناختی بیماران مبتلا به سرطان پستان شود. بنابراین مسئله ی پژوهش حاضر پاسخگویی به این سوال است که تا چه میزان میتوان با استفاده از فنون و آموزشهای بهوشیار محور درطول دورهی شیمیدرمانی، به بهبود سحح بهزیستی روانشناختی، ارتقای کارکرد خانوادهی مطلوب واستفاده از راهبرد مقابله ی مناسب در بیماران مبتلا به سرطان پستان کمک نمود.