معصومه کفیلی یوسف آباد هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا در سال ۱۳۸۷، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تحلیل محتوای کتب داستان کودکان پیش از دبستان از نظر آموزش مهارت های زندگی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه الزهرا

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی تربیتی

عنوان:

تحلیل محتوای کتب داستان کودکان پیش از دبستان از نظر آموزش مهارت های زندگی

استاد راهنما:

دکتر کیانوش هاشمیان

استاد مشاور:

دکتر مهناز اخوان تفتی

دانشجو:

معصومه کفیلی یوسف آباد

خرداد ۱۳۸۷

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: مقدمه

مقدمه

مساله پژوهش

اهداف پژوهش

اهمیت و ضرورت پژوهش

پرسش های پژوهش

تعریف اصطلاحات مفاهیم

فصل دوم : مروری بر پیشینه پژوهش

مقدمه

مبانی نظری

مهارت های زندگی

تعریف مهارت های زندگی

تفاوت مهارت های زندگی با مهارت های اجتماعی

مصادیق و انواع مهارت های زندگی

طبقه بندی یونیسف از مهارت های زندگی

طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی از مهارت های زندگی

طیفه بندی مهارت های زندگی در برنامه های درسی ایالت آمریکا

طبقه بندی های دیگر از مهارت های زندگی

نحوه آموزش مهارت های زندگی

مبانی تئوریک آموزش مهارت های زندگی

نظریه یادگیری اجتماعی

نظریه هوش هیجانی

نظریه هوش چندگانه

نظریه مزلو

نظریه یادگیری سازایی گری

خصوصیات دوره کودکی

رشد جسمی

رشد حرکتی رشد زبانی و گویایی

رشد شناختی

رشد اجتماعی

رشد عاطفی

بررسی مولفه های زندگی در اهداف کلی آموزش و پرورش

هدف های کلی تربیت در دوره پیش دبستانی (مهد کودک و کودکستان) مطابق با مهارت های زندگی

اهداف آموزشی مطابق با مهارت های زندگی

پیشینه تحقیق

تحقیقات و سوابق مربوط به خارج از کشور

تحقیقات و سوابق مربوط به داخل کشور

جمع بندی

فصل سوم: روش پژوهش و ابزار و مواد

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه و شیوه نمونه گیری

روش جمع آوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

مراحل انجام تحلیل محتوا

فصل چهارم تجزیه و تحلیل

نمای کلی کتاب های مورد بررسی

بررسی مولفه های مهارت های زندگی در کتاب های داستان

بررسی مولفه خودآگاهی (شناخت خود)

بررسی مولفه همدلی

مهارت ها با توانائی ارتباط مؤثر

مهارت یا توانایی در روابط بین فردی

مهارت های مقابله با هیجانات

مهارت مقابله با استرس

جمع بندی

فصل پنجم

مقدمه

تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش

تجزیه و تحلیل نهایی

محدودیت تحقیق

پیشنهادات

پیشنهادات اجرایی

منابع فارسی

کتاب های مورد تحلیل

منابع خارجی

پیوست

چکیده انگلیسی

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب های داستانی دوره پیش دبستانی با در نظر گرفتن مهارت های زندگی منتشر شده در سالهای ۸۵- ۷۵ صورت گرفته است. ابتدا با مروری بر ادبیات و مبانی نظری پژوهش، ۶ مولفه خودآگاهی، همدلی، ارتباط موثر، روابط بین فردی، مقابله با هیجانات و مقابله با استرس از مولفه های سازمان بهداشت جهانی انتخاب گردیدند. در مرحله بعد اطلاعات مربوط به مصادیق مرتبط با هر یک از آنها که توسط سازمان بهزیستی مشخص شده اند، با جداول درصد فراوانی و نمودار و با در نظر گرفتن این مهارت ها تهیه و تنظیم گردید مهارت های ارتباط موثر در کتاب های (تالیف) با درصد ۹۳/۲۳ (ترجمه) با درصد ۵۳/۳۱ % و مقابله با هیجانات (تالیف) با درصد ۲۲/ ۲۲ ، (ترجمه) ۳۲ / ۲۴ درصد بیشترین تاکید را در خود داشته اند، اما در هر دو مورد کتاب های ترجمه شده نسبت به کتاب های تالیفی تاکید بیشتری بر موضوع داشته اند، و به خود آگاهی در کتاب های تالیفی) با درصد، ۹۴/۱۷ به طور متوسط و (ترجمه) با درصد ۷۱/۱۱ ) به میزان کمی پرداخته شده است که نشان دهنده تاکید تا حدودی بیشتر کتاب های تالیفی به این مولفه نسبت به کتاب های ترجمه است اما در هر حال تاکید اندکی به آن شده است روابط بین فردی (در کتاب های (تالیفی) با درصد ۵۸/ ۱۵ (ترجمه) با درصد ۷۱/۱۱ نشان دهنده توجه کمی به این مولفه ها در هر دو دسته است، گرچه میزان پرداختن به این مولفه در کتاب های تالیفی بیشتر بوده است. به مولفه همدلی (کتاب های تالیفی) با درصد ۲۳/۱۶، (ترجمه) با درصد ۱۸۹۱) به طور متوسط توجه شده است، در این مولفه کتاب های ترجمه تاکید بیشتری نسبت به کتاب های تالیفی داشته اند، به مهارت های مقابله با استرس در کتاب های تالیفی با درصد ۲۷/۴ (ترجمه) ۷۰/۲) بصورت خیلی ناچیز پرداخته شده است که در هر دو دسته توجه گذرا و نا مناسبی به این مولفه شده است که پیشنهاد می گردد در تالیف و ترجمه کتاب های داستان برای کودکان بر این مولفه ها تاکید بیشتری گردد.

کلمات کلیدی: تحلیل محتوا، مهارت های زندگی، کتاب داستان، کودکان پیش دبستانی

فصل اول:

مقدمه:

امروزه با وجود تغییرات عمیق فرهنگی و تحول در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانائیهای لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با چالش ها و مسایل زندگی روزمره آسیب پذیر ساخته است (محمد خانی، ۱۳۸۰).از چالش ها و بحرانهای مطرح می توان به مواردی همچون چالش بین جهانی شدن و بومی ماندن، بحران جمعیت، بحران سلامتی و تغذیه، و دگرگونی فن آوری و شرایط حرفه ای، اثرات فن آوری نوین ارتباطی بر مهارتهای اجتماعی و اخلاقیات، مشکلات خانوادگی، اشتغال والدین در بیرون از منزل اشاره کرد( فقیهی، ۱۳۷۵ گزارش آموزش و پرورش، ۱۳۷۶، به نقل از اذانچیلر ۱۳۸۳؛ شیخاوندی ، ۱۳۷۰؛ صفوی، ۱۳۷۰).هر یک از این بحران ها بر چگونگی زندگی افراد و رفتار های اجتماعی و فردی آنها تاثیر می گذارد (ادیب، ۱۳۸۲). چگونگی رویارویی با مسائل فوق پیش بینی و برنامه ریزی خاص خود را می طلبد. که برنامه های آموزش مهارتهای زندگی در این راستا طرح گردیده اند؟ منظور از مهارتهای زندگی آن نوع توانائیهای شناختی، عاطفی و عملی است که شخص را قادر می سازد تا دانش، نگرش و ارزش های وجودی خود را به توانائیهای واقعی و عینی تبدیل کند تا بتواند از آنها در استفاده صحیح نیروهای خود بهره گیرد و زندگی مثبت و شادابی را برای خود فراهم سازد ( استتن و دیگران، ۱۹۸۰ پیت من ، ۱۹۹۱) که اهداف آموزش این نوع مهارت ها از الزامات و نیازهای روزمره استخراج می گردد( سازمان بهداشت جهانی ،۱۹۹۷). بطور کلی با توجه به دامنه وسیع مهارتهای زندگی، استراتژی مطلوب آموزش مهارت های زندگی، ایجاد فرصت یادگیری و اکتساب این مهارت ها، برای تمام کودکان و نوجوانان جا افتاده است. آموزش مهارتهای زندگی ، توانائی های یادگیری را که در ایجاد رفتار سلامت، روابط بین فردی مثبت تر و سلامت روان نقش مهمی دارند، افزایش می دهد. بسیار مطلوب است که این آموزش ها در سنین پایین، قبل از ایجاد رفتار ها و روابط متقی، ارایه شود(نیک پرور، ۱۳۸۴).زبرا تاثیر پذیری فرد از محیط و اطرافیان در دوره کودکی بقادری ژرف می باشد که در مراحل بعدی زندگی وی کاملا موثر و محسوس است (دفتر کل خدمات حمایتی امور مهد های کودک (سازمان بهزیستی کشور، ۱۳۶۹). در این زمان رشد و نمو زیادی در زمینه های گوناگون ذهنی ، هنری و توانائی های علمی روی می دهد و شکل گیری کیفیت های اخلاقی شروع می  شود (رئوف، ۱۳۷۰). بر همین اساس سازمان یونیسف در اهداف دهه نود آورده است. کودکان باید در اولویت اصلی برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی و آموزشی قرار گیرند زیرا رشد کودکان در همه جوانب اساس خوبی برای توسعه اقتصادی همه ملتهاست (دفتر کل خدمات حمایتی امور نهاد های کودک سازمان بهزیستیی۱۳۶۹ )، که بایل برنامه و محتوای آموزش در قبل از دبستان با توجه به همه جنبه های جسمی و ذهنی، اجتماعی و عاطفی کودکان برنامه ریزی شود (ترکمان، ۱۳۷۳). با این حال متاسفانه آموزش مهارتهای زندگی برای کودکان ایرانی چندان مورد تاکید قرار نگرفته است و پژوهشهای گوناگون فقدان میزان دستیابی کودکان به این مهارتها را نشان می دهد(رمضانخانی و سیاری  ۱۳۷۸)گیامنشش ۱۳۷۸؛ کیامنش؛ ۱۳۸۴) شاید با استناد به چتین تحقیقات و نتایجی بوده است که در برنامه پنج ساله سوم توسعه، در بخش آموزش، از عدم توجه به آموزش مهارت های زندگی به کودکان ابراز نگرانی شده است ( برنامه سوم توسعه، ۱۳۷۸)خوشبختانه همگام با دیگر کشورهای در حال توسعه، ایران نیز یکی از کشور هایی است که به ضرورت اجرای این برنامه پی برده است ( رمضانخانی سیاری، ۱۳۷۸) که نتیجه آن انجام تحقیقات وسیع توسط آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی در مورد مهارتهای زندگی در کلیه گستره زندگی (کودکی، نوجوانی، بزرگسالی) و ارائه برنامه های مختلف برای کلیه افراد جامعه می باشد (نیک پرور، ۱۳۸۳). بنابراین یادگیری مهارتهای زندگی برای مواجهه با مشکلات و مسائل زندگی و تاثیر آن در همه سنین مخصوصا در سنین پیش دبستانی برای آماده ساختن افراد در مواجهه با مسائل و چالشها در اجتماع مورد توجه است

مساله پژوهش

شش سال اول زندگی کودک از لحاظ شکل گیری شخصیت، پایه های تفکر، زبان و رشد جسمی و روانی دوره ای اساسی است (مهرگان و پورصادامی، ۱۳۷۳ به نقل از متقی، ۱۳۸۱) و مسلما در این سالها شالوده ساختاری رفتاری پیچیده در زندگی کودک شکل می گیرد (بیجو ، ۱۹۷۵، به نقل از متقی، ۱۳۸۱). بخاطر همین مساله کودکان در این سنین نیازمند آموزش صحیح و همه جانبه ای می باشند که از نظر شناختی و اجتماعی و عاطفی مشکلی نداشته باشند (نیک پرور ،۱۳۸۳). در حال حاضر کودکان ما نیاز به یادگیری بیشتری در زمینه مهارت ها و رشد توانایی از جمله بینش و بصیرت، خود آگاهی، ارتباط برقرار کردن، مذاکره و تصمیم گیری دارند. آن ها نیاز دارند تا از این مهارت ها در زندگی روزانه بطور موثر تری استفاده کنند. علاوه بر این کودکان ما نیاز دارند تا نگرش ها، ارزش ها و رفتار هایی که مسئولیت پذیری و مشارکت آنها را افزایش می دهد را کشف کرده و در طول زندگی از آنها استفاده نمایند (نیک پرور، ۱۳۸۳). تحقیقات انجام شده در سالهای اخیر نشان دهنده تاثیر برنامه های غنی و برنامه ریزی آموزشی مطلوب بر گروههای سنی مختلف این کودکان است (نشر پیوند اسفند ۱۳۷۷، به نقل از متقی، ۱۳۸۱).بنابراین برای رسیدن به اهداف رشد اخلاقی، معنوی، فرهنگی، جسمانی و از همه مهمتر آمادگی لازم برای تمرین مسئولیت ها و تجارب زندگی بزرگسالی، در نظر گرفتن برنامه هایی که آنان را به سطح مطلوبی از بهداشت روان برساند و در مواجهه با چالش های زندگی باری کند مهم به نظر می رسد. در همین راستا برنامه های جهانی برای کودکان طرح ریزی شده است و در کشور های متفاوت از جمله کشور ما به اجرا در آمده است که یکی از آنها ” آموزش مهارت های زندگی برای همه ” می باشد. بنابراین هدف از اجرای این برنامه، افزایش توانایی های روانی – اجتماعی کودکان است تا با تجهیز کودکان به تواناییهای روانی – اجتماعی، آنها را قادر سازد که با تضادها و کشمکش های زندگی روزانه سازگارانه مقابله نمایند. به همین منظور فعالیتها و برنامه هایی برای آموزش آن تدارک دیده شده است که بصورت گنجاندن مولفه های این مهارت ها در شعر، داستان و تئاتر که شامل فعالیت گروهی، ایفای نقش، بازی، نقاشی، کاردستی می باشد طراحی گردیده است که عمومی ترین و در دسترس ترین این منابع کتب کودکان در سنین متفاوت است که با استفاده از پروراندن مولفه های مهارت های زندگی در خصوصیات قهرمان ها به آموزش آن ها می توان پرداخت (سازمان بهداشت جهانی، ۱۹۹۷). لذا در تحقیق حاضر سعی خواهد شد که میزان استفاده از این مولفه ها در کتب کودکان مورد بررسی قرار گیرد.

اهداف پژوهش

هدف کلی: در این پژوهش هدف کلی تعیین میزان استفاده از مولفه های مهارت های زندگی در کتب داستان (تالیف و ترجمه کودکان پیش دبستانی می باشد.

اهداف جزئی

۱- تعیین میزان پرداختن کتاب های داستان کودکان پیش دبستانی به مهارت های زندگی در متن_

۲- تعیین میزان پرداختن کتابهای داستان کودکان پیش دبستانی به مهارت های زندگی در تصاویر این کتاب ها

۳- مقایسه محتوای کتابهای تالیفی و ترجمه شده از نظر پرداختن به مولفه های مهارت های زندگی

اهمیت و ضرورت پژوهش

رشد سریع تکنولوژی ، آسایش و آرامش قابل توجهی را برای ما به ارمغان آورده است با این وصف ارزیابی ها نشان می دهد، با وجود توسعه اقتصادی و صنعتی کشورهای آسیب ها و مشکلات روانی – اجتماعی هم رشد فزاینده ای داشته است. (نیک پرور، ۱۳۸۳).انسان ها برای مقابله ساز گارانه با استرس ها ، موقعیت های مختلف و کشمکش های زندگی به کار کرد هایی نیاز دارند که آنان را در کسب این توانائیها تجهیز کند این کار کرد ها بسیار زیر بنایی هستند و در فرایند تحول شکل می گیرند (ادیب، ۱۳۸۲). کار کردهایی نظیر شناخت، عواطف و رفتارهایی که در قالب ساختارهایی مانتالد عزت تقس، خودکارآمدی، توانائی حل مساله، مقابله، درک از خود، مهارتهای اجتماعی و سبک های استاد تجلی می یابند (امامی نائینی، ۱۳۸۵).در همین راستا با توجه به اهمیت موضوع سازمان بهداشت جهانی به منظور افزایش سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیب های روانی – اجتماعی، برنامه ای تحت عنوان آموزش مهارت های زندگی تدارک دیده و در سال ۱۹۹۳ در یونیسف مطرح نمود. از آن زمان این برنامه ها در بسیاری از کشورها آزمون و تجربه شده است (سازمان بهداشت جهانی ۱۳۷۹۰).همین امر باعث شده است تا در سالهای اخیر به مباحث سلامت و بهداشت روان توجه روزافزونی شود و برنامه های مربوط به پیشگیری و ارتقاء سلامت و بهداشت روان جزو برنامه های مهم آموزش قرار گیرد(همان منبع) بنابراین، این مهم را می توان از طریق کتب داستان کودکان به دلیل در دست بودن تقریبی آن برای همه کودکان در سراسر کشور انجام داد، چون کودکان در این سنین در سن رشد هستند و این زمان برای برنامه هایی مثل مهارت های زندگی بسیار مفید و موثر است. زیرا آموزش های لازم برای زندگی بهتر در این دوره باید شروع شود تا افراد در دوره نوجوانی، رفتار های سلامت را نشان دهند (نیک پرور، ۱۳۸۳). لذا در این پژوهش محتوای کتب داستانی که برای کودکان پیش از دبستان نوشته شده است از نظر در بر گیرندگی مولفه های مهارت های زندگی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

پرسش های پژوهش

۱-آیا محتوای متن و تصاویر ) کتابهای تالیف شده در کشور برای کودکان پیش دبستانی مولفه های مهارت های زندگی را در بر دارد؟

۲- آیا محتوای متن و تصاویر) کتاب های ترجمه شده در کشور برای کودکان پیش دبستانی مولفه های مهارت های زندگی را در بر دارد؟

۳- آیا در مقایسه بین محتوای متن و تصاویر ) کتاب های تالیفی و ترجمه شده برای کودکان پیش دبستانی از نظر در بر گیرندگی مهارت های زندگی تفاوتی وجود دارد؟

تعریف اصطلاحات و مفاهیم

دوره پیش دبستان: زندگی کودک در هنگام تولد تا ورود به مدرسه است ولی معمولا به ۲ تا ۵/۶ سالگی گفته می شود (فرمهینی فراهانی، ۱۳۷۸).

پیش دبستانی

۱-دوره زندگی قبل از رسیدن به سن مدرسه

۲- هر گونه کودکستان یا آموزشگاه آمادگی (فر میهنی فراهانی، ۱۳۷۸). _

تحلیل محتوا : به هر نوع فنی اطلاق می شود که در راه استنتاج منظم و عینی ویژگی های بک متن بکار می آید (ساروخانی، ۱۳۸۲).

محتوا : نه تنها به قسمت ها و قطعه های سازمان یافته ای که به گونه ای منظم یک رشته علمی را تشکیل می دهند، اطلاق می شود بلکه شامل وقایع و پدیده هایی که به نحوی با رشته های مختلف علمی ارتباط دارند نیز هست ( فرمهینی فراهانی، ۱۳۷۸).

مهارت های زندگی : سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۴ مهارت های زندگی را اینگونه تعریف می کند: (( مهارت های زندگی یعنی توانایی لازم برای رفتار مثبت و ساز گارانه که به فرد توان رویارویی موثر با چالش های زندگی روزانه را می دهان) به نقل از طارمیان ۱۳۷۸، ص۱.۱۵).