نسرین عبداللهی خرمائی هستم، فارغ التحصیل مشاوره گرایش توانبخشی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۹۷، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان دبستانی مدارس استثنایی شهر شیراز” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در  رشته مشاوره گرایش توانبخشی

عنوان:

تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان دبستانی مدارس استثنایی شهر شیراز

استاد راهنما:

دکتر لادن معین

نگارش:

نسرین عبداللهی خرمائی

تابستان ۱۳۹۷

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول: کلیات تحقیق

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعریف واژه ها و اصطلاحات

تعاریف نظری

تعاریف عملیاتی

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

الف) مبانی نظری

بخش اول: مشکلات رفتاری

عوامل موثر در پیدایش اختلالات رفتاری در کودکان

تاریخچه توجه به مشکلات رفتاری

نقش والدین در درمان مشکلات رفتاری کودکان

بخش دوم: مشکلات عاطفی

تاریخچه اختلالات عاطفی

دیدگاه های نظری در قلمرو اختلالات عاطفی

طبقه بندی اختلالات عاطف

ی علائم اختلالات عاطفی

عوامل ایجاد کننده اختلالات عاطفی

بخش سوم: مهارت های اجتماعی

هدف های اجتماعی شدن

مولفه های مهارت های اجتماعی

نظریه های مرتبط با رشد مهارت های اجتماعی

عوامل موثر در رشد مهارت های اجتماعی

ب) پیشینه پژوهشی

پژوهش های خارجی

پژوهش های داخلی

جمع بندی

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

طرح تحقیق

جامعه آماری

حجم نمونه و روش نمونه گیری

ابزار گردآوری داده ها و روایی و پایایی آن ها

روش اجرای پژوهش

روش تجزیه و تحلیل داده ها

ملاحظات اخلاقی

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

الف) یافته های توصیفی

ب) یافته های استتباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

خلاصه پژوهش

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد های کاربردی

پیشنهاد های پژوهشی

منابع و مآخذ

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست

چکیده:

هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان دبستانی مدارس استثنایی شهر شیراز بود. به لحاظ ماهیت و اهداف، این پژوهش از نوع کاربردی و برای اجرای آن از روش آزمایشی از نوع پیش آزمون – پس آزمون همراه با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل دانش آموزان پسر مدرسه ابتدایی استثنایی نصر شهر شیراز در سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶ بود که با استفاده از روش نمونه گیری به شیوه هدفمند ۳۰ نفر از دانش آموزان دارای مشکلات رفتاری و عاطفی انتخاب شدند و به تصادف در دو گروه ۱۵ نفره آزمایش و گواه جایگزین شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه های مشکلات رفتاری کودکان راثر و مشکلات عاطفی اینفلد و ثونگ استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل کواریانس یک متغیره (آنکوا) استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد، بین مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان در دو گروه کنترل و آزمایش در مرحله پس آزمون پس از حذف تأثیر پیش آزمون تفاوت معنادار وجود دارد و آموزش مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان در مرحله پس آزمون تأثیر معناداری داشته است و موجب کاهش آن شده است. این تأثیر نیز در طول زمان پایدار بوده است.

کلیدواژه: مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی، مشکلات رفتاری و عاطفی، دانش آموزان استثنایی.

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

کودکان قشر عمده ای از جمعیت جهان را تشکیل می دهند به طوری که در کشور های در حال توسعه، سهم این قشر از کل جمعیت تقریبا به ۵۰ % رسیده است. در هر جامعه سلامت کودکان و نوجوانان اهمیت ویژه ای خواهد داشت و توجه به بهداشت روانی آنان کمک می کند تا از نظر روانی و جسمی سالم بوده و نقش اجتماعی خود را بهتر ایفا کنند، در این راستا، شناخت صحیح ابعاد مختلف جسمی و روانی این گروه سنی و کوشش در راه تأمین شرایط مادی و معنوی مناسب برای رشد بدنی، عاطفی و فکری آنان واضح تر از آن است که احتیاج به تأکید داشته باشد (خدام، مدانلو، ضیایی و کشتکار، ۱۳۸۸)، به همین خاطر در ۲۵ سال اخیر، مسائل رفتاری و روانی کودکان به عنوان یکی از موضوعات عمده روان پزشکی و روان شناسی در آمده است.مسائل رفتاری که بسیاری از کودکان در سال های اولیه زندگی شان نشان می دهند، معمولا از بین می رود، اما گروه هایی از کودکان وجود دارند که در آن ها مسائل دوام می یابند. این مسائل مخصوصا وقتی از شدت کافی برخوردار باشند و کودک در روابط اجتماعی خود مشکلاتی داشته باشد تا دوره های بعدی کودکی دوام پیدا می کند (داگلاس ، ۱۹۸۰؛ ترجمه پورافکاری، ۱۳۹۴). منظور از مشکلات عاطفی و رفتاری، رفتار با هیجانی که فی نفسه در بردارنده مشکل باشد، نیست بلکه مشکلات واقعی عبارتند از تأثیراتی که این هیجان یا رفتار در کودک، خانواده و یا محیط وی بر جا می گذارد (فرخی، میری و کریمیان، ۱۳۹۵). اختلالات عاطفی- رفتاری از اختلالات شایع در بین کودکان و نوجوانان است که به وفور مورد توجه متخصصان بالینی قرار می گیرند. افراد دارای این اختلالات رفتار های گوناگون افراطی، مؤمن و انحرافی دارند که گستره آن شامل اعمال تهاجمی با برانگیختگی ناگهانی تا اعمال افسرده گونه و گوشه گیرانه می باشد و بروز آن ها به دور از انتظار مشاهده کننده است به طوری که وی آرزوی توقف این گونه رفتار ها را دارد (سیف نراقی و نادری، ۱۳۶۳). این اختلال ها به نقص عملکرد در زمینه های مختلف تحصیلی و خانوادگی منجر می شود که در نهایت افت تحصیلی یا رفتار های بزهکارانه را در پیش دارد (ایوانز، مولت، ویست و فرانز ، ۲۰۰۵). کوای (۱۹۷۱) چهار دسته متفاوت از انحرافات رفتاری را در کودکان مشخص کرده است: الف. بی نظمی در سلوک، پ. اضطراب و گوشه گیری، ج . رفتار های نا مناسب یا نا پخته و در رفتار های ضد اجتماعی (سیف نراقی و نادری، ۱۳۸۹). کرک ، رفتاری را انحرافی با هنجاری می داند که ضمن نا متناسب بودن با سن فرد، شدید، مزمن با مداوم باشد و گستره آن شامل رفتار های بیش فعالی و پرخاشگرانه تا رفتار های گوشه گیرانه است. ویژگی اینگونه رفتار ها این است که اولا تأثیر منفی بر فرایند رشد و انطباق مناسب کودک با محیط دارد، ثانیا مزاحمت برای زندگی دیگران و استفاده آنان از شرایط به وجود می آورد (فرخی و همکاران، ۱۳۹۵).نظریه های رشد نشان می دهند که مشکلات زود هنگام در دوران کودکستان و پیش دبستان، پیش – بینی کنندهی خطر فزاینده بروز مشکلات جدی تر نظیر ترک تحصیل، بزهکاری و خشونت در دوران نوجوانی است. لذا شناسایی عوامل مؤثر بر این اختلالات و یافتن روش های جهت کاهش هزینه های ناشی از این اختلالات در خانواده ها و جامعه و آموزش ضروری می باشد (کمیجانی، ۱۳۸۸).راهنمایی و مشاوره و فنون و خدمات آن به عنوان مهمترین وسیله کمک به افراد در شناخت خود و سازگاری بیشتر در زندگی می باشد و رشد مطلوب عاطفی، اجتماعی و معنوی فرد را تسهیل می کند. در مشاوره به عنوان یک فرایند تخصصی به تجزیه و تحلیل مشکل و یافتن راه حل هایی مناسب مبادرت می – شود (شفیع آبادی، ۱۳۹۴). مشاوره گروهی مبتنی بر مهارت های اجتماعی رفتار های مثبت مورد تقویت قرار می گیرند که این می توانند در روابط انسان با دیگران نتایج مثبت و موفقیت آمیزی ایجاد نماید و موجبات سازگاری بیشتر و اثرگذاری مناسب و مطلوب در رفتار دیگر افراد جامعه که کودک در ارتباط با آن ها در اجتماع زندگی می کنند، را مهیا سازد (به زود، سلیمانی، افروز، و غلامعلی لواسانی، ۱۳۸۸). اجتماعی شدن فرآیندی است که طی آن هنجار ها، مهارت ها، انگیزه ها و رفتار های فرد بوجود می آید و او را برای ورود به جامعه آماده می سازد (نساجی زواره، ۱۳۸۸). مهارت های اجتماعی سیب سازش یافتگی روان شناختی و مهارت های مقابله ای فرد در برابر مشکلات می گردد و فقدان یا نارسایی در آن می تواند به اختلال های روانشناختی منجر گردد (حسین خانزاده، ۱۳۹۲). بنابر این توجه به آن به نظر می رسد بتوانند به حل مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان کمک نماید.با توجه به اینکه اختلالات رفتاری از رایج ترین مسائل روان شناختی کودکان است که بر کار کرد های روانی و اجتماعی تمامی اعضای خانواده تأثیر می گذارد و پیامد ها و عوارض مشکلات رفتاری در زندگی فردی و اجتماعی کودک و حتی برای اطرافیان و اجتماعی که وی در آن قرار دارد، معضلات بازدارنده بسیاری ایجاد نموده توجه به آن و بررسی عوامل مؤثر بر آن ضرورت دارد. در همین راستا پژوهش حاضر به بررسی تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان دبستانی مدارس استثنایی شهر شیراز پرداخته است.

بیان مسأله

دوران کودکی سال های مناسبی برای تشخیص مشکلات کودکان، مداخله به هنگام و پیشگیری از بروز مشکلات رفتاری، عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آنان در آینده است. در واقع مداخله به هنگام و اصلاح رفتار های ناسازگار کودک در این دوره حساس، موجب افزایش مهارت های اجتماعی و محبوبیت نزد همسالان و بزرگسالان و در نتیجه بهبود تعاملات اجتماعی شده و کودک را برای پذیرش مسئولیت های آتی آماده می سازد (حنا آبادی، ۱۳۹۰).یکی از اهداف آموزش، کسب موفقیت تحصیلی و در کنار آن حفظ و ارتقاء مهارت های اجتماعی و ابعاد آن در بین دانش آموزان می باشد تا از این رهگذر بر مشکلات خود فائق آیند. در نتیجه شناسایی شیوه ها و راهکار های ارتقاء و غنی سازی مهارت های اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد که در این بین شیوه مشاوره گروهی به عنوان راهکار مفیدی برای مقابله با بسیاری از مشکلات رفتاری و موقعیتی و در نتیجه حفظ، ارتقاء و انسجام متغیر های انگیزشی و شخصیتی دانش آموزان بالأخص دانش آموزان استثنایی است. مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی، روشی مؤثر در کار با دانش آموزان جهت ارتقاء بخشیدن باور های انگیزشی و توانمندی های روان شناختی آن ها در راستای حل مشکلات است. این برنامه ها سبب می شود، دانش آموزان به احساسات خود و دیگران خیلی حساس تر شده و نسبت به پیامد های رفتارشان دانش بیشتری داشته باشند و بتوانند به راه حل های مختلف حل مشکلات رفتاری و عاطفی بهتر بیاندیشند (شر ،۲۰۱۱).در این راستا برنامه های آموزشی مختلفی جهت رسیدن به رشد اخلاقی، معنوی، فرهنگی، روانی و اجتماعی تدریس شده که در این میان برنامه آموزشی مشاوره گروهی یکی از برنامه های مفید می – باشد. این برنامه یک برنامه پیشگیرانه و ارتقایی است که به منظور ارتقاء سطح مهارت ها، تعاملات، سلامت و پیشگیری از آسیب ها و در نهایت بهبود اختلالات رفتاری تهیه شده است (غیاث فخری،(۱۳۹۳)اختلالات رفتاری کودکان، پدیده ای اجتماعی و جهانی می باشد که جوامع گوناگون و خانواده ها بر حسب وضعیت اقتصادی – اجتماعی خود و تعامل والد-کودک با انواع متفاوتی از آن مواجه هستند. به عبارتی اختلالات رفتاری کودکان یکی از دلایل مهم ارجاع دادن کودکان به روان درمانگران است که شناخت این مشکلات نزد کودکان خردسال و مداخله به هنگام می تواند از ادامه این رفتار پیش گیری گند ( گودوین، پیسی و گریس ، ۲۰۱۳).اختلالات رفتاری دامنه وسیعی دارند و موارد بالینی بسیاری را شامل می شوند، به طوری که هر طبقه در برگیرنده گروه هایی است که ممکن است ویژگی های متفاوتی داشته باشند و تأثیرات گسترده ای بر کودک، خانواده، معلمان و جامعه می گذارند. بنابر این توجه به اختلالات رفتاری در کودکان از موضوعات بسیار مهم و حائز شناسایی سریع می باشد تا امکان درمان سریعتر نیز مهیا گردد (ملکشاهی،(۱۳۸۵).اغلب کودکان و نوجوانان با اختلالات رفتاری، احساسات منفی دارند و با دیگران بدرفتاری می کنند، که در بیشتر موارد در محیط های آموزشی، همسالان، معلمان و همکلاسی ها، آنان را طرد می کنند و در نتیجه فرصت های آموزشی آنان، کاهش می یابند و از سوی دیگر مشکلات عاطفی و انزوای اجتماعی این کودکان، موجبات پرخاشگری هر چه بیشتر آنان را نیز فراهم می آورد (شکوهی یکتا و پرند، ۱۳۹۴).تا کنون نیز طبقه بندی های مختلفی برای اختلالات رفتاری صورت گرفته است. بعضی از پژوهشگران اختلالات رفتاری را به دو دسته بزرگ تقسیم کرده اند. اختلالات رفتاری درونی سازی که شامل مواردی مانند افسردگی و اضطراب هستند که با دنیای درونی فرد سرو کار دارند و با تعارض های روانی و هیجانی همراه است و اختلالات رفتار برونی سازی” که شامل مواردی است که به مشکلات فرد با دیگران ارتباط دارد. که در این میان شایع ترین مشکلاتی که در افراد با اختلالات رفتاری مشاهده می شود، مسائلی نظیر پرخاشگری و رفتار های ایذایی است. که نسبت تعداد پسران در مقایسه با دختران، پنج به یک یا بیشتر است، که به طور کلی گرایش پسران به رفتار های پرخاشگرانه و مخرب بیش از دختران می باشد. در کل استفاده از شیوه های مؤثر مهارت ها در موقعیت های مختلف به کودکان کمک می کند که در ارتباطات اجتماعی موفق تر عمل کنند. هم چنین این راهبرد ها موجب بهبود اعتماد به نفس و رفتار های انطباقی کودکان می شود (اُه، مین، پارک و کو، ۲۰۰۸).هدف از آموزش مهارت های اجتماعی به دانش آموزان استثنایی آن است که افکار و احساسات خود را بشناسند و آن شیوه هایی را که به سهولت ارتباط متقابل اجتماعی کمک می نماید، اعمال کنند. لذا لزوم کسب مهارت های اجتماعی برای این گروه از دانش آموزان نه فقط در رفع مشکلات رفتاری و عاطفی حائز اهمیت می باشد، بلکه به نظر می رسد در افزایش توانایی های آنان نیز مؤثر خواهد بود. لذا هدف کلی پژوهش حاضر این است که به بررسی اثربخشی مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر بهبود مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان دبستانی مدارس استثنایی شهر شیراز بپردازد بنابراین مسأله اصلی در جامعه ی مورد نظر این است که مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر بهبود مشکلات رفتاری و عاطفی دانش آموزان تأثیر معنی داری دارد یا خیر؟

اهمیت و ضرورت پژوهش

اساس شکل گیری نظام تعلیم و تربیت در هر جامعه، آماده سازی فرزندان آن جامعه، برای زندگی اجتماعی مناسب، در آینده است. بنابراین، توجه به شاخص های تأثیر گذار در رشد اجتماعی و عاطفی کودکان دبستانی یکی از مهم ترین ضروریات می باشد. از طرفی، یکی از اهداف آموزش، کاهش مشکلات رفتاری، عاطفی و بهبود رفتار و کسب موفقیت دانش آموزان می باشد. در نتیجه شیوه ی آموزشی مشاوره گروهی از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا بتواند بسیاری از مشکلات رفتاری، عاطفی و موقعیتی دانش آموزان را مورد توجه و اصلاح قرار دهد (اسماعیلی، ۱۳۶۳). از طرفی با مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی می توان به شکل گیری جو روانی – اجتماعی مناسبی که موجب عملکرد بهتر دانش آموزان گردد، کمک نمود. به عبارتی آنچه که بسیاری از تحقیقات اشاره کرده اند، حاکی از آن است که دانش آموزان استثنایی در معرض آسیب های مختلفی می باشند و بویژه براحتی دچار مشکلات عاطفی می شوند و با مشکلات و موقعیت هایی مواجه می گردند که با مشکلات و موقعیت های افشار دانش آموزان غیر استثنایی متفاوت است (محمدی، ۱۳۹۲)با انجام پژوهش حاضر می توان راهکار ها و الگو هایی را برای بهبود کیفیت زندگی، افزایش رفتار های ساز گارائه و کاهش مشکلات رفتاری و عاطفی فراهم آورد و به تبع آن سبب انجام برنامه ها و اقدامات پیشگیرانه در آموزش و پرورش کودکان استثنایی شد. پس شناسایی متغیر هایی که با مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی این کودکان ارتباط دارند می تواند کمک کننده باشد و به این دانش آموزان این امکان را می دهد که بر سطح تنیدگی، چالش های ذهنی، نیازهای مختلف روانی و حس خود ارزشمندی نظارت کنند و در نتیجه رضایت شخصی، عملکرد های تحصیلی بهتر و خودکارآمدی بالایی داشته باشند (حنا آبادی، ۱۳۹۰).نتایج کاربردی پژوهش حاضر این است که به مدارس استثنایی کمک می نماید، بدانید چگونه با مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان برخورد نمایند، به خانواده ها این نگاه را می دهد که تا آن جایی که می توانند مهارت های اجتماعی را در کودکان تقویت کنند و همچنین به مشاوران کمک می نماید در برخورد با دانش آموزان برخوردار از مشکلات عاطفی و رفتاری موفق تر عمل نمایند. همچنین از ضروریات پژوهش حاضر که می تواند آن را مهم و قابل توجه کند، پرداختن به مؤلفه هایی است که اولا در زندگی روزمره همگان به ویژه دانش آموزان استثنایی به عنوان نمونه این پژوهش نقش مهمی ایفا می کنند، ثانیا این موارد کمتر در کنار هم مورد بررسی قرار گرفته اند و ثالثنا پزوهشی درباره این موضوع و اثربخشی مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی در ارتباط با مشکلات رفتاری و عاطفی تازگی دارد و با توجه به اهمیتی که در زندگی دانش آموزان مدارس استثنایی دارد پرداختن به این موضوع در میان قشری از جامعه که از هر نظر ویژگی های خاصی دارند، از ضروریات پژوهش حاضر می باشد.

اهداف پژوهش

– اهداف کلی تحقیق

١- تبیین تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری دانش آموزان .

۲- ثبیین تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات عاطفی دانش آموزان .

– اهداف جزئی تحقیق :

١-­تبیین تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی در طول زمان بر مشکلات رفتاری دانش آموزان.

۲- تبیین تأثیر مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی در طول زمان بر مشکلات عاطفی دانش آموزان.

فرضیه های پژوهش

– فرضیه های اصلی تحقیق

۱-­مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری دانش آموزان تأثیر معنی داری دارد.

۲- مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات عاطفی دانش آموزان تأثیر معنی داری دارد.

– فرضیه های جزیی تحقیق

۱-­مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری دانش آموزان در طول زمان تأثیر معنی ۔ داری دارد.

۲- مشاوره گروهی مهارت های اجتماعی بر مشکلات عاطفی دانش آموزان در طول زمان تأثیر معنی ۔ داری دارد.

تعاریف نظری و عملیاتی متغیر ها

تعاریف نظری مهارت اجتماعی

مهارت های اجتماعی، شامل پیشرفت در رفتار های قابل پذیرش اجتماعی است که فرد را به تعامل مؤثر با دیگران و احتراز از رفتار های غیر قابل پذیرش اجتماعی قادر می سازد (گرشام، الیوت، استیفن، میشل و کلیتون ، ۲۰۱۱).