ناهید حیدری هستم، فارغ التحصیل رشته آموزش و پرورش پیش از دبستان در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۸۷-۱۳۸۸، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر بخشی بازی بر یادگیری مهارت کنترل خشم کودکان مقطع آمادگی شهر تهران” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی

پایان نامه

کارشناسی ارشد رشته آموزش و پرورش پیش از دبستان

عنوان:

بررسی اثر بخشی بازی بر یادگیری مهارت کنترل خشم کودکان مقطع آمادگی شهر تهران

استاد راهنما:

دکتر مهمد حسن امیر تیموری

استاد مشاور:

دکتر لیلی انگجی

استاد داور:

دکتر فرشته مجیب

پژوهشگر:

ناهید حیدری

سال ۱۳۸۷-۸۸

فهرست مطالب

عنوان:

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه بیان مسأله

ضرورت و اهمیت تحقیق اهداف تحقیق

سؤالات تحقیق

تعاریف نظری تحقیق تعاریف عملیائی تحقیق

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه ی تحقیق ،

بخش اول: ادبیات نظری پژوهش

مقدمه

بازی

تعریف بازی

اهداف بازی

۱-ایجاد نشاط

۲- بهبود رشد جسمانی

٣. رشد اجتماعی

۴-رشد اخلاقی

۵- رشد روانی – عاطفی

۶- پرورش تخیل

معیارهای بازی

عوامل مؤثر در بازی

۱-عامل جنسیت

۲. عامل سن

۳- عامل هوش

۴ عامل همبازی ها

۵ عامل نقش اطرافیان

۶- عامل محیط زندگی

۷. عامل تأثیر موقعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خانواده

۸-عامل فضای بازی

۹- عامل تلویزیون

۱۰. عامل تغذیه و بهداشت

طبقه بندی بازی ها

طبقه بندی پیاژه

1. بازی های حسی- حرکتی

۲. بازی های نمادین

٣. بازی های باقاعد

آموزش و پرورش پیش از دبستان

تعریف آموزش و پرورش پیش از دبستان

ویژگی های کودکان مقطع آمادگی (۵-۶)

اهداف آموزش و پرورش در مقطع آمادگی

تعریف خشم

عوامل به وجود آورندهای خشم

اساس فیزیولوژیک خشم

کنترل درونی و بیرونی خشم

رابطه ی کنترل درونی و بیرونی خشم

رابطه ی کنترل درونی و بیرونی خشم و جنس

رابطه ی کنترل درونی و بیرونی خشم و احساس رضایت از زندگی

مشکلات جسمی و رابطه ی آن با کنترل خشم

بررسی افکار مرتبط با فضای بیرونی فرد و کنترل خشم

تفکر، خشم و کنترل درونی و بیرونی آن

نشانه های فیزیولوژیک و روانی ناشی از بروز خشم

مراحل خشم

روش های بیان و ابراز خشم

ارزیابی خشم

مدیریت خشم

خشم کودکان

خشونت و پرخاشگری در کودکان

پاسخ های خشم و پرخاشگری در کودکان

محرکهای خشم

چگونگی برخورد با خشم کودکان

خشم و پرخاشگری و تفاوت جنسیت

بازی و تأثیر آن در کاهش خشم و پرخاشگری کودکان –

بازی های مناسب برای کاهش خشم و کنترل آن در کودکان

بخش دوم: پیشینه ی تحقیقاتی پژوهش

الف. تحقیقات انجام شده در داخل کشور

ب. تحقیقات انجام شده در خارج

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

مقدمه

روش تحقیق

جامعه ی آماری

روش نمونه گیری و حجم نمونه

ابزار گردآوری داده ها

روایی و پایایی پرسش نامه

روش گردآوری داده ها

روش تجزیه و تحلیل دادهها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

استنباط آماری

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه

خلاصه

یافته های پژوهش

سؤالات پژوهش

نتیجه گیری مشکلات و تنگناهای تحقیق

پیشنهادات

الف) پژوهشی

ب) کاربردی

منابع فارسی

منابع لاتین

منابعغ اینترنتی

ضمائم

چکیده

این پژوهش یک مطالعه ی شبه تجربی است که در سال ۸۸-۱۳۸۷ به منظور بررسی اثربخشی بازی در یادگیری مهارت کنترل خشم به کودکان مقطع آمادگی مدارس آموزش و پرورش منطقه ۶ شهر تهران » انجام شده است. در این پژوهش شصت کودک مقطع آمادگی به صورت تصادفی خوشه ای از میان مدارس آموزش و پرورش منطقه ۶ شهر تهران انتخاب شدند که ۳۰ کودک گروه گواه را تشکیل می دادند و۳۰ کودک در گروه آزمایش قرار داشتند. ابزار مورد استفاده برای گرد آوری اطلاعات در این پژوهش، پرسشنامه کنترل خشم کودکان بود. روش انجام پژوهش به این صورت بود که بعد از انتخاب نمونه های واجد شرایط پژوهش، پرسشنامه قبل از اجرای برنامه بازی با کمک کودکان هر دو گروه کنترل و آزمایش تکمیل شد و بعد از اجرای برنامه بازیهای مناسب کنترل خشم با کودکان گروه آزمایش، مجددا پرسشنامه را هر دو گروه کودکان تکمیل کردند.به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده، تصرات با استفاده از نرم افزار SPSS مورد بررسی قرار گرفت و به این منظور از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده که در بخش آمار استنباطی از آزمون t استودنت و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بین بازی و کنترل خشم رابطهی معناداری وجود دارد و سرانجام براساس یافته ها و نتایج پژوهش، پیشنهادهایی ارائه گردید.

واز های کلیدی: بازی، مهارت کنترل خشم، پرخاشگری، کودکان مقطع آمادگی.

مقدمه

« شش سال اولیه زندگی کودک سال های “حساس” هستند، زیرا میزان رشد در این سالها نسبت به سال های دیگر سرعت بیشتری دارد. پرورش کامل استعدادهای کودک، به ویژه در این سالها نیاز محیطی محرک و برانگیزنده دارد. منظور از ” محیطی محرک و برانگیزنده ” محیطی است که برای کودک فرصت هایی فراهم آورد تا کودک با آزمایش ها با اشیاء و مکان های متنوع روبرو شده، کسب تجربه کند و برای کودک فرصت هایی ایجاد کند تا کودک با بزرگترها، گروههای دیگر و هم ردیفان خود مواجه شود و به تعامل معنادار و غنی با آنها بپردازد و محیطی است که امنیت عاطفی و حمایتی کودک را تأمین می نماید. » ( گول، ۱۹۹۱، ترجمه مفیدی، ۱۳۸۰).انسان در تمام مراحل زندگی خود دارای نیازهای متفاوتی می باشد که بایستی این نیازها به صورت نسبی و معقول برآورده شوند تا وی بتواند به رشد طبیعی خود ادامه دهد. کودک نیز در سیر تکاملی خود، دارای نیازهای متفاوتی می باشد از جمله، نیاز به فعالیت و تحرک جسمانی و همچنین فعالیت ذهنی که در شش سال اولیه زندگی تا حد زیادی می توان این نیازها را از طریق بازی برآورده ساخت.گاه والدین آگاهانه یا ناآگاهانه از بازی، تنها به عنوان وسیله ای جهت آرام کردن و سرگرم نمودن کودک خود استفاده می کنند حال آن که بازی های دوران کودکی نقش بسزایی در تکوین شخصیت کودک دارد. کودک بخشی از اوقات خود را در شبانه روز صرف بازی می کند و از این راه آمادگی لازم را جهت مواجه شدن با ناسازگاری ها و واقعیات آن در ابعاد وسیع پیدا می کند. « بازی فرصت بی همتایی برای بزرگسالان فراهم می کند تا دنیا را از نگاه کودک درک کنند و از آن جا که بازی برای کودک فعالیتی لذت بخش است، کودکان را ترغیب می کند تا آرام باشند، حالت دفاعی را، که ممکن است داشته باشند کاهش دهند و احساسات خود را بی پرده بیان کنند. بازی هم چنین به آنها کمک می کند تا مهارتهای اجتماعی مفیدی به دست آورند و رویکردهای جدید و کارآمد حل مسئله را آزمایش کنند.» ( هیوز، ترجمه گنجی، ۱۳۸۴)« بازی کودک آموزش و درس نیست، بلکه گونهای آزمایش کردن فرهنگ است. به بیانی دیگر، کودک خود را از راه بازی به فرهنگ جامعه و قوم خود نزدیک می کند.کودک شیر خوار از راه جنب و جوش های ” حسی و حرکتی ” خود را با محیط زیستی تازه سازگار می سازد و سپس در خردسالی می کوشد به وسیله بازی، رشد و تکامل جسمی و عقلی خود را تامین می سازد و در اجتماع بزرگسالی جایی برای خود باز کند.» ( انگجی، ۱۳۸۴).از جمله فواید بازی می توان به اثرات آموزشی و تربیتی مثبت آن اشاره کرد از جمله اثر آموزشی بازی در آموزش مهارتهای زندگی مانند مهارت مدیریت خشم است که با استفاده از بازی می توان به کودکان آموزش داد که چگونه در موقعیت های استرس را به کنترل خشم و پرخاشگری خود، به صورت معقول، بپردازند و با آن مقابله کنند.«خشم یک احساس طبیعی است که جزء هیجان های پایه به شمار می رود، ولی با توجه به این که خشم می تواند منجر به رفتار پرخاشگرانه شود، شناسایی و مهار خشم و ابراز رنجش به شیوه جامعه پسندانه و غیر پرخاشگرانه ضروری است.» ( فتی، موتانی و دیگران، ۱۳۸۵).خشونت های غیر معقول و تبعات سوء آن در ابعاد جسمی و روانی، در دورهی کودکی بدون شک اثرات زیان باری در سلامت جسمی و روانی کودک چه در زمان حال و چه آینده خواهد داشت.بنابراین، با توجه به مطالب فوق الذکر و سن کودکان، می توان از بازی به عنوان وسیله ای جهت شناسایی خشم، مدیریت آن و ابراز آن به شیوه ای معقول استفاده کرد.

بیان مسئله:

شخصیت واقعی کودک به عهده دارد، بر هیچ کس پوشیده نیست. بررسی های دانشمندان و صاحب۔ نظران حاکی از آن است که یکی از علل مهم عصیان ها و انحرافات نوجوانان امروز این است که از کودکی با روش صحیح بازی و انتخاب و اجرای آن به صورت مفید و سالم آشنا نشده و به آن خو نگرفته اند.بازی فعالیت لذت بخشی است که به رشد همه جانبه ی کودک کمک می کنند. کودک در حین بازی فرصت پیدا می کند تا به تخلیهی هیجانات خود بپردازد و فشارهای روانی خود را تخلیه کند.بازی فرصت هایی را برای کودک فراهم می آورد تا مهارت های حرکتی درشت و ظریفش را رشد دهد و سلامت جسمی اش را تأمین کند، بازی به کودک کمک می کند تا قدرت تخیل و خلاقیت خود را رشد دهد و محیطی برای کودک فراهم می کند تا به تمرین مهارت های اجتماعی خود بپردازد. بازی هم چنین مفری است که کودک از طریق آن عواطف و هیجانانش را ابراز می کند.» ( شریدان، توکلی، ۱۳۸۲).دوران کودکی دوران سازندگی است و اگر گفته شود که سرنوشت هر کودکی در این دوران بابه . گذاری می شود، سخنی به گزاف نگفته ایم. بنابراین با توجه به نقش کلیدی بازی در سال های اولیه زندگی کودک می توان بازی را وسیله ای قلمداد کرد که از طریق آن به آموزش مهارتهای مختلف زندگی پرداخت. یکی از این مهارتها که نقشی مهم در زندگی فردی و اجتماعی کودکان چه در زمان حال و چه در آینده دارد مهارت کنترل خشم است.خشم مقدمه پرخاشگری است. اگرچه نمی توان خشم و عصبانیت را از زندگی حذف کرد ولی می توان آن را مهار کرد و به عبارتی به محض ایجاد خشم آن را تشخیص داد و بیش از شدت پیدا۔ کردن، آن را کنترل نمود. خشم احساسی است که به صورت جسمانی و هیجانی ابراز می شود. خشم واکنش طبیعی موجود زنده نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی می شود. این احساس می تواند از یک هیجان خفیف ناخوشایند شروع شده و تا احساس عصبانیت شدید پیش برود.» (فتی، موتابی و دیگران، ۱۳۸۵)بدون شک خشم یک هیجان طبیعی است که از ویژگی های انطباقی فراوانی برخودار است و از دیدگاه روان شناسان خشم با طبیعت بشر در آمیخته است. با وجود این وقتی شدت آن زیاد شود و موارد زیادی اتفاق بیفتد و نحوه ی ابراز آن توسط فرد مناسب نباشد می تواند مشکل ساز شود و عوارض سونی را برای فرد هم از لحاظ جسمانی و هم از لحاظ روانی در پی داشته باشد.یکی از تبعات خشم پرخاشگری است که باعث می شود رفتار فرد سازگارانه شود در واقع پرخاشگری پاسخ اشکاری است که فرد به مقصد آسیب رساندن به اشیاء یا اشخاص از خود بروز می دهد. باتوجه به مطالب فوق الذکر در خصوص اهمیت و حساسیت دورهی کودکی خصوصا شش سال اولیه ی زندگی می توان در این سال ها با استفاده از روش های مناسب به کودکان آموخت که چگونه در مواقع لزوم به کنترل و مدیریت خشم خود بپردازد زیرا بدون شک شخصیت بنیادین هر انسانی در این دوران پایهگذاری می شود و به طور کلی میزان تأثیر پذیری فرد در این دوران بسیار بالاست، بنابراین این دوران زمانی بسیار مناسب و مفید جهت یادگیری مهارت کنترل خشم به کودکان می باشد.یکی از روش های مناسب جهت یادگیری مهارت کنترل خشم به کودکان بازی می باشد زیرا همان طور که گفته شد بازی دارای اثرات تربیتی و آموزشی فراوانی است و از آنجایی که بیشتر آموزش های این دوران از طریق بازی به کودکان ارائه می شود بنابراین اجرای بازی های مناسب کنترل خشم می تواند در این دوران سازنده و مفید باشد. با توجه به نقش بازی در سلامت جسمی و روانی کودکان نادیده انگاشتن این مهم در جامعه، پژوهنده درصدد آن است که به بررسی تاثیر بازی بر یادگیری مهارت کنترل خشم به کودکان مقطع آمادگی بپردازد. کودکان ما، آینده ی بشریت و امید جهان هستند. توجه به سلامت روانی و جسمی آنان، جامعهی پویا را به ارمغان می آورد. در این میان ارزش نهادن به بهداشت روانی و تأثیرگذاری آن در رشد عاطفی و روانی آنان از اهمیت والایی برخوردار است.بازی، فعالیتی طبیعی برای کودک به شمار می رود و از بدو تولد نشانه های آن دیده شده و تا بزرگسالی ادامه می یابد. کودک از طریق بازی روش های مقابله با تاسازگاری های زندگی را می آموزد و یاد می گیرد چگونه باید از مقررات اجتماع پیروی کند و یا با دیگران همکاری کند و یا برای هدفی بجنگد با مصالحه کند.بازی روش طبیعی یادگیری است که کودک از طریق آن می تواند مهارت های مختلف را یاد بگیرد و یا بسط دهد، همچنین بازی به کودک این امکان را میدهد تا هیجانات منفی مثل خشم و عصبانیت خود را ابراز کند و به تصفیهی هیجانات خود بپردازد.بازی برای کودک عین زندگی است. رشد و بالندگی کودکان تاحدی در گرو کیفیت و کمیت بازی” هایی است که در دوران کودکی انجام می دهند. بازی برای کودک یک ضرورت ” روانی زیستی اجتماعی ” است، یعنی ریشه در ساختار روان شناختی، زیست شناختی و اجتماعی نوع بشر دارد.در بازی، کودک یاد می گیرد که چگونه با مشکلات محیطی زمانی برای رسیدن به اهداف برخورد نماید. چگونه خود را أماه سازد و به چه صورت موقعیت ها را شرح دهد. به بیانی دیگر، کودک از طریق بازی شیوهی همزیستی با دیگران را می آموزد.« بورن و گییونز به نقل از اریکسون می گویند: کودک ضمن بازی نگرانی ها و ناکامی ها و به طور کلی رضایت و عدم رضایت خود را نشان می دهد و با توجه به نقشی که بازی دارد می توان به این وسیله نارضایتی ها و ناکامی های کودک را تسکین داد» (کریمی، ۱۳۸۲). با وجود این که خشم یکی از هیجانات طبیعی بشر است، اما تجربه مکرر خشم و تبعات ناشی از آن می تواند تأثیر سوئی بر سلامت جسمی و روانی و همچنین زندگی فردی و اجتماعی داشته باشد.در حال حاضر بسیاری از جرائم پرخاشگرانه تاشی از عدم مهارت کنترل خشم می باشد، زیرا خشم مقدمهی پرخاشگری است که به صورت لفظی و یا فیزیکی ابراز می شود و تجربه مکرر آن در زندگی حال و آنی، کودک را به مخاطره می اندازد.« پرخاشگری یکی از رایج ترین واکنش های کودک نسبت به ناراحتی ها و ناکامی هاست که به منظور صدمه رساندن به دیگران، کسب پاداش، ارضای نیازها و با رفع موانع انجام می شود.» ( شفیع آبادی،۱۳۸۶).از آن جا که بازی دارای اهمیت بسزایی در دورهی کودکی میباشد و به بیانی دیگر هر گونه آموزش در این دوران از طریق بازی به کودکان ارائه می شود، می توان از راه بازی به کودکان آموخت که چگونه خشم خود را به گونه ای جامعه پسندانه ابراز کنند و به طور کلی آنها را به خود کنترلی خشم مجهز نمود.باتوجه به ضرورتی که مهارت کنترل خشم در زندگی فردی و اجتماعی کودک دارد و با توجه به این که در کشور ما از اتخاذ تدابیر علمی برای مدیریت نیروی خشم غفلت شده است و همچنین کمبود شواهد پژوهشی در زمینهی تأثیر بازی بر آموزش مهارت کنترل خشم به کودکان و اذعان داشتن به این نکنه که خشونت می تواند موجب بروز حوادث فاجعه آمیزی در میان کودکان شود، حال آن که خشونت اغلب به عنوان نوعی عادت زودگذر کودکانه تلقی می شود. پژوهنده را بر آن داشت تا به بررسی اثر – بخشی بازی در یادگیری مهارت کنترل خشم به کودکان مقطع آمادگی بپردازد.

اهداف تحقیق:

۱-بررسی اثربخشی بازی در یادگیری مهارت کنترل خشم به کودکان مقطع آمادگی مدارس آمورش و

پرورش منطقه ۶ شهر تهران.

۲- کمک به آشنایی مربیان، والدین و … با تأثیر بازی در مهارت کنترل خشم در کودکان مقطع آمادگی.

٣. کمک به آشنایی مربیان، والدین و … با تأثیر بازی در کاهش پرخاشگری کودکان مقطع آمادگی

سؤالات تحقیق

۱-آیا بین بازی و بادگیری مهارت کنترل خشم در کودکان مقطع آمادگی رابطه ای وجود دارد؟

۲. آیا بین بازی و کاهش پرخاشگری کودکان مقطع آمادگی رابطه ای وجود دارد؟

تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی طرح

تعاریف نظری

بازی « هرنوع فعالیتی که توسط کودکان به منظور تفریح انجام گیرد. بازی نامیده می شود. مربیان ورزش از بازی تلقی جامع تری دارند. آنها معتقدند که بازی عبارت است از فعالیتی که افراد با میل و رغبت در اوقات انجام می دهند.» ( انگجی، عسکری، ۱۳۸۵).مهارت کنترل خشم: « شیوه های شناسایی خشم، مدیریت آن و ابراز آن به شیوه ای غیر خشن است.» (فتی، موتابی و دیگران ، ۱۳۸۵). کودکان مقطع آمادگی « کودکان ۶ سال تمام دوره پیش از دبستان که به منظور آمادگی برای ورود به دبستان در کودکستان ها آموزش می بینند.» ( طالب زاده توبریان، ۱۳۸۵)| پرخاشگری و رفتاری است که به قصد آزار و آسیب رساندن به کسی باشد و از جنبه ی اجتماعی توجیه پذیر نباشد.» ( راس وستا، ۲۰۰۰، ترجمهی خسروی، ۱۳۷۹).و تعاریف عملیاتی طرحبازی در این طرح منظور از بازی، اجرای بازی های متناسب کنترل خشم طی جلساتی با کودکان مقطع آمادگی می باشد. مهارت کنترل خشم در این طرح مهارت کنترل خشم نمره ای است که آزمودنی از پرسشنامهی نیلسون و همکاران به دست می آورد که سؤالات ۱-۲-۳-۷-۸-۹- ۱۳-۱۴- ۱۵- ۱۷-۱۸- ۲۵۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰- ۳۱- ۳۸ و ۳۹ پرسش نامه را شامل می شود.کودکان مقطع آمادگی کودکان ۶ ساله ای که در دوره آمادگی مدارس آموزش و پرورش منطقه ی ۶ شهر تهران، آموزش می بینند.پرخاشگری در این طرح پرخاشگری کودکان از طریق نمره ای که در پرسش نامه ی نیلسون و همکاران کسب می کنند، سنجیده میشود که سؤالات ۴-۵-۶-۱۰- ۱۱-۱۲- ۱۶- ۱۹- ۲۰- ۲۱۲۲- ۲۳- ۲۴- ۳۲- ۳۳- ۳۴- ۳۵- ۳۶ و ۳۷ پرسش نامه را شامل می شود.