مونا احم مخبری هستم، فارغ التحصیل تکنولوژی آموزشی در مقطع دکترا از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “طراحی الگوی اثر بخش عوامل آموزشی مبتنی بر وب به منظور تسهیل سازی عامل یادگیری و یادگیری در درس قرآن کریم” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

پایان نامه دکتری در رشته تکنولوژی آموزشی

عنوان:

طراحی الگوی اثر بخش عوامل آموزشی مبتنی بر وب به منظور تسهیل سازی عامل یادگیری و یادگیری در درس قرآن کریم

استاد راهنما:

دکتر خدیجه علی آبادی

اساتید مشاور:

دکتر محمد رضا نیلی احمد آبادی

دکتر اسماعیل زارعی زوارکی

اساتید داور:

دکتر حست رشیدی

دکتر فرهاد سراجی

دانشجو:

مونا احم مخبری

فهرست مطالب

عنوان

فهرست مطالب

فهرست جدول ها

فهرست نمودارها

فهرست شکل ها

فصل ۱- کلیات پژوهش

مقدمه و بیان مسئله

اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

اهداف پژوهش

سوال های پژوهش

تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی طرح به صورت نظری و عملیاتی

فصل ۲- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

مبانی نظری پژوهش

مقدمه

عوامل آموزشی

تسهیل سازی عامل آموزشی

آموزش قرآن کریم یادگیری

پیشینه پژوهش

پژوهش های انجام شده در سایر کشور ها

نتیجه گیری

خلاصه فصل

فصل ۳- روش شناسی پژوهش

مقدمه

تنوع روش پژوهش

طرح پژوهش روش اجرا

مرحله کیفی ابزار مرحله اعتبار یابی درونی

ابزار های مرحله اعتبار یابی بیرونی

فصل ۴- تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه یافته های حاصل از روش کیفی

یافته های حاصل از روش کمی

فصل ۵- بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث در مورد یافته های حاصل از روش کیفی

بحث در مورد یافته های حاصل از روش کمی

جمع بندی نهایی

پیشنهاد ها

پیشنهاد های کاربردی

پیشنهاد های پژوهشی

محدودیت

فهرست منابع

پیوست

چکیده:

پژوهش حاضر باهدف طراحی الگوی اثربخش عوامل آموزشی مبتنی بر وب به منظور پادگیری انجام شده است. روش پژوهش حاضر آمیخته بود. این پژوهش سه جامعه آماری دارد: الف) جامعه ای که از آن محتوای موردنظر جهت تحلیل محتوای کیفی انتخاب شدند که شامل تمام استاد منتشرشده در مورد عوامل آموزشی از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۴ در یادگیری الکترونیکی است. ب) جامعه آماری از منظر پژوهش پیمایشی که تمام متخصصان حوزه یادگیری الکترونیکی را در برمی گیرد که از آن برای اعتبار بخشی درونی به مدل به دست آمده استفاده شد و ج) جامعه آماری که از آن برای اعتبار بخشی بیرونی به مدل به دست آمده استفاده شد. به همین ترتیب نمونه هم در این پژوهش سه نوع بود. ابتدا جهت تحلیل محتوای کیفی از بین تمام اسناد منتشر شده در پایگاه های علمی به روش نمونه گیری نظری که روشی متداول در روش پژوهش کیفی است نمونه برداری شد پس از جمع آوری بافته های کیفی و طبقه بندی آنها چارچوب الگو تدوین شد. سپس با استفاده از روش گروه متمرکز و با کمک ۱۰ نفر از متخصصان یادگیری الکترونیکی که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند، الگوی عوامل آموزشی مبتنی بر وب طراحی و تکمیل گردید. همچنین برای انتخاب نمونه برای پیمایش پژوهش و برای اعتبار سنجی درونی الگو به روش تصادفی ساده از بین متخصصان این رشته ۲۰ نفر انتخاب گردید و الگو از طریق ارزیابی متخصصان اعتبار بابی شد. بر طبق یافته های پژوهش پیمایشی الگوی پیشنهادی عوامل آموزشی مبتنی بر وب از نظر متخصصان اثربخش تشخیص داده شد. برای اعتبار سنجی بیرونی الگو، به روش نمونه در دسترس از بین دانش آموزان پایه چهارم دبستان ۱۲۰ نفر انتخاب گردید. برنامه ای بر طبق الگوی پیشنهادی تهیه گردید. برنامه ای دیگر نیز تهیه شد که فاقد ویژگی های بیرونی و درونی موجود در الگوی پیشنهادی بود و همچنین برنامه سومی نیز تهیه شد که در آن عامل آموزشی وجود نداشت. تمامی برنامه ها توسط پژوهشگر ساخته شد و مبتنی بر وب بود. برنامه های تولید شده در دو گروه دختر و پسر دانش آموزان چهارم دبستان در درس قرآن اجرا شد. در نهایت الگوی عوامل آموزشی مبتنی بر وب باعث افزایش یادگیری شد و از نظر مخاطبان تسهیل کننده ارزیابی شد.

کلید واژه ها: طراحی الگو، عامل آموزشی مبتنی بر وب، یادگیری، تسهیل سازی عامل آموزشی، درس قرآن کریم.

مقدمه و بیان مسئله

با پیدایش و گسترش فناوری رایانه و اینترنت در طول دهه ۱۹۹۰، وسیله جدید و قدرتمندی در اختیار مدارس قرار گرفت که با آن هم می توانند به مقاصد موسسه خود نائل شوند و هم محیطهای یادگیری – یاددهی پویا و جدیدی ایجاد کنند (نیومن ، ۲۰۰۳).بارزترین ویژگی صفحات وب، داشتن رابط کاربری قدرتمند است. هدف اصلی طراحی رابط کاربر کشف راه های مناسب برای درک پیام های الکترونیکی از طریق کاربران است (اسکلید ،۱۹۹۹). یکی از راههای بسیار موثر در برقراری ارتباط میان انسان و رایانه استفاده از عامل آموزشی است (هولمز ، ۲۰۰۷ رابرت سون و دیگران، ۲۰۰۴)، عوامل آموزشی، شخصیت های روی صفحه هستند که در حین بخش های مختلف برنامه آموزش الکترونیکی به فرایند یادگیری کمک می کنند. این عوامل می توانند به صورت شخصیت های کارتونی تصویر ویدئویی که صحبت می کند یا آواتار باشند (کلارک و مایر ، ۲۰۰۸، ص ۱۶۸)، “عوامل آموزشی متحرک دارای نیروی بالقوه ی زیادی در حمایت از یادگیری هستند چرا که دارای قابلیت شبیه سازی یک محیط یادگیری کلاس واقعی هستند” (وو .۲۰۰۹، ص ۲۰۳). استفاده از عوامل آموزشی در محیطهای یادگیری منجر به پذیرش بیشتر پادگیرندگان می شود چراکه تعاملات انسانی چهره به چهره را شبیه سازی می کنند (بنت و گرامر ، ۲۰۰۱؛ به نقل دوماک و تاگمن ، ۲۰۰۵).در محیط های یادگیری الکترونیکی همراه با عامل آموزشی، تعاملی میان پادگیرندگان و عامل آموزشی شکل خواهد گرفت و این تعامل به یادگیری خواهد انجامید (آتکینسون، مایر و مریل ،۲۰۰۵ کیم و بیلر ، ۲۰۰۷)، اما در این میان مهم است به این سؤال پاسخ داده شود که کدام عامل آموزشی و پاچه ویژگی هایی برای چه گروهی از یادگیرندگان باید مورداستفاده قرار گیرد. در سال های اخیر پژوهش هایی در مورد ویژگی های عوامل آموزشی انجام شده است. بیشتر این پژوهش ها تعامل اجتماعی میان یادگیرنده و عامل را مورد بررسی قرار داده اند (کلوز و هاک ، ۲۰۰۶؛ کیم، بیلر و شن ، ۲۰۰۷). پژوهش ها بر روی گروه های متفاوت از یادگیرندگان نشان داد که عواملی چون سن، جنس و پایه تحصیلی بادگیرندگان بر انتخاب عامل آموزشی تأثیر می گذارد (کریج ، قلسون و دریسکول ۲۰۰۲؛ کیم، ۱۲۰۰۷ مورنو و فلودی ، ۲۰۰۶). بنابراین عوامل آموزشی باید متناسب با گروه های هدف انتخاب و تهیه شوند (کیم و وی ۲۰۱۱؛ مورنو و فلودی، ۲۰۰۶). با توجه به موارد فوق طراحی یک عامل آموزشی مناسب که بتواند تمرکز و انگیزه بادگیرندگان را بالا ببرد یک نیاز محسوب می شود. مهم ترین تأثیر عامل آموزشی در بستر آموزش و محیط های آموزش مجازی با الکترونیکی قابلیت بالقوه آن برای درگیر کردن بیشتر یادگیرنده با فعالیت های یادگیری است (موندرید و ویرو، ۲۰۰۲). افزایش درگیر شدن یادگیرنده، هم بر پیشرفت تحصیلی و هم یادگیری تأثیر دارد. ممکن است باعث شود یاد گیرنده دفعات بیشتری با سیستم تعامل داشته باشد، با مقدار زمانی که پادگیرنده در محیط پادگیری صرف می کند، بیشتر شود که این خود باعث یادگیری، فهم و یادآوری بیشتر خواهد شد (لستر، کال وی، گری گوزی، استرلینگ، تونز و زتلمایر ،۲۰۰۱).طراحی یک عامل آموزشی نیازمند یکپارچه کردن دانش و نظریات بسیاری در زمینه ی روانشناسی یادگیری، تدریس، ارتباط انسانی و آموزش است که هر کدام از این موارد مقوله بزرگ و پیچیده ای است. عامل آموزشی باید در رابطه با شرایط و محیطهای یادگیری بسیار متنوع، همچنین یاد گیرندگان با ویژگی ها و سبک های متفاوت و موضوعات گوناگون بررسی شود و ترکیب هر کدام از این موارد نیازمند واکاوی بسیار زیادی است. در ایران نیز پژوهش های بسیار کمی در رابطه با عوامل آموزشی صورت گرفته است. از آنجا که هزینه ساخت عوامل آموزشی بسیار بالاست باید از اثربخش ترین روش ها در طراحی و تولید عوامل آموزشی استفاده کرد. نکته دیگر طراحی خود عامل آموزشی است که می تواند به صورت کارتون، پویانمایی، دو بعدی با سه بعدی، ساده با همراه با جزئیات و ثابت یا متحرک در نظر گرفته شود و هر کدام از این موارد خود با موارد مربوط به روانشناسی یادگیری باید ترکیب شود. تا کنون تعداد زیادی از پژوهش ها در مورد عوامل آموزشی در محیط های آفلاین بودند و پژوهش هایی که در مورد عوامل آموزشی مبتنی بر وب بودند بسیار کم بودند بنابراین در این پژوهش عوامل آموزشی در محیط آنلاین اجرا شدند. بررسی عواملی که بر طراحی عوامل اموزشی اثر می گذراند مسئله ای است که این پژوهش در پی جواب دادن به آن است. ویژگی های عوامل آموزشی را می توان در طبقه هایی همچون ویژگی های بیرونی و درونی جای داد(مورنو، ۲۰۰۵). همچنین می توان صندلی مفهومی، روندی با چارچوبی از این ویژگی ها ارائه داد تا راهنمای طراحان و مربیان برای طراحی عوامل آموزشی در محیط های آموزشی آنلاین باشد مهم ترین هدف آموزش و پرورش در نظام جمهوری اسلامی تربیت انسان هایی وارسته و مسئولیت پذیر است که در طول زندگی با کسب معرفت و عمل به احکام قرآن جهان را به نور علم و ایمان زینت بخشند و در روابط اجتماعی باعزت نفس، نفشی سازنده را ایفا نماید. امروزه آموزش قرآن اغلب از طریق معلمانی ارائه میشود که با آن قدر جوان اند که فاقد احاطه کافی به مباحث هستند، با آن چنان سالخورده اند که با کوچک ترین خطایی از سوی شاگردان آن ها را نسبت به شرکت در این کلاس ها زده می کنند. لزوم گسترده شدن آموزش قرآن در دورترین نقاط کشور و از سویی تعداد بسیار اندک استادان که به قرآن مجید احاطه داشته باشند و از طرف دیگر، روش های صحیح و مبتنی بر مبانی روان شناختی آموزش را بشناسند، تنها یک راه باقی خواهد گذارد استفاده از فناوری های رایانه ای برای رها شدن از بعد زمان و مکان. با توجه به رشد روش های آموزشی مبتنی بر وب و با توجه به این که آموزش قرآن حوزه خاصی است و دارای اهمیت زیادی در کشور ما است در این پژوهش الگوی اثربخش عوامل آموزشی مبتنی بر وب ایجاد و تأثیر آن بر یادگیری در درس قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفت.اهمیت و ضرورت انجام پژوهش آموزش همواره یکی از چالش های پیش روی بشر برای دستیابی به زندگی بهتر بوده است. از دیرباز روش های مختلفی برای انتقال مفاهیم و قنون بین انسانها ابداع شده است و معارف بشری نسل به نسل به همین طریق به دست ما رسیده است.در عصر جدید با توجه به انقلاب فناوارانه و ظهور کامپیوتر سرعت دسترسی به اطلاعات بالاتر رفته است و با توجه به پدیده هایی مثل دهکده جهانی و فشردگی رقابت های تجاری، روش های سنتی آموزشی که نیازمند حضور یادگیرندگان در یک مکان و به صورت همزمان بود دیگر جوابگو نیست و باید در جستجوی روش های جدیدتری بود. آخرین دستاورد در این زمینه آموزش الکترونیکی است که می تواند در سراسر دنیا و توسط کاربران مختلف به صورت همزمان و غیر همزمان استفاده شود. همان طور که گفته شد یکی از قلمروهای جدید پژوهش ها در حوزه ی یادگیری الکترونیکی، پژوهش در بارهی اثرات مفید وجود شخصیت های آموزشی بر روی صفحه ی نمایش گراست. در محیط های یادگیری مجازی موجود برای دانش آموزان دوره ابتدایی، عوامل آموزشی پا به شکل شخصیت های کارتونی و پابه شکل عواملی شبیه به انسان مورداستفاده قرار می گیرند(حداد و کلوباس ۲۰۰۳). تمامی این عوامل بدون هیچ گونه مبنای علمی و صرفا بر مبنای نظرهای شخصی تولید کنندگان و با صرف منابع انسانی و مالی بسیاری تولید شده اند. این مورد در زمینه ی طراحی شخصیت های بازی های کامپیوتری هم دیده می شود.شناسایی عواملی که در طراحی عوامل آموزشی دخیل هستند، می تواند به نگرشی روشن تر از این عوامل در محیط های یادگیری الکترونیکی یاری رساند؛ همچنین رهنمودی روشن برای طراحان و تولید کنندگان صفحات آموزشی وب فراهم می کند تا از میان عوامل آموزشی با ویژگی های متفاوت مناسب ترین آن را انتخاب کنند. از دیگر بازده های پژوهش حاضر آگاه شدن طراحان دوره های آموزش الکترونیکی از عواملی آموزشی اثربخش و تأثیر آن بر یادگیری در محیط های یادگیری مبتنی بر وب است.

اهداف پژوهش

هدف کلی این پژوهش طراحی الگویی اثربخش برای عوامل آموزشی مبتنی بر وب به منظور تسهیل سازی عامل یادگیری و یادگیری در درس قرآن کریم است. این هدف خود به هدفهای جزئی زیر قابل تقسیم است، که رسیدن به آنها باعث رسیدن به هدف کلی پژوهش گردید:

۱-ارائه الگوی مناسب برای طراحی عوامل آموزشی مبتنی بر وب

۲. مشخص کردن اعتبار درونی الگوی ارائه شده پیشنهادی

٣. مشخص کردن اعتبار بیرونی الگوی ارائه شده پیشنهادی در درس قرآن کریم

۴. مشخص کردن نتیجه اجرای الگوی به دست آمده از منظر جنسیت

۵- تأثیر الگوی ارائه شده پیشنهادی بر میزان تسهیل سازی یادگیری عامل آموزشی

۶ مشخص کردن نتیجه اجرای الگوی به دست آمده بر میزان تسهیل سازی پادگیری عامل آموزشی از منظر جنسیت

سؤال های پژوهش

سؤال اصلی و اساسی که این پژوهش در پی پاسخگویی به آن می باشد، این است که الگوی اثربخش عوامل آموزشی مبتنی بر وب به منظور تسهیل سازی عامل یادگیری و یادگیری در درس قرآن کدام است؟ این سؤال کلی را می توان در قالب سوالات جزئی زیر جواب داد

۱-الگوی اثربخش عوامل آموزشی مبتنی بر وب کدام است؟

-۲ آیا الگوی پیشنهادی از اعتبار درونی لازم برخوردار است؟

3. آیا الگوی پیشنهادی از اعتبار بیرونی لازم برخوردار است؟

۴. آیا تأثیر اجرای الگوی به دست آمده بر روی دختران و پسران متفاوت است؟

۵-آیا الگوی پیشنهادی بر میزان تسهیل سازی یادگیری عامل آموزشی تأثیر دارد؟

۶- آیا تأثیر اجرای الگوی به دست آمده بر میزان تسهیل سازی یادگیری عامل آموزشی بر روی دختران و پسران متفاوت است؟

تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی طرح به صورت نظری و عملیاتی

اصطلاحات انتخاب شده در این پژوهش بر اساس مطالعات مختلف پیشین هستند. بسیاری از این تعاریف دارای تقسیرهای گوناگون اند. بنابراین برای شفافیت موضوع هر کدام معرفی می شوند.

تعاریف مفهومی:

الف ) الگو: الگو یک چارچوب مفهومی است که به ما کمک می کند بتوانیم پدیده های دیگر را بهتر درک کنیم و به نظر به پردازان کمک می کند تا دریابند که نظریه آنها چگونه شکل می گیرد. الگوها شکل های مختلفی دارند که الگوهای فیزیکی، ریاضی، زبان شناسی و گرافیکی از آن جمله اند (بازرگان، ۱۳۸۷، ص ۱۷۸)، به عبارت دیگر الگو نماینده و ارائه کننده جنبه ها و منظرهای گوناگون نظریه قلمداد می شود و به درک مطلب و نظریه سازی کمک می کند و در سازمان دهی مقرون به صرفه و تبیین مقادیر کلان داده ها مفید واقع می شوند (ارنشتاین و هاپکینز، ترجمه احقر، ۱۳۸۴). الگو ماهیت و عصاره دانش، اندیشه و دیدگاه متخصص است که به طور واضح و مختصر بیان شده است (بولا ، ۱۳۷۵ ص ۲۷).

ب) الگوی اثربخش: با توجه به معیارهای محتوایی و موضوعی و شرایط اعتقادی، الگوها می توانند انعطاف . پذیر و مؤثرتر واقع شوند. هر الگویی اگرچه ساختارمند تنظیم شده است، بدان معنا نیست که اثربخش نیز

است.

ج) عوامل آموزشی: عوامل آموزشی ، شخصیت های روی صفحه هستند که در حین بخش های مختلف برنامه آموزش الکترونیکی به فرایند یادگیری کمک می کنند. این عوامل می توانند به صورت شخصیت های کارتونی، تصویر ویدئویی از یکسر که صحبت می کنند با تصاویر واقعی مجازی باشند (کلارک و مایر ، …