ملیحه زارع هستم، فارغ التحصیل مشاوره در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۸۸، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی تاثیر الگوهای ارتباطی خانوادگی بر میزان بروز رفتارهای پرخطر بر گروهی از دانش آموزان دبیرستانی شهر شیراز” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشه مشاوره

عنوان:

بررسی تاثیر الگوهای ارتباطی خانوادگی بر میزان بروز رفتارهای پرخطر بر گروهی از دانش آموزان دبیرستانی شهر شیراز

استاد راهنما:

دکتر صدراله خسروی

استاد مشاور:

دکتر سهیلا جاهدی

نگارش:

ملیحه زارع

۱۳۸۸

فهرست مطالب

عنوان

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیات پژوهش

تعاریف متغیرهای اساسی پژوهش

الگوهای ارتباطی

رفتار پر خطر

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

مقدمه

مفهوم الگوهای ارتباطات خانواده

مفهوم خانواده

مفهوم ارتباطات

مفهوم ارتباطات خانواده

تاریخچه الگوهای ارتباطات خانواده

انواع چهارگانه الگوهای ارتباطات خانواده

شیوه های تحقیق در حوزه الگوهای ارتباطات خانواده

ابعاد الگوهای ارتباطات خانواده

مفهوم جهت گیری گفت و شنود

مفهوم جهت گیری همنوایی

جهت گیری گفت و شنود ، جهت گیری همنوایی و عملکرد خانواده

رابطه منفی ابعاد جهت گیری گفت و شنود و جهت گیری همنوایی

اثر تعاملی ابعاد جهت گیری گفت و شنود و همنوایی

انواع الگوهای ارتباطات خانواده

خانواده های توافق کننده

خانواده های کثرت گرا

خانواده های محافظت کننده

خانواده های بی قید و شرط

مقایسه الگوهای ارتباطات خانواده و طبقه بندی های دیگر جنبه های مختلف خانواده

رفتارهای پر خطر

مفهوم رفتارهای پر خطر

رفتارهای پرخطر

ابعاد رفتارهای پر خطر

نظریه هایی در باب رفتارهای پر خطر

اثر تعاملی بین الگوهای ارتباطی خانواده و رفتارهای پرخطر

پیشینه پژوهش

پژوهش های خارجی

پژوهش های داخلی

نتیجه گیری سوم: روش اجرای پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

ابزار پژوهش

پرسشنامه دمو گرافیک

پرسش نامه الگوی ارتباطاتی خانواده

شیوه نمره گذاری

ویژگی های روان سنجی پرسش نامه الگوی ارتباطی خانواده

پرسش نامه رفتار پر خطر (نورت دا کاتا)

شیوه نمره گذاری

ویژگی روان سنجی پرسش نامه رفتارهای پر خطر داکاتا

روش اجرای تحقیق

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

ویژگی های توصیفی نمونه آماری

آمار استنباطی

فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات

خلاصه پژوهش

بحث و نتایج

جمع بندی نهایی

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

منابع

پیوست ها

چکیده:

هدف از این مطالعه بررسی تأثیر الگوهای ارتباطی خانوادگی بر میزان بروز رفتارهای پرخطر در گروهی از دانش آموزان دبیرستانی شهر شیراز بود روش پژوهش: از نوع توصیفی – مقطعی است. جامعه آماری کلیه دانش آموزان دبیرستانهای شیراز بودند که بر اساس جدول کوهن با روش خوشه ای چند مرحله ای تعداد ۲۲۰ نفر از آنها انتخاب شدند که ۱۲۰ نفر پسر و ۱۰۰ نفر دختر بودند. ابزار سنجش در این پژوهش عبارت بودند از پرسش نامه الگوهای ارتباطی خانوادگی (کوئوتر و فیتزپاتریک ،a ۲۰۰۲) و پرسش نامه رفتار های پرخطر (نورت داکاتا ، ۲۰۰۷) که بر روی جامعه نمونه اجرا گردید. داده ها با استفاده از تحلیل واریانس تجزیه و تحلیل شد.نتایج پژوهش نشان داد که بین الگوهای ارتباطی خانوادگی میزان رفتارهای پر خطر تفاوت معناداری وجود دارد ( ۰۰۰۱ / ۰>P) . بدین صورت که بیشترین میزان رفتارهای پر خطر در الگوی ارتباطی خانوادگی بی قید و شرط و محافظت کننده بود و کمترین میزان بروز رفتار پر خطر در الگوی خانواده کثرت گرا مشاهده شد. نتایج آزمون تعقیبی نو کی نشان داد که بین الگوهای ارتباطی کثرت گرا و محافظت کننده تفاوت معناداری وجود دارد ( ۰۰۵ / ۰>P) و همچنین بین الگوهای کثرت گرا و بی قید و شرط تفاوت به سطح معناداری رسیده است ( ۰۰۴ / ۰>P) و بین الگوهای ارتباطی توافق کننده و سایر الگوهای ارتباطی تفاوت به سطح معنادار نرسیده است و بین الگوهای محافظت کننده و بی قید و شرط تقاوت به سطح معناداری نرسیده است (۹/ ۰>P) نتایج دیگر پژوهش نشان داد که تعامل بین الگوهای ارتباطی و جنین بر بروز رفتارهای پر خطر تفاوت معناداری را نشان می دهد ( ۰۰۰۱ / ۰>P) بدین معنا که میزان بروز رفتارهای پر خطر در پسران در چهار الگو بیشتر از دختران مشاهده شد.

کلید واژه ها : الگوی ارتباطی خانواده ، رفتارهای پر خطر ، دانش آموزان دبیرستان

فصل اول:

مقدمه

خانواده همواره به عنوان مهمترین سیستم انسانی مورد توجه قرار داشته و تحقیقات حاکی از آن بوده است که خانواده بر رفتارهای فرد در هیچ حیطه ای به اندازه حیطه رفتارهای ارتباطی تاثیر ندارد (فیتز پاتریک وریچی ، ۱۹۹۴ برگر و لاکمن ،۱۹۶۷، برلسون ،دلیا و اپلگیت ،۱۹۹۵ مک لئود و چفی ۱۹۷۲ ، ریس ،۱۹۸۱ دریچی، فینز پاتریک ،۱۹۹۰ ، به نقل از کوئرنر و فیتز پاتریکa ۲۰۰۲).یکی از نخستین نهاد های اجتماعی در جامعه خانواده است. نهاد خانواده وظیفه خطیری بر عهده دارد. و طیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آنها ، بر قراری ارتباط سالم اعضا با هم و کمک به استقلال کودکان و نوجوانان است (عبادی و معتمدین، ۱۳۸۶).در خانواده هایی که شرایط مناسبی برای دوران بحرانی بلوغ مهیا می کنند ، فرزندان با ایمنی بیشتری این دوران بلوغ را می گذرانند و همچنین مشکلات نوجوانی کمتری را شاهد هستیم و سریعتر از بقیه به پختگی و کمال فکری ، عاطفی و اجتماعی می رسند. برای ایجاد رابطه ای مناسب بین والدین و نوجوانان ایجاد فضای خانوادگی سالم کاملا ضروری است. عدم ارتباط دوستانه با فرزندان منشاء بسیاری از سرخوردگی ها و لغزشهای نوجوانان است که باعث خلاء عاطفی و احیانا در آینده باعث مشکلاتی برای نوجوان خواهد شد (قائمی، ۱۳۶۳)واتز لاویک بوین و جکسون (۱۹۶۷)، به نقل از کلارک و شیلدز (۱۹۹۷) خانواده را سیستمی قانونگذار تعریف می کنند که اعضای آن بطور مداوم در حال تعریف و تعریف مجدد ماهیت روابط خود بر مبنای الگوی ارتباطشان هستند. الگوی ارتباطات خانوادگی متمایز از یکدیگر هستند . شناخت این الگو ها به شناخت بعضی از جنبه های عملکرد خانواده کمک می کند. در واقع ، شناخت انواع مختلف الگوها و سبکهای ارتباطات خانوادگی علاوه بر توصیف ، به پیش بینی و توضیح عملکرد خانواده و توصیه ها و تجویز های مربوط به آن هم کمک می کند( کورش نیا، ۱۳۸۵).حال با توجه به مطالب ذکر شده در این پژوهش به بررسی تاثیر الگو های ارتباطی خانوادگی بر میزان بروز رفتارهای پر خطر در تو جوانان می پردازیم تا عواملی که باعث بروز این رفتار ها می شوند شناسایی شوند.

بیان مساله

مهم ترین چیزی که افراد از ابتدا از اجتماع می گیرند ارتباط افراد با خانواده و همان الگوهای ارتباطی است که در خانواده اعمال می شود. امروزه مهمترین مساله ای که جوانان و نوجوانان را تهدید می کند رفتار های پر خطر می باشد که بسیاری از نوجوانان و جوانان قربانی این رفتارها شده اند که همه اینها به الگوهای ارتباطی خانواده می گردد که چگونه آنها را به فرزندان خود آموزش داده اند(بخشانی، ۱۳۸۶). بسیاری از مشکلات ارتباطی افراد با دیگران و حتی در ارتباط با خود- از نحوه ارتباط و واکنش های بین افراد با دیگران نشات می گیرد . از نظر بسیاری از کارشناسان جامعه شناس و روانشناس – بسیاری از ناهنجار بها و مشکلات جامعه نیاموختن مهارت های زندگی و ارتباطی از سوی افراد می باشد و بر همین اساس نقش خانواده ها در آموزش این مهارت ها به کودکان و نوجوانان و ارائه یک الگوی ارتباطی به آنها بیش از پیش می یابد بلالمی، ۱۳۸۵). امروزه ۴٪ از بچه ها به صورت تجربی سیگار کشیدن را از پایه سوم شروع کرده و به سرعت به ۴۲ در پایه های هشتم و نهم می رسد.( هارل و همکاران، ۱۹۹۸). استفاده از ماری جوانا و حشیش بین دانش آموزان دبیرستانی از سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۰۲ دو برابر شده است یعنی از ۱۴٫۶ به ۲۴% رسیده است (مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها ، آمریکا ،۲۰۰۲ به نقل از کوستن و اندرسن ۲۰۰۴). تنباکو، سیگار، الکل، سوء استفاده دارویی ، رفتارهای جنسی رفتارهای است که معمولا در دوران نوجوانی بوجود می آید ، اینها رفتارهایی هستند که ایالات متحده آمریکا را دچار مشکلاتی کرده است. (مرکز کنترل و پیشگیری بیماریها ،۲۰۰۲) بیشتر کسانی که از الکل و ماری جوانا استفاده می کنند ، قبل از کلاس دوم دبیرستان آنها را امتحان کرده اند . یک مطالعه نشان داده است که حدود ۳۰ درصد پسرها . ۲۰ درصد دخترها در سیزده سالگی الکل را امتحان کرده اند ، که این رغم در سن هیجده سالگی به ۷۳ درصد در پسرها و ۷۳درصد در دخترها افزایش پیدا کرده است ( گریدانوس ،۱۹۹۷) ما می دانیم که پیچیدگی دنیای ما با بیش از گذشت هزار سال برای انسان های جوان و نوجوان تغییر کرده است و این نشان داده است که الگوهای ارتباطی خانواده نقش مهمی برای اجتماعی شدن نوجوانان را بر عهده دارد . ( کوستن و اندرسن، ۲۰۰۴). ارتباط مهم ترین جنبه های انسانی فرایند خانواده است (بوچتر (۱۹۷۶) ما در بافت خانواده نه فقط یاد می گیریم چطور ارتباط برقرار کنیم بلکه همچنین یاد می گیریم چطور ارتباط را دریافت کنیم (برنر ۱۹۹۰) تحقیقات انجام شده بیانگر این است که سلامتی روابط خانواده کلید شاخصی است از اینکه آیا یک نوجوان مشتاق رفتارهای پر خطر خواهد بود؟ (کوئتس و ویدن فلت ،۱۹۹۱، کوئست و همکاران ۲۰۰۲+ترو باکس و بوسچ  راسنگل ،۱۹۹۱) محقفان سعی کرده اند الگوی ارتباطات خانوادگی را بشناسند و طبقه بندی کنند(فیتز پاتریک و ریچی ، ۱۹۹۴ مک لئود و چفی ۱۹۷۲، به نقل از کوئرتر و فیتز پاتریک ، ۲۰۰۲a، ریچی و فیتز پاتریک ، ۱۹۹۰ به نقل از فینز پاتریک، ۲۰۰۴). الگوهای ارتباطی خانواده به عنوان یک ساختار زیستی منسجم بوسیله کاری از (مک لئود و دیگران و چفی و استون ) پدیدار شد. اسئون و چفی اولین کسانی بودند که به اصطلاح جهت گیری مفهومی و جهت گیری اجتماعی را به عنوان دو بعد الگوی ارتباطی خانواده مطرح کردند. الگو های ارتباطی خانواده هایی با جهت گیری اجتماعی مکررا اصرار دارند که بچه ها باید از کشمکش های اجتماعی اجتماپ کرده ، از بحث کردن دست بردارند، از دشمنی با دیگران اجتناب کنند، ملاحظه افراد بزرگتر را بکنند و بطور کلی از مشکلات بین فردی دوری کنند اما در خانواده های با جهت گیری مفهومی ، والدین به این نکته تاکید می کنند که بچه ها به همه جوانب قبل از هر جهت گیری توجه کنند و عقیده خود را حتی اگر مخالف نظر دیگران باشد ابراز کنند( کورش نیا ، ۱۳۸۵). این مدل الگوی ارتباطی خانواده توسط تعداد زیادی از محققان تجدید نظر شده است . (تمیز و ماسلند ،۱۹۸۵ ریچی و فیتز پاتریک، ۱۹۹۰، آستین ،۱۹۹۳) ریچی ،۱۹۹۱) یک مدل الگوی ارتباطی خانواده با دو بعد جهت گیری گفت و شنود بجای جهت گیری مفهومی و الگوی ارتباطی همتوابی بجای جهت گیری اجتماعی ارایه داد. این دو بعد زیر بنایی جهت گیری گفت و شنودرا (میزانی که خانوادهاشرایطی را فراهم می آورند که در آن همه اعضای خانواده تشویق به شرکت آزادانه و راحت در تعامل ، بحث و تبادل نظر در باره طیف وسیعی از موضوعات شدند) تعریف کرده اند( کوئرتر و فیئز پاتریک ، ۱۹۹۷) جهت گیری همنوایی عبارتست از “میزانی که خانواده شرایط همسان بودن نگرش ها ، ارزش ها و عقاید را مورد تاکید قرار می دهند “(کوئرتر و فینز پاتریک ،۱۹۹۷). فیتز پاتریک و ریچی ( ۱۹۹۵ ، ۱۹۹۴ ) اظهار داشتند که خانواده با همنوایی زیاد تاکید بر همسانی نگرش ها و باورها در تعاملات خود دارند و در ارتباطات بین نسلی بر حرف شنوی از پدر و مادر و دیگر بزرگسالان تاکید می شود. در خانواده های با جهت گیری گفت و شنود تمامی اعضای خانواده به شرکت آزادانه در تعامل و گفتگو در زمینه های مختلف تشویق می شوند . با ترکیب این دو الگو چهار سبک ارتباطی خانواده به وجود می آید (فینز پاتریک و ریچی، ۱۹۹۴، کوئرتر و فیتزپاتریک، ۱۹۹۷ )خانواده های توافق کننده در هر دو بعد جهت گیری گفت و شنود و جهت گیری همنوایی نمره زبادی می گیرند. آنها سعی دارند حتی زمانی که بیان شدن نظرات متفاوت یکدیگر را تشویق می کنند، تاکید زیادی بر توافق و موافقت داشته باشند. خانواده کثرت گرا در جهت گیری گفت و شنود نمره زباد و در جهت گیری همنوایی نمره کم می گیرند. ویژگی این خانواده ها ارتباطات باز، آزاد و راحت و از نظر عاطفی حمایت کننده بودن است. خانواده های محافظت کننده در جهت گیری گفت و شنود نمره کم و در جهت گیری همنوایی نمره زیادی می گیرند. این خانواده ها با تاکید زیاد بر همنوایی با والدین و اطاعت از آنها شناخته می شوند . به علاوه بر اعضای خانواده از تعارض آشکار با یکدیگر از طریق پیروی آشکار از مرجعیت والدین اجتناب می کنند. خانواده های بی قید و شرط در هر دو جهت گیری گفت وشنود و همنوایی نمره کم می گیرند. این نوع خانواده ها تعامل والد- فرزندی اندکی دارند . در نتیجه فرزندان به جای پویایی خانواده تحت تاثیر زمینه اجتماعی بیرونی قرار می گیرند( کورش نیا، ۱۳۸۵).تحقیقات انجام شده نشان داده که خانواده های با جهت گیری اجتماعی تمایل دارند به فرزندانشان کمک کنند تا کمتر سراغ رفتارهای پر خطر بروند اما نادیده انگاشتن و کنجکاوی که پر انگیزاننده بچه هایی است که در خانواده های با جهت گیری اجتماعی نمی تواند مانع انجام رفتار پر خطر شود . در خانواده های با جهت گیری اجتماعی ، والدین بچه ها را تشویق می کنند که دستورات والدین خود را بپذیرند و اطاعت کنند و در نتیجه بچه ها ممکن است تمایل داشته باشند که از موضوعات دوری کنند و با والدین شان بحث نکنند( دانگ ،۲۰۰۴). اما در خانواده های با جهت گیری مفهومی به بچه ها کمک می کنند که از رفتار های پر خطر دوری کنند یک توضیح این است که والدین و بچه ها ممکن است برای بحث در مورد مسایل اجتماعی راحت باشند اما برای صحبت در مورد مسایل شخصی اینطور نباشد. مسایل شخصی در خانواده های با جهت گیری مفهومی ممکن است توجه کافی در بافت نکنند به عبارت دیگر ارزیابی ارتباط خانواده های با جهت گیری مفهومی ممکن است محبط ارتباطی برای بحث در مورد رفتارهای پرخطر را بطور مستقل تعیین نکنند ( دانگ،۲۰۰۲). لذا این پژوهش در پاسخ گویی به این سوال است که آیا الگو های ارتباطی خانواده بر میزان بروز رفتار پر خطر در نوجوانان تاثیر دارد یا نه؟

اهمیت و ضرورت پژوهش

همه جوامع خواستار سعادت ، سلامت روانشناختی اعضای خانواده های خود هستند. برای رسیدن به این خواسته باید تا آنجا که ممکن است عوامل تاثیر گذار بر سلامت و ساز گاری روانی را شناخت. یکی از این عوامل ، خانواده و نحوه ارتباطات اعضای آن با یکدیگر است . بطور کلی همواره ارتباطات موجود در بین اعضای خانواده به عنوان یکی از مهمترین جنبه های روابط بین فردی و کلیدی برای فهم دینامیک های تحت تاثیر روابط خانواده قلمداد شده است. بطور مثال ، ریچرتر و فرانکل (۱۹۹۰) بیان می کند در مقایسه به خانواده های که با فرزندان خود مشکل دارند، (خانواده های بهینه در بین اعضای خود ارتباطات بازتر و راحت تری دارند که در آن اعضای خانواده مجالی برای ابراز خود می بایند و در نتیجه فرزندان در مسایل و موضوعات مختلف با والدین صحبت کرده و ارتباط بهتری می توانند با آنها برقرار کنند ارتباطات خانوادگی و به طور کلی ارتباطات بین فردی از مهارت های تشکیل یافته اند که آموخته می شوند. در نتیجه می توان آنها را در جهت مثبت تغییر داد و از این طریق بر دینامیک های تحت تاثیر آنها از جمله گرایش به رفتار های پر خطر اثر گذار ست (هارجیه و دیکسون ، ۲۰۰۴). لازم به ذکر است که تا این تاریخ مطالعه ای که بررسی الگوهای ارتباطات خانواده و در ک رفتارهای پر خطر در خانواده های ایرانی پرداخته شده باشد انجام نگرفته است . به عبارت دیگر این مطالعه تلاشی آغازین را برای مطالعه الگو های ارتباطات خانواده و تاثیر آن بر میزان بروز رفتار های پر خطر نوجوانان در ایران نشان می دهد.

اهداف پژوهش:

۱-تعیین تاثیر الگوی های ارتباطی خانوادگی بر میزان بروز رفتارهای پر خطر در نوجوانان

۲- تعیین تاثیر الگو های ارتباطی خانوادگی بر میزان رفتار های پر خطر با توجه به نقش جنسیت در آمد و الدین حسن فرزندان ، تحصیلات والدین در نوجوانان

فرضیات پژوهش

۱-الگوهای ارتباطی خانوادگی بر میزان بروز رفتارهای پرخطر در نوجوانان تأثیر دارد .

۲- الگو های ارتباطی خانوادگی بر میزان بروز رفتار های پر خطر به جنسیت، درآمد والدین، سن فرزندان، تحصیلات والدین بستگی دارد.

الگوهای ارتباطی تعریف مفهومی:

الگوهای ارتباطی

خانوادگی مجموعه ای از قواعد است که تعادل بین اهداف وارتباط را کنترل میکند(کوئرنر و فیتزپاتریک،۲۰۰۲a)

تعریف عملیائی: در این پژوهش الگوی ارتباطی عبارت است از میزان نمره ای که آزمودنی از پرسش نامه ۲۶ سوالی در رابطه با ابعاد گفت و شنود و همنوایی الگوی ارتباطات خانواده بدست می آورد که ۱۵ سوال در بعد گفت و شنود و ۱۱ سوال در بعد همنوابی را در بر می گیرد. در این پرسش نامه از ترکیب دو بعد گفت و شنود و همنوایی چهار سیک الگوی خانواده بوجود آمده که شامل خانواده های توافق کننده ، کثرت گرا محافظت کننده و بی قید و شرط می باشد. بطوری که اگر در هر دو بعد گفت و شنود و همنوایی نمره زیادی بگیرند خانواده های توافق کننده و نمره کم در بعد گفت و شنود و نمره زباد در بعد همنوایی خانواده های محافظت کننده هستند و خانواده هایی که در بعد گفت و شنود نمره زباد و در بعد همنوایی نمره کم می گیرند کثرت گرا و نمره کم در هر دو بعد خانواده بی قید و شرط هستند.

رفتار پر خطر

تعریف مفهومی رفتار پرخطر: رفتارهای پرخطر رفتار هایی هستند که سلامت و بهزیستی نوجوانان و جوانان را دیگری می شود(استوارت، ترجمه ماهر، ۱۳۸۳).

تعریف عملیاتی رفتار پر خطر: رفتار های است که بر اساس پرسشنامه ۲۶ سوالی رفتارهای پرخطر(نورت داکاتا، ۲۰۰۷ ) با ۶ خرده مقیاس: افسردگی، سیگار مشروب، مواد توهم زا ، آمفی تامین ها سوءمصرف دارو بدست می آید. کسانی که نمره بیشتری می گیرند مرتکب رفتارهای پرخطر بیشتری می شوند.