معصومه شغابی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اهواز، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “رابطه ی صفات شخصیت، هوش هیجانی و یادگیری خود راهبر با رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان های دولتی شهر بوشهر” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه اهواز

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی تربیتی

عنوان:

رابطه ی صفات شخصیت، هوش هیجانی و یادگیری خود راهبر با رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان های دولتی شهر بوشهر

پژوهشگر:

معصومه شغابی

استاد راهنما:

دکتر ناصر بهروزی

اساتید مشاور:

دکتر غلامحسین مکتبی

دکتر مهناز مهرابی زاده هنرمند

فهرست مطالب

عنوان

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

سوالات پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

فصل دوم: ادبیات پژوهش

مقدمه

کیفیت زندگی

ابعاد کیفیت زندگی

رضایت از زندگی

تاریخچه بررسی رضایت از زندگی

اهمیت رضایت از زندگی

ارتباط رضایت از زندگی با کیفیت زندگی

چه چیزی مشخص کننده رضایت از زندگی است

عوامل نشان دهنده رضایت از زندگی

تفاوت رضایت از زندگی با سازه های مرتبط

عوامل موثر بر رضایت از زندگی

عملکرد تحصیلی

تعریف عملکرد تحصیلی

عوامل موثر بر عملکرد تحصیلی

شخصیت

شخصیت از نظر واژه شناسی

تاریخچه شخصیت

عوامل موثر در تشکیل شخصیت

مدل پنج عاملی شخصیت

حیطه های پنج عامل بزرگ

رویکردهای نظری درباره شخصیت

رویکرد روان کاوی

رویکرد رفتارگرایی در مورد شخصیت

نظریه انسان گرایی در مورد شخصیت

رویکرد شناختی در مورد شخصیت

هوش هیجانی

هیجان چیست

هوش چیست

تاریخچه هوش

تعریف هوش هیجانی

تاریخچه هوش هیجانی

نظر مایر و سالووی درباره هوش هیجانی

نظر بار-آن درباره هوش هیجانی

نظر گلمن درباره هوش هیجانی

دو الگوی هوش هیجانی

ابعاد هوش هیجانی

اهمیت هوش هیجانی

هوشبهر و هوش هیجانی

تأثیر هوشبهر و هوش هیجانی در میزان موفقیت افراد

تأثیر هوش هیجانی در زندگی

سوادآموزی هیجانی به چه معنی است

یادگیری خود راهبر

تعریف یادگیری

نظریه های اساسی یادگیری

عوامل موثر بر یادگیری

تعریف یادگیری خود راهبر

تاریخچه مفهوم خود راهبری در یادگیری

فعالیت های مربوط به یادگیری خود راهبر

فواید و ضرورت یادگیری خود راهبر

مروری بر ادبیات پژوهش

پیشینه خارجی

ارتباط شخصیت و رضایت از زندگی

ارتباط شخصیت و عملکرد تحصیلی

ارتباط هوش هیجانی و رضایت از زندگی

ارتباط هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی

ارتباط یادگیری خود راهبر و رضایت از زندگی

ارتباط یادگیری خود راهیر و عملکرد تحصیلی پیشینه داخلی

ارتباط شخصیت و عملکرد تحصیلی

ارتباط هوش هیجانی و رضایت از زندگی

ارتباط هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی

ارتباط یاد گیری خود راهبر و عملکرد تحصیلی

نتیجه گیری

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

طرح پژوهش

جامعه آماری و نمونه گیری

ابزارهای پژوهش

پرسشنامه شخصیتی نئو

پایایی

مقیاس هوش هیجانی شات پایایی

روایی

مقیاس سنجش خود راهبری در دانش آموزان

پایایی و روایی

مقیاس چند وجهی رضایت از زندگی دانش آموزان

پایایی

روایی

سنجش عملکرد تحصیلی

روش اجرا

روش های آماری

فصل چهارم: بافته های پژوهش

مقدمه

یافته های توصیفی

یافته های مربوط به فرضیه های پژوهش

همبستگی های چندگانه

یافته های جانبی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

تبیین یافته های مربوط به فرضیه های پژوهشی

محدودیت های پژوهش

پیشنهادهای پژوهش

منابع

منابع فارسی

منابع لاتین

چکیده:

هدف از پژوهش حاضر بررسی روابط صفات شخصیت، هوش هیجانی و یادگیری خود راهبر با رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر بود. روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. نمونه پژوهش شامل ۲۴۶ نفر از دانش آموزان دختر پایه سوم دبیرستان های شهر بوشهر است که در سال تحصیلی ۸۸۰۸۹ مشغول به تحسیلی بودند و با روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده در پژوهش حاضر عبارتند از: پرسشنامه شخصیتی نئو (FFI – NEO)، مقیاس هوش هیجانی اشات ، مقیاس سنجش خود راهبری در یادگیری دانش آموزان، مقیاس چند وجهی رضایت از زندگی دانش۔ آموزان و نیز برای بررسی عملکرد تحصیلی دانش آموزان از معدل (میانگین دروس) استفاده شد. برای تحلیل داده ها از روش همبستگی ساده و چندگانه استفاده شد. نتایج تحلیل نشان داد که ارتباط مثبتی بین رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی با باز بودن به تجربه، پرون گرایی، توافق و وجدانی بودن، هوش هیجانی و یادگیری خود راهبر وجود دارد. البته ارتباط میان رضایت از زندگی و روان رنجوری منفی بود. به عبارتی نتایج تحلیل نشان داد که مولفه های صفات شخصیت، هوش هیجانی و یادگیری خود راهبر پیش بینهای مناسبی برای رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی هستند.

کلید واژه ها: صفات شخصیت، هوش هیجانی، یادگیری خود راهبر، رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی

مقدمه

تا قبل از جنگ جهانی دوم، خدمات کاربردی روان شناسی را می شد به سه دسته ی بیماری های روانی، بارور و کامل تر کردن زندگی برای مردم، و شناسایی و تربیت استعدادهای برتر تقسیم کرد. اما پس از جنگ جهانی دوم، تأکید بیش از حد روان شناسی بر درمان و آسیب شناسی و کلا الگوهای بیماری محور، به حدی رسید که دو خدمت دیگر روان شناسی تقریبا به فراموشی سپرده شدند. تأکید بر آسیب شناسی تا بدان جا پیش رفت که دانشگاهها و مؤسسات علمی احساس می کردند، اگر پژوهش هایشان مرتبط با آسیب شناسی شناخته شود، امتیازات بیشتری را کسب خواهند کرد. این سبک و سیاق در نوع خود برای درمان بیماری ها بسیار سودمند بود، اما در عین حال مستلزم چشم پوشی از توانمندیها و ویژگی های بالقوهی انسانی نیز می شد. این رویکرد نه تنها آسیب شناسی، بلکه نگاه ما را نسبت به خودمان به عنوان موجودات انسانی تحت تأثیر قرار داد. در حقیقت روان – شناسی انسان را به عنوان موجودی در نظر گرفت که با در احاطهی غرایز، نیاز های بافتی و تعارضات دوران کودکی است، و با کانون منفعل دریافت کننده ی محرک و ارائه دهندهی پاسخ است (سلیگمن ،۲۰۰۲).امروزه نیازهای روان شناسی عمده به سمت دیدگاهی نوین مبتنی بر پرورش نقاط قوت تغییر مسیر داده اند و موضوعات روان شناسی مطرح شده در آغاز قرن بیست و یکم، عمدتا بر تجربه ی مثبت انسانی و آنچه لحظه ای را بهتر از لحظه ی دیگر می کند تمرکز کرده اند (هادیان فرد و مظفری، ۱۳۸۳). در سالهای اخیر یکی از ابعادی که رویکردهای انسان گرا بر آن تأکید می ورزند، بعد بهزیستی است. این بعد خود شامل عاطفه مثبت ، عاطفه منفی و رضایت از زندگی است. در مورد اول به مراتب بیشتر مورد توجه بوده ولی در مورد رضایت از زندگی که بیشتر از لحاظ فضاوت شناختی مورد نظر است، کمتر مورد توجه بوده است (شهاییان و یوسفی، ۱۳۸۶) رضایت از زندگی به شناخت و فرایند فضاوت ذهنی برمی گردد و مراد از آن نگرش فرد، ارزیابی عمومی نسبت به کلیت زندگی خود و با برخی از جنبه های زندگی، همچون زندگی خانوادگی و تجربه آموزشی است (دینر، سان ، لوکاس و اسمیت ، ۱۹۹۹، به نقل از زکی، ۱۳۸۶). در حقیقت یکی از مهم ترین عللی که باعث می شود رضایت از زندگی در روان شناسی و به طور کلی در علوم انسانی مطرح شود، نقش محوری آن در سلامت و بهزیستی افراد بشر می باشد و این که انسان و زندگی مفاهیمی هستند که هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند. زندگی، جزء جدایی ناپذیر انسان است. رضامندی، بستر موفقیت و کامیابی است و هیچ انسان موفقی نیست که از هنر رضایت از زندگی برخوردار نباشد. بدون رضامندی امکان پیشرفت و موفقیت وجود ندارد (پسندیده، ۱۳۸۴)اگرچه مطالعات بسیاری درباره رضایت از زندگی در بین بزرگسالان صورت گرفته است، اما این مقوله در بین کودکان و نوجوانان یکی از موضوعاتی است که اخیرا مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. این مطالعات اهمیت روز افزون رضایت از زندگی را در فهم سلامت روان کودکان و نوجوانان مورد تایید قرار می دهد (هیوبنر ، ۲۰۰۱، به نقل از مزیدی، ۱۳۸۵)، پژوهش های متنوع بسیاری درباره رابطه رضایت از زندگی و دامنه ای از عوامل دیگر انجام شده است، مانند تحقیقاتی که در زمینه ی رابطه ی رضایت از زندگی با عواملی مانند عوامل تحصیلی، شخصینی، ژنتیکی، عوامل اقتصادی و کار، تحصیلات و تندرستی و به صورت گرفته است. اما با این وجود پژوهش۔ های انجام شده در این حیطه در بین نوجوانان نشان میدهد که رضامندی و تلفی مثبت از زندگی در گروه سنی نوجوانان با دانش آموزان کاملا متفاوت از بزرگسالان است و در نتیجه مستلزم لحاظ نمودن مؤلفه های ویژه آنان است (زکی، ۱۳۸۶).شخصیت یکی از مفاهیم بنیادی در روان شناسی است که همواره با رضایت از زندگی ارتباط دارد. به گونهای که در پژوهش ها به صورت های مختلف مورد توجه محققان قرار گرفته است (پارکر ، مارتین و مارش ،۲۰۰۸) ۲۰۰۸). علاوه بر آن، در دهه های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ کوشش های فراوانی صورت گرفت تا بتواند رابطهای اساسی بین موفقیت تحصیلی و شخصیت بیابد، اما این تلاش ها پیشرفت چندانی در بر نداشت. در سال ۱۹۶۸ کتل و بوچر سعی داشتند تا هم پیشرفت تحصیلی در مدرسه و هم خلاقیت را از طریق توانایی، شخصیت و انگیزه ی افراد پیش بینی نمایند، آنها موفق شدند تا اهمیت شخصیت را حتی در پیشرفت دانشگاهی نشان دهند. یکی از مقولاتی که پژوهشگران در رابطه با رضایت از زندگی سنجیدهاند هوش هیجانی است. عاملی که هنگام شکست در شخص انگیزه ایجاد می کند و به واسطهی داشتن مهارت های اجتماعی بالا، منجر به برقراری رابطه ی خوب با مردم می شود. بنابراین، هوش هیجانی یکی از بهترین پیش بینی کننده های موفقیت افراد در زندگی و نحوهی برخورد مناسب با استرس است و مستقیما سلامت روانی را تحت تأثیر قرار می دهد (آقابابایی، ۱۳۸۶). پژوهش های تجربی نشان می دهند که هوش هیجانی ممکن است بهترین پیش بینی کننده موفقیت در تمام سطوح زندگی باشد و ابعاد آن می تواند پیامدهای مهم زندگی را پیش بینی کنند (احمدی ارغندی، فراست معمار، تقوی و ابوالحسنی، ۱۳۸۵).کنترل نمودن هیجانات به شیوه ای مناسب، مهارتی است که به دنبال خودآگاهی ایجاد می گردد. افراد کارآمد در این حیطه، بهتر می توانند از هیجانات منفی همچون تامیدی، اضطراب و تحریک پذیری رهایی یابند و در فراز و نشیب های زندگی، کمتر با مشکل مواجه می شوند و یا در صورت بروز مشکل، به سرعت می توانند از موقعیت مشکل زا و ناراحت کننده به شرایط مطلوب بازگردند (گلمن، ترجمه ی پارساء ۱۳۸۷). محققان بسیاری در بافتهاند که حتی آمادگی برای خود راهبری با موفقیت در بسیاری از حیطه های زندگی ارتباط دارد (سیگا و وبستر ،۲۰۰۷ )

بیان مسئله

همان گونه که در مقدمه مطرح گردید در سال های اخیر توجه روان شناسان به رویکرد انسان گرایی و انسان سالم و یا به عبارتی واضح تر روانشناسی مثبت بیشتر شده است. آنچه پیش زمینه ی رویکرد روانشناسی مثبت نگری است، مسئله پیشگیری است. آنها دریافته اند که طی ۵۰ سال اخیر مدل بیماری، روان شناسی را به پیش – گیری از مشکلات جدی هدایت نکرده است (هادیان فرد و مظفری، ۱۳۸۳)مرور بر ادبیات پژوهشی مؤید این است که رضایت از زندگی یکی از سازه های اصلی روان شناسی مثبت است. که ارزیابی آن بسیار حساس بوده؛ چرا که این مقوله تشانه هایی را هم برای بهزیستی روانی و هم آسیب روانی فراهم می نماید (پروکتور ، لاینلی و مالتبی ، ۲۰۰۹). با آن که افراد در پایان دوره کودکی با محیط خود سازش یافته اند، به نظر می رسد که هنوز به مرحله ی تنهایی تحول و گسترش خود دست یافته اند (مظفری، ۱۳۸۰). به عبارتی زندگی اجتماعی امروز بسیار پیچیده است که شخصیت در آن نقش عمده ای ایفا می کند و مطالعه ی آن به منظور پیش بینی رفتار در روان شناسی جایگاهی ویژه دارد، ضمن این که بررسی و شناخت شخصیت قدیمی ترین و پیچیده ترین سوالی است که در زمینه شناخت انسان مطرح بوده است (ابراهیمی، کامکار، پورمحمودی و ظریفی، ۱۳۸۳). پایان دوره کودکی آغاز دوره ی بزرگی است که هر انسان در جریان یک تحول طبیعی با عبور از آن به احراز “تعادل نهایی ” نابل می آید. این دوره که موسوم به نوجوانی است هم از نظر نوجوانان و هم از نظر والدین، حتی در گذشته نیز دورانی دشوار تر از دوران کودکی قلمداد شده است به گونه ای که حتی بتوان گفت این دوره بحرانی ترین مرحله ی زندگی است (مظفری، ۱۳۸۰) این دوره، دوره انتقال است که با تغییرات مختلف فیزیکی، روانی، شناختی و اجتماعی همراه است. در واقع، این دوره را به عنوان دوره ای با فرصت ها و ریسک ها تعریف می شود (چو، ۲۰۰۵ لیفرت و پیترسون ، ۱۹۹۵، به نقل از جانی ، کالافت و بویسان ، ۲۰۱۰). این این تغییرات نوجوانان را به فشارهای زندگی حساس می کند. در این دوره است که شخصیت نوجوان مطرح می شود. در این دوره نمابلات و خواهش های متضادی وی را فرا می گیرد که تحت تأثیر عوامل بیولوژیکی و اجتماعی قرار دارد. حالات هیجانی در دوره بلوغ غنی تر شده و گاهی هم به صورت حساسیت و هیجان شدید خود را نشان می دهد (ابراهیمی و همکاران، ۱۳۸۳)از طرفی اگر در زمان تحصیل برای دانش آموز مشکلی با مدیر، معاون، معلم و همکلاسیها با والدین پیش بباید و او نتواند خشم خود را کنترل کند، این امر باعث ایجاد نگرانی و ناراحتی در محل تحصیل می شود و دید دیگران را نسبت به وی تغییر می دهد و حتی ممکن است در آینده بر موفقیت وی تأثیر منفی بگذارد. آنچه در این میان باعث می شود شخص خشم خود را در چنین مواقعی کنترل نماید و احساسات خود و دیگران را درک نماید و از احساسات آگاهی باید هوش هیجانی است (حسینی نسب و رضویان شاد، ۱۳۸۴). این مقوله به دلیل چند سوبه بودن و تأثیراتش در زمینه های گوناگون به ویژه کاربردش در آموزش، محیط کار و تحول شخصی آوازهای فراگیر یافته است (به نقل از بشارت، شالچی و شمسی پور، ۱۳۸۵).با تغییرات سریعی که امروزه اتفاق می افتد به تبع آن نیازمند استفاده از روش ها و شیوه های نوینی به خصوص در حوزه تدریس و آموزش می باشیم تا بتوان به یاری آنها پیش رفت. یکی دیگر از عواملی که بر موفقیت دانش – آموزان و حتی رضایت و خرسندی آنها اثر دارد خود راهبر بودن در یادگیری است. مرور بر ادبیات پژوهشی نشان می دهد که مسئولیت پذیری افراد و مستقل بودن آنها در فرایند یادگیری دو عنصر اصلی آن محسوب می شوند. عاملی که در آن دانش آموز سعی می کند هنگام مواجهه با مسائل قبل از بازی گرفتن از دیگران با سوال نمودن از خود آغاز به کار نمایید. گوس (۱۹۹۸) خود راهبری در یادگیری را حرکتی به سمت خود شکوفایی محسوب می نماید (لانگ ، ۲۰۰۷). محققان بسیاری نیز در این راستا پژوهش های بسیاری انجام داده اند و حتی کانلی (۲۰۰۴) پژوهشی درباره ارزش خود راهبری در یادگیری به روی دانش آموزان انجام داد که نتایج مؤید آن بود که خود راهبری در یادگیری موجب موفقیت افراد در مدرسه و حتی در زندگی می شود (سیگا و وبستر ۲۰۰۷) بنابراین، این مقوله بسیار حائز اهمیت است زیرا افرادی که از این مهارت بی بهره باشند، در حل بسیاری از مشکلات زندگی خود عاجز خواهند ماند (نادی و کاظمی، ۱۳۸۴).بنابراین، با توجه به نقش کلیدی عملکرد تحصیلی و رضایت از زندگی در دانش آموزان، به ویژه دانش آموزان دختر و نبود پژوهشی با این ترکیب از متغیرهای پژوهشگر در صدد است تا به بررسی این مسئله بپردازد که آیا صفات شخصیتی و هوش هیجانی و خود راهبری در پادگیری پیش بین های مناسبی برای رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی در بین دانش آموزان است یا خیر.

اهمیت و ضرورت پژوهش

زمانی که از دانش آموز صحبت به میان می آید بی تردید مباحثی چون تحصیل، عملکرد تحصیلی و مواردی از این قبیل در ذهن افراد متداعی می گردد، اما این تنها یک بعد از ویژگی دانش آموز می باشد. امروزه رسالت مدارس نسبت به گذشته بیشتر و حتی سنگین تر شده است، چرا که افراد بسیاری هستند که از هوش کافی برخوردارند ولی در امر تحصیل و حتی مراحل بعد از تحصیل شکست های فاحشی را متحمل میشوند.مطالعات نشان می دهد که از طریق تعیین ضریب هوشی فقط می توانیم افراد وظیفه شناس را کشف نماییم. یعنی کسانی که می دانند چگونه درس بخوانند و نمرات خوبی را کسب نمایند (حسینی نسب و رضویان شاد(۱۳۸۴)دانش آموز ضمن آن که در محیط مدرسه است در محیطی قرار چون اجتماع تیز به سر می برد. رفتار انسان به گوندی گلی، نتیجه ی امیال، عواطف و اندیشه های اوست. اگر این عناصر با هم موافق بوده و همکاری شایسته ای داشته باشند، برای فرد خرسندی به بار می آورند و اگر یکی از آنها از حد خود خارج گردد، تزلزل و مشکلات شخصیتی فرد آغاز می شود (آقابابایی، ۱۳۸۶)، که این به نوبه خود بر نگرش و اندیشه های فرد اثر می گذارد. یکی از حیطه های مرتبط به این امر برداشت و نگرش فرد از زندگی خویش است که با وجود آن که این مقوله در میان اندیشمندان از گذشته های دور مطرح بوده و حتی از سوالات اساسی بشر نیز بوده کمتر به آن توجه شده و در قرون جدید نیز که خط سیر پژوهش ها به این سمت کشانده شده باز نیز این مقوله در میان نوجوانان بسیار کم رنگ بوده و پژوهش های بسیار کمی به آن اختصاص یافته است و اگر پژوهشی نیز صورت گرفته بیشتر مقیاس۔ های تک بعدی که دیدی کلی به دست می دهد را مد نظر داشته است. در حالی که توجه به رضایت از زندگی در دانش آموزان عواملی چون محیط خانه، مدرسه، دوستان، مکان زندگی را شامل می شود (گیلمن و هیوبنر، ۲۰۰۰) و رضایت از زندگی زمینه ی تسری رضایت افراد به حوزه های گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … است و کاهش آن آثار فراوانی در سطح خرد و کلان را داراست. بنابراین، اکنون که در قرن جدید دیگر مانند گذشته به هوش و رابطه آن با پیشرفت در تحصیل نگاه نمی شود، که این خود بیانگر آن است که علاوه بر هوش عوامل دیگری نیز بر عملکرد وی و رفتار افراد مؤثر است که از جمله آن یکی ویژگی های شخصیتی فرد اسب که مقولهای بوده که از ابتدا با روان شناسی همراه بوده است.اگر چه دانش آموزان هنوز در مرکز توجه قرار دارند، اما نه تنها قوه ی استدلال آنها، بلکه میزان خلاقیت ، هیجان ها ، مهارت های بین فردی و حتی مهارت های درون فردی ، ایجاد خود نظم دهی ، خود مدیریتی – مسئولیت پذیری و عواملی از این قبیل همه در برداشت فرد و نگرش آنها و میزان موفقیت آنها چه در حوزه تحصیل چه در سایر ابعاد زندگی دارای اهمیت است. با توجه به نکات ذکر شده بنابراین، لازم است متغیرهای مختلفی که در رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختری که از سازندگان آینده بنیان خانواده و جامعه هستند، مورد بررسی قرار گیرد. لذا در پژوهش حاضر به بررسی رابطه صفات شخصیت، هوش هیجانی و یادگیری خود راهبر با رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی پرداخته شده است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر می۔ تواند مورد استفاده مراکز مشاوره، مراکز آموزشی از جمله آموزش و پرورش، سازمان ملی جوانان و خانواده ها قرار گیرد.