نسیم چاووشی فر هستم، فارغ التحصیل مشاوره در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی آموزش مهارت های فرزند پروری بر سلامت روان مادران و مشکلات رفتاری کودکان پیش دبستان ۶-۴ ساله شهر اصفهان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

گرایش مشاوره

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A

عنوان:

اثر بخشی آموزش مهارت های فرزند پروری بر سلامت روان مادران و مشکلات رفتاری کودکان پیش دبستان ۶-۴ ساله شهر اصفهان

استاد راهنما:

دکتر احمد یار محمدیان

استاد مشاور:

دکتر زهرا قادری

نگارش:

نسیم چاووشی فر

شهریور ۱۳۹۰

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

متغیرهای مورد پژوهش

تعریف واژه ها و اصطلاحات

فصل دوم : پیشینه ی پژوهش

مقدمه

گفتار اول :پیشینه ی نظری مهارت های فرزند پروری

تعریف فرزند پروری

تعریف و طبقه بندی شیوه های فرزند پروری

عوامل تعیین کننده روشهای فرزندپروری

روشهای فرزند پروری و تأثیرات آن

رویکردهای نظری تعامل والک – کودک

نگرشهای فرزند پروری

گفتار دوم : پیشینه ی نظری سلامت روان

بهداشت روان

عوامل موثر بر بهداشت روانی خانواده

عوامل خانوادگی موثر در بهداشت روانی

گفتار سوم مشکلات رفتاری کودکان پیش دبستان

میزان آگاهی والدین از مسایل تربیتی کودکان

مطالعه علمی کودک و نظریه های مربوط به آن

دوره کودکی

مهدکودک و پیش دبستان

علل بروز مشکلات رفتاری

نظریه هایی در مورد علل (سیب شناسی مشکلات رفتاری کودکان

چالشها و مشکلات رفتاری کودکان بیش دبستلی و راه های مقابله با آن

گفتار چهارم : پیشینه پژوهشی

پژوهش های انجام شده خارج از کشور

پژوهش های انجام شده داخل از کشور

خلاصه و جمع بندی

فصل سوم روش پژوهش

مقدمه

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه آماری

روش نمونه گیری

ابزار پژوهش

روش اجرای پژوهش

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

فصل چهارم: یافته های پژوهش

مقدمه

یافته های پژوهش

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث در یافته های پژوهش

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست ها

چکیده

این پژوهش با هدف اثربخشی آموزش مهارت های فرزند پروری بر سلامت روان والدین و مشکلات رفتاری کودکان پیش دبستان ۶-۴ساله شهر اصفهان، صورت گرفت. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه والدینی که کودکان آنها در مهدکودک های شهر اصفهان در سال ۱۳۸۹ ثبت نام نموده اند، می باشد. که تعداد ۶۰ نفر به صورت تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند و به صورت گمارش تصادفی ۳۰ نفر در گروه آزمایش و ۳۰ نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. سپس از هر دو گروہ والدین پرسشنامه سلامت عمومی ۹۰ SCL و پرسشنامه مشکلات رفتاری راتر کودکان گرفته شد. آنگاه طی ۶ جلسه ۹۰ دقیقه ای گروه آزمایش تحت آموزش شیوه های فرزند پروری قرار گرفتند. و در پایان از هر دو گروه پرسشنامه سلامت عمومی ۹۰ SCL و مشکلات رفتاری کودکان راتر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل کواریانس استفاده شده نتایج نشان داد که آموزش شیوه های فرزند پروری بر سلامت روان والدین معنادار نیست ( ۰۵/ ۰<p) و همچنین نتایج نشان داد که آموزش مهارت های فرزند پروری بر مشکلات رفتاری کودکان اثر داشته و باعث کاهش مشکلات رفتاری کودکان می شود. ( ۰۵ / ۰ >p).در این پژوهش اختلال ناسازگاری اجتماعی و رفتار ضد اجتماعی کودکانی که والدینشان در برنامه های آموزشی شرکت کرده بودند تا اندازه ای نسبت به گذشته کاهش یافته است. اما پرخاشگری و بیش فعالی،اضطراب وافسردگی و اختلال توجه کودکانی که والدینشان در برنامه های آموزشی شرکت کرده بودند با گذشته تغییر معناداری نداشته است. بنابراین با توجه به یافته های پژوهش می توان گفت که به کار گیری شیوه های فرزند پروری موثر می تواند آسیب های روانی والدین را کاهش دهد و موجب بهبود روابط آنها با کودک شود و مشکلات رفتاری کودک کاهش یابد. این یافته ها اهمیت و ضرورت آموزش والدین را برای به کار گیری بهترین شیوه های فرزند پروری تایید نمود.

واژه های کلیدی: مهارت های فرزند پروری، سلامت روان والدین، مشکلات رفتاری کودکان پیش دبستانی

مقدمه

ارتباط والدین و فرزندان از جمله موارد مهمی است که سالها نظر صاحب نظران و متخصصین تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده است. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او را به وجود می آورد. کودک در خانواده پندارهای اولیه را درباره جهان فرا می گیرد، از لحاظ جسمی و ذهنی رشد می یابد. شبوههای سخن گفتن را می آموزد، هنجارهای اساسی رفتار را باد می گیرد و سرانجام نگرشها اخلاق و روحیانیش شکل می گیرد و به عبارتی اجتماعی می شود( اقلیدس، نقل از هیبتی، ۱۳۸۱)هر خانواده ای شیوه های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار می گیرد. این شبوهها که شیوه های فرزند پروری نامیده می شوند متأثر از عوامل مختلف از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره می باشد( هاردی” و همکاران، ۱۹۹۳ ). شیوه های فرزند پروری به عنوان مجموعه با منظومه ای از رفتارها که تعاملات والد کودک را در طول دامنه ای گسترده از موقعیت ها توصیف می کند و او را در یک جو تعاملی تأثیر گذار مورد توجه قرار می دهد. شیوه های فرزند پروری یک عامل تعیین کننده و اثرگذار است که نقش مهمی در آسیب شناسی روانی در رشد کودکان بازی می کند. بحث در مورد هر یک از مشکلات فرزندان بدون در نظر گرفتن نگرشها، رفتارها و شیوه های فرزند پروری تقریبا غیر ممکن است. تحقیقات خیلی کمی در مورد شیوه های فرزند پروری و آسیب شناسی روانی کودک به عمل آمده است (علیزاده وآندرایس؛ نقل از محرابی، ۱۳۸۳). تأثیر محیط خانواده بر رشد کودک اغلب به وسیله ی مشاهده تعامل والد کودک مورد بررسی قرار گرفته است. در نظریه بامریند سه سبک اساسی فرزند پروری تعریف شده است: مستبد، آسان گیرا و مقتدر در سبک مقتدر والدین بر کنترل کودک و فرمانبرداری اور تاکید دارند. آنها خود مختاری کودک را محدود می کنند و رفتار مناسب را برای آنها تعیین می کنند. در واقع این والدین از اصول اجباری طرفداری می کنند، معمولا خواستار تبعیت بدون پرسش از دستوراتشان هستند، در سبک آسان گیر، والدین از اعمال هر نوع سخت گیری و کنترل اجتناب می کنند. والدین سهل گیر به فرزندان اجازه می دهند برای خود تصمیمات بسیاری بگیرندز در سنی که آنان ظرفیت چنین کاری ندارند ، بامریند دریافت که فرزندان والدین سهل گیر بسیار خام هستند. آنها در کنترل تکانه های خود مشکل دارند و هنگامی که از آنان خواسته میشود کاری را انجام دهند که با علایق زود گذر آنان مخالف است، نافرمانی و سرکشی می کنند. این کودکان بسیار پر نوفع هستند. در سبک مفندر والدین توجه خوبی به فرزند خود نشان می دهند و میزان کنترل منوسطی را به کار می برند که به کودکان اجازه می دهد به طور فزاینده ای خود مختار شوند.بامریند معتقد بود که سبک فرزند پروری مقتدرانه با داشتن سطوح بالایی از حمایت عاطفی، روابط نزدیک و دادن خود مختاری مناسب با شایستگی کودک در مدرسه مرتبط است. محیط خانواده برای هر یک از نزدیک ترین و مداوم ترین ارتباطات اجتماعی را فراهم می سازد فرد در خانواده پی ریزی می شود. بنابراین بهداشت روان با سلامت روان می تواند تحت تأثیر نوع رابطه والدین با فرزند قرار گیرند. بهداشت با سلامت روان عبارتست از « سازگاری فرد به خود و محیط و استفاده موفقیت آمیز از تمامی توانائیها و قابلیت های خویش در زندگی ( استادان طرح جامع آموزش خانواده، ۱۳۷۶).اگر بخواهیم مهم ترین مسائل و مشکلات والدین در زندگی خانوادگی را بر شماریم شاید « چگونگی رفتار با فزرندان » از مهم ترین و پیچیده ترین موضوعات با توجه به خصوصیات سنی و روحی فرزندان و هدف های تربیتی باشد. دوران کودکی که در زندگی انسان از اهمیتی ویژه برخوردار است. در این دوران می توان بتای بک زندگی سالم و سعادتمند پی ریزی کرد و از بروز بسیاری از مشکلات در آینده جلوگیری نمود. معمولا از آغاز تولد تا حدود ۱۳-۱۲ سالگی که پایان دوره دبستانی است، دوران کودکی می نامند. این دوره به دو بخش عمده تشکیل می شود: دوره قبل از دبستان و دوره دبستان ( سادات، ۱۳۷۲ )کودکان در دوره ماقبل از دبستان (پیش دبستانی ) با مشکلاتی مواجه می شوند که مشکلات رفتاری کودکان نامیده می شود. مشکلات رفتاری کودکان در این دوره عبارتند از دروغ گوبی، دزدی، پرخاشگری، خجالت و کمرویی و لازم است والدین از مشکلات رفتاری کودکان خود آگاه باشند و راههای مقابله با آن را یاد بگیرند و با توجه به اینکه پدید آمدن مشکلات رفتاری متأ ثر از چندین عامل از جمله شیوه های برخورد و نحوه فرزند پروری والدین است و این مشکلات می تواند بهداشت و سلامت والدین را تحت تأثیر قرار دهد بنابر این مسئله اصلی این پژوهش بررسی اثر بخشی آموزش مهارت های فرزندپروری بر سلامت روان والدین و مشکلات رفتاری کودکان پیش دبستان می باشد.

بیان مساله

خانواده پایه ای ترین شکل اجتماعی و اصلی ترین جزء اجتماع است. دستیابی به جامعه سالم در گرو سلامت خانواده و خانواده سالم در گرو برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن یک ارتباط مطلوب با یک دیگر است. خانواده نظام اجتماعی منحصر به فردی است که عضویت در آن بر عکس سایر نظام های اجتماعی ورود به داخل سیستم خانواده از طریق تولد به فرزند گرفتن با ازدواج است و تنها با مرگ، عضویت در نظام خانواده از بین می رود ( دنوان ،۱۹۹۹)رابطه والدین و فرزندان، نظام و شبکه ی در هم پیچیده ای است که در اثر واکنش متقابل شکل می گیرد. این نظام با نظام های گسترده تر مثل محله و جامعه در ارتباط است و به صورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق روشهای تربیتی روی فزرندان تأثیر می گذارد. در این میان تأثیر خانواده، بر فرآیند رشد بسیار بارز می باشد ( دینک میر، ۱۳۸۶ )در واقع فزرند پروری کار ساده ای نیست. این فرآیند مستلزم تلاش و پشتکار، صرف وقت، شکیبایی، آمادگی مداوم برای پذیرش خطا و تعدیل رفتار تربیتی، باز بودن در برابر تجارب حاصل از نتایج و پیامدهای شیوه های تربیتی، یادگیری و گاه راهنمایی و مشاوره و بالاخره کسب خودآگاهی است ( دینک میر، ۱۳۸۴).مهارتهای فرزند پروری شامل یادگیری مطالبی درباره ی چگونگی رشد و رفتار کودکان و درک این که هر سنی چه رفتاری را از آنها باید انتظار داشت. یادگیری راههای مثبت و موثر برای کنار آمدن با  رفتارهای ناشایست، کسب مهارت در اطمینان خاطر دادن و محبت کردن به فرزندان و یادگیری خوب گوش دادن و صریح و قاطع صحبت کردن می شود (مهرابی هنرمند، ۱۹۹۹ )

دانشمندان علوم تربیتی در بررسی شیوه های فرزند پروری، رفتار والدین را به دو دسته تقسیم می کنند:

الف – پذیرش محبت و گرمی در برابر گرد و خصومت.

ب – سهل گیری، آزادی و خود مختاری دادن در برابر سخت گیری، کنترل، استبداد و توقع بالا  داشتن

با توجه به این موضوع، شیوه های فرزند پروری و پیامدهای آن در سه طبقه قرار می گیرد:

١- والدینی که دایم دستور می دهند و فرزندان خود را طرد می کنند، موجب می شوند که فرزندانشان یا دعوا و رقابت را در پیش گیرند یا به این باور برسند که راه دستیابی به احساس تعلق رئیس بودن است.

۲- والدینی که اهل تسلیم هستند و گاه کودک را به حال خود رها می کنند و گاه او را مورد توجه افراطی قرار می دهند، سبب می شوند فرزندانشان به این باور برسد که فقط آن چه به او مربوط است. اهمیت دارد خواسته های هیچ کس و دیگری مهم نیست.

٣- والدینی که به فرزندان حق انتخاب میدهند و با آنها با محبت و صمیمیت رفتار می کنند و در عین حال محدودیت های معقول ایجاد می نمایند و به فرزندان خود یاد میدهند که همکاری با مردم راهی برای با هم زیستن است فرزندان چنین والدینی به این باور می رسند که همه مردم مهم هستند (اشتاینبرگ،۱۳۸۷).

حسینی (۱۳۸۶)، در پژوهشی تحت عنوان بررسی تأثیر آموزش مهارتهای فرزند پروری بر نگرش دانش آموزان مقطع ابتدایی در منطقه آزاد شهر یزد به این نتیجه رسید که هر اقدامی جدی در جهت بهداشت روان کودکان نیازمند ارزیابی کیفیت تربیت کودک و روابط خانوادگی آنهاست.خانواده به عنوان اولین، موثر ترین، مهم ترین کانون رشد و تربیت و منبع کسب اطلاع در شکل گیری و ایجاد سلامت روانی نقش ارزنده ای را دارد و هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند مگر اینکه از خانواده های سالمی برخوردار باشد. سازمان جهانی بهداشت (WTO)، سلامت روانی را توانایی کامل برای ایفای نقش های اجتماعی، و جسمانی تعریف کرده است که هیچ کدام بر دیگری، برتری ندارد. سلامت روانی همان سلامت فکر کردن قدرت سازگاری فرد با محیط و اطرافیان است نه تنها جسم بلکه روح نیز احتیاج به مراقیت دارد این دو جدای از هم نیستند (طالبلو، ۱۳۸۰). بهداشت روان در خانواده در مفهوم گسترده خود کمک به همه افراد خانواده را هدف قرار میدهد تا هر چه بیشتر رشد و تکامل پابند، از تمامی استعدادها و قابلیت های خود در این راه بهره جویند. تأثیر خانواده و خصوصیات شخصیتی و روانی افراد بسیار وسیع و پایدار است. کودکان بسیاری از رفتارها، نگرشها اعتقادات و ارزشهای خود را در خانواده و از پدر و مادر و خواهر و برادر و می آموزند. این آموخته ها به طور مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت بهداشت و روان آنان تأثیر دارد. به طور کلی تصویر سلامت روان هر خانواده با سلامت روان افراد آن وابسته است. در این میان سلامت روان و امنیت عاطفی زن پیش از بقیه، افراد خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد (بوالهری، ۱۳۷۳).از طرفی دوران کودکی از مهم ترین مراحل زندگی است که در آن شخصیت فرد پایه ریزی و شکل می گیرد. اغلب اختلالات رفتاری ناشی از کمبود توجه به دوران حساس کودکی است. این بی توجهی منجر به عدم سازش با محیط و بروز مشکلات رفتاری برای کودک می شود. نتایج تحقیق ملکشاهی و فرهادی در زمینه مشکلات رفتاری کودکان نشان میدهد که ۳/ ۷۹درصد کودکان شهری و ۶۸درصد کودکان روستایی حداقل گرفتار یکی از مشکلات رفتاری مورد مطالعه بودند و اکثر کودکان پیش دبستانی به نحوی از مشکلات رفتاری رنج می برند که نیازمند توجه و حمایت بیشتری در زمینه بهداشت روان هستند( ملکشاهی و فرهادی، ۱۳۸۵).بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع که یکی از عواملی که در سلامت روانی والدین مطرح است بستگی به نوع رابطه خود و رفتار بهنجار دارد و کاهش مشکلات رفتاری کودکان، متأثر از این رابطه است و این رابطه از طریق انواع شیوه های فرزند پروری، متناسب با سن کودک مطرح است. مسئله اصلی مورد بررسی در این پژوهش تعیین میزان اثر بخشی آموزش مهارتهای فرزندپروری بر سلامت روان والدین و کودکان پیش دبستانی آنان بوده است.

اهمیت و ضرورت پژوهش

نقش شگفت انگیز تعلیم و تربیت در زندگی انسان، بر هیچ خردمندی پوشیده نیست و تا کنون هم ضرورت آن مورد تردید قرار نگرفته است، چرا که تعلیم و تربیت صحیح می تواند فرد را به اوج ارزشها برساند.کانت فیلسوف بزرگ آلماتی در بین ابداعات بشری دو تا را از مابقی مشکل تر می داند. یکی هنر مملکت داری و دیگری هنر تعلیم و تربیت. زیرا آدمی را چیزی جز آن چه تربیت از او می سازد نمی داند. وی والدین تربیت شده را سرمشق و الگوی رفتاری فرزندان می داند. بدیهی است فرزند که به دنیا می آید نیازهای او به طور پیچیده ای با نیازهای والدین گره می خورد. مشکل یکی، مشکل دیگری نیز می باشد. ما خیلی ساده می پنداریم که والدین قادر به رفع مشکلاتی که در روابط با فرزندان با همسرشان به وجود می آید هستند و انگیزه چنین کاری را دارند. هر چند که والدین مستول واقعی مراقبت از فرزندان می باشند. اما این امر مراقبت از کودکان مشغلی است که نیاز به مهارت کافی دارد حتی پر توان ترین و قابل ترین والدین هم نیاز به کمک و حمایت دارند (استافورد و به یر، ۱۳۷۷)در کشور ما پدر و مادر شدن فرآیندی است که با همه وسعتش، گاه به یک باره از راه می رسید. در حالی که افراد برای آن کوچک ترین آموزشی ندیده اند (علیزاده، ۱۳۸۰)از آن جا که والدین بیشتر وقت خود را با فرزند خود می گذرانند، روابط آنها با فرزندان و شیوههای تربیتی آنها می تواند نقش مهمی در پیشرفت رفتار فرزندان داشته باشد (کلانتری، ۱۳۷۵)، و چون سطح آگاهی خانواده ها نسبت به شیوه های فرزند پروری کامل نیست و شیوه های فرزند پروری هر کدام تأثیر خاص خود را دارند، بنابراین در صورت تأیید نتایج تحقیق مبنی بر اثر بخش بودن آموزش شیوه های فرزند پروری پر سلامت روان والدین و بهبود رفتارها و واکنشهای کودکان که در این تحقیق دنبال خواهد شد می تواند مورد استفاده کلیه خانواده ها و مربیان قرار گیرد به گونه ای که با تکنیک شیوه های فرزند پروری سالم و مناسب از شیوه های غلط و نامناسب آگاهی خانواده ها را بالا برد.بدین ترتیب آموزش والدین می تواند به عنوان یک موضوع جدی و اساسی، سر لوحه کار روان شناسان قرار گیرد و گامی اساسی در زمینه بهداشت روانی کودک و خانواده باشد. پژوهش حاضر تلاشی است در این مسیر.