نوشین جماعت لو هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۹۳، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه مشکلات عاطفی و رفتاری فرزندان دختر و پسر مادران دارای دیپلم و متخصص” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

پردیس آموزش های نیمه حضوری

پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی

عنوان:

مقایسه مشکلات عاطفی و رفتاری فرزندان دختر و پسر مادران دارای دیپلم و متخصص

استاد راهنما:

دکتر شهین علیایی زند

استاد مشاور:

دکتر احمد برجعلی

دانشجو:

نوشین جماعت لو

بهار ۱۳۹۳

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت موضوع تحقیق

اهداف تحقیق

فرضیه های تحقیق

الف) فرضیه های اصلی

ب) فرضیه های فرعی

تعاریف مفهومی

تعاریف عملیاتی

فصل دوم مبانی نظری و پیشینه ی پژوهش

اختلالات رفتاری

ویژگی های اختلالات رفتاری

طبقه بندی اختلالات رفتاری کودکان

اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی

اختلال لجبازی و نافرمانی

اختلال سلوک

اختلال افسردگی دوران کودکی

اختلال اضطراب

عوامل موثر در ایجاد اختلالات رفتاری

برآورد درصد شیوع اختلالات عاطفی و رفتاری

بررسی اختلالات رفتاری کودکان

نظریه بیولوژیکی- فیزیولوژیکی

نظریه پویایی روانی

نظریه یادگیری رفتاری- اجتماعی

نظریه شناختی- رفتاری

نگرش رواتی – تربیتی

نگرش مربوط به سازمان خانواده

بررسی نقش والدین (مادر) در رشد کودک

اثر اشتغال و تحصیلات مادر

پیشینه پژوهش

فصل سوم روش تحقیق

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

نوع پژوهش

روش های جمع آوری اطلاعات

روش های تجزیه و تحلیل یافته ها

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها

یافته های توصیفی پژوهش

یافته های استنباطی مربوط به فرضیه پژوهش

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهاد ها

پیشنهاد های پژوهشی

پیشنهاد های کاربردی

منابع

منابع فارسی

منابع خارجی

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف مقایسه مشکلات عاطفی و رفتاری فرزندان دختر و پسر مادران دارای دیپلم و متخصص انجام شده است. جامعه آماری، دانش آموزان دختر و پسر پایه اول و دوم ابتدایی شهرستان کرج در سال تحصیلی ۹۲-۹۳ بودند. از بین جامعه آماری با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای ۱۵۵ نفر انتخاب و به سه گروه تقسیم شدند. گروه اول فرزندان مادران شاغل متخصص (۲۵ پسر و ۱۷ دختر)، گروه دوم فرزندان مادران شاغل دارای دیپلم (۲۴ پسر و ۱۵ دختر) و گروه سوم فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم (۴۵ پسر و ۲۹ دختر). روش پژوهش از نوع زمینه یابی می باشد. در این پژوهش از پرسشنامه رفتاری راتر فرم معلم جهت سنجش میزان مشکلات عاطفی و رفتاری استفاده شد. جهت تایید یا رد فرضیه ها از روش آماری تی تست استفاده گردید.نتایج به دست آمده حاکی از آن است که بین میزان مشکلات رفتاری فرزندان مادران شاغل دارای دیپلم و خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد ولی این تفاوت در بین فرزندان مادران شاغل متخصص و شاغل دارای دیپلم مشاهده نشده است. همچنین بین میزان مشکلات رفتاری فرزندان پسر مادران شاغل متخصص و خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد ولی این تفاوت در بین فرزندان دختر مشاهده نشده است.

واژگان کلیدی: مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان، مادران متخصص، مادران دارای دیپلم، فرزندان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

نهاد خانواده یکی از قدیمی ترین نهاد ها در جامعه است و این نهاد بر پایه زندگی مشترک و همراه با تفاهم زن و شوهر و تربیت و پرورش فرزندان استوار است. از زمان های دور هر یک از اعضای خانواده نقش کلیشه ای خود را ایفا می کردند. همیشه مرد به عنوان سرپرست و پدر خانواده نقش تأمین کننده مخارج زندگی را ایفا می کرد و زن به عنوان مادر در تربیت و نگهداری فرزندان و رسیدگی به امور خانه نقش داشت.با گذشت زمان و ایجاد تحولات در ساخت اقتصادی فرهنگی جامعه، ساخت و کار کرد خانواده و نحوه ایفای نقش اعضای آن نیز دچار تغییر و تحول شد. با ایجاد تحولات اجتماعی و مستقل شدن جوامع از نظر سیاسی و اقتصادی، روز به روز نیروی انسانی ماهرتر و متخصص تری روانه بازار کار شدند و زنان نیز از این روند مستثنی نبودند و در نتیجه ساعات حضورشان در خانه و بالطبع میزان رسیدگی به امور تربیتی فرزندان کاهش یافت.اشتغال زنان نقش و وظایف آنان را در خانواده تغییر می دهد و تغییر نقش مادر دارای اهمیت و از حساسیت خاصی برخوردار است. مادران بیشترین تاثیر در خلق و خو و تکوین شخصیت کودکان دارند و از عوامل عمده رشد اولیه اجتماعی و عاطفی کودکان به حساب می آیند. مطالعات نشان داده است که در اغلب خانواده ها، تاثیر مادران در خلق و خوی کودکان بیشتر از پدران است. البته دلیل این امر شاید ناشی از آن باشد که قسمت اعظم مسئولیت فرزند پروری به مادر محول می گردد (اتکینسون، ۲۰۰۰، ترجمه براهنی، ۱۳۸۴).از دیدگاه روان شناسی اشتغال زن اولین اثرش تغییر در تحوه ارتباط اجتماعی و تعاون با انسان هاست که می تواند روی خودپنداری آن ها و همچنین موفقیت ایشان در امور مربوط به خانه و فرزندان تاثیر گذار باشد. از طرفی تاثیرات مثبت آن در رابطه با پیشرفت و توسعه اجتماعی است مثل کنترل موالید، جلوگیری از فرهنگ مصرف گرایی و رشد فرهنگی و اجتماعی همچنین با افزایش اعتماد به نفس، استقلال مالی، آرامش فکری و روحی بیشتر می تواند به امور مربوط به فرزندان خود رسیدگی کند. از طرفی با تاثیرات منفی به علت قبول بار مسئولیت بیشتر، عدم تخصیص وقت کافی برای کودکانه کوتاه شدن ارتباطات جنسی، داشتن وقت کمتر برای همسر، محدود شدن روابط با دیگران و پرخاشگری نسبت به کودکان می تواند از علل و عوامل شروع بحث های خانوادگی و در نتیجه ایجاد ناسازگاری بین زوجین و دیگر اعضای خانواده شود (موئل ، ۱۳۶۷، به نقل از رفیع زاده فرشچی، ۱۳۸۱).بحث درباره اثر اشتغال مادر بر کودک با اختلاف نظر های بسیاری همراه می باشد. دیدگاه های مخالف و موافق بسیاری در این باره مطرح شده و با گذشت زمان، نظرات از تحقیقات جدید اثر پذیرفته اند. برخی عقیده دارند مادرانی که به علت اشتغال در خارج از خانه از همان هفته های نخستین که فرزندشان به برقراری ارتباطات عاطفی و حسی با آنان نیاز دارند، ساعت ها و گاه روز ها و هفته ها او را از تابش پرتوهای وجود خود محروم می سازند و با حضور شان فاقد کیفیت لازم است کودکانشان در یافتن حبات عاطفی متعادل دچار مشکل می شوند. حتی این رویداد ها در خانواده کسانی که تحصیلکرده و گاه متخصص هستند نیز دیده می شود (موئل، ۱۳۷۹، به نقل از حسینی نسب و خضر لوی اقدم، ۱۳۸۸).در تجربه مادری و مراقبت از کودک متغییر های متعدد و پیوستاری از تجربیات وجود دارد. در یک سوی این پیوستار نهایت مطلوبیت مادری است که به مراقبت از فرزند می پردازد و در سویی دیگر محرومیت کامل از داشتن مادر. اما واقعیت اغلب بین این دو ان ها است. مادرانی دیده میشوند که به علت درگیری زیاد با مسئولیت های خود، تعداد زیاد فرزندان، الگو های کودکی خودشان، اشتغال تمام وقت در خارج از منزل و دیگر مشکلات خانوادگی از انجام مطلوب فرزند پروری و تربیت فرزندان عاقل میشوند (کارمل ، ۱۹۸۴، به نقل از احمدی و تقوی، ۱۳۸۲). مطالعات بسیاری حول اشتغال زنان انجام شده اما در این پژوهش تاکید ما بر روی زنان متخصص به عبارتی زنان شاغل با تحصیلات بالا می باشد. این تحقیق به منظور بررسی نقش تخصص مادران در بروز مشکلات رفتاری کودکان انجام گرفته است. بدیهی است که آگاهی از عوامل موثر در ایجاد و افزایش مشکلات رفتاری گام موثری در جهت پیشگیری از مشکلات احتمالی آینده خواهد بود.

بیان مسئله

در بررسی و جستجوی تاثیر فعالیت های تخصصی مادر بر رشد کودک، بویژه عواطف و رفتار آن، جا دارد به بررسی اهمیت مسائل و مشکلات رفتاری کودکان و همچنین تغییر نقش زنان بپردازیم.بسیاری از محققان، اختلالات رفتاری را اختلالات شایع و ناتوان کننده ای می دانند که برای خانواده، محیط و کودک مشکلات بسیاری ایجاد می کند. اختلالات رفتاری معمولا تخستین بار در سال های آغازین دوره ی ابتدایی مشاهده شده و بین ۸ تا ۱۵ سالگی به اوج خود می رسد (مک گی، ویلیامز و فیهان ، ۱۹۹۲، انجمن روانپزشکی آمریکا، ۱۹۹۴، ایزر اشمیت و وومر، ۱۹۹۰، به نقل از شکوهی یکتا و پرند، ۱۳۸۴).اختلالات رفتاری می تواند مشکلات تحصیلی متعددی برای دانش آموزان ایجاد کند. پژوهش های همه گیر شناختی، در مورد مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان نشان میدهند که اکثر بزرگسالان ضداجتماع تاریخچه ای طولانی از مشکلات رفتاری در دوران کودکی داشته اند (راتر و همکاران، ۲۰۰۶، به نقل از صابری، ۱۳۸۷). شیوع ۶ تا ۱۰ درصدی این اختلالات در بین کودکان سنین مدرسه در کشور های مختلف (هالاهان و کافمن ، ۱۹۹۱، ترجمه ماهر، ۱۳۷۱) و مرتبط بودن موضوعاتی مانند ارتکاب جرایم (مانوزا و کلین ، ۱۹۹۹، به نقل از صابری، ۱۳۸۷) گرایش به انجام رفتار های پرخطر (مانوزا، کلین و همکاران، ۱۹۹۸، به نقل از صابری، ۱۳۸۷) و مزمن و پایدار شدن آن ها، ما را بر آن می دارد که به مشکلات رفتاری کودکان بپردازیم.امروزه به دلیل تمایل زنان به ایفای نقش در اجتماع، انگیزه اشتغال و تحصیل در جامعه زنان افزایش پیدا کرده است. رشد روز افزون زنان متخصص در جامعه، ساختار خانواده و نقش والدین را دچار تحول کرده است. اشتغال مادران و عدم حضور تمام وقت آن ها در خانه از نظر کمی و کیفی در مراقبت از کودکان تأثیر گذاشته است. مدیریت زمان، حفظ ارتباط با کودک و حضور در خانه برای مادران شاغل چالش های بزرگی محسوب می شود.توسعه اجتماعی اقتصادی عموما زنان را به سمت تحصیلات و اشتغال توام با درآمد در بیرون از منزل، سوق داده است. زنان احساس می کنند با کار در بیرون از منزل تقش بیشتری در اجتماع ابقا می کنند. ارزیابی زنان توسط اجتماع به خاطر موقعیت شغلی شان موجب می شود عزت نفس آن ها تقویت شود و آن ها اعتماد به نفس پیدا کنند. این تغییرات، موجب شده تحصیل زنان نیز از یک سطح ابتدایی که مختص انجام وظیفه در منزل است به سطحی که آنان را مستعد اشتغال در خارج از منزل می سازد، تغییر کند. به همان صورت که زنان از سطوح بالاتر تحصیل برخوردار می شوند، احساس لبافت و شایستگی نموده و به خاطر داشتن شغل هایی در بیرون از منزل، راضی و خشنود می گردند. زنان به دلیل وجود این تمایل و خواسته که نقش مثبتی را در اجتماع ایفا نمایند، دارای انگیزه اشتغال و کار کردن می باشند (هاول ، ۱۹۷۳، به نقل از هوشنگ، ۱۳۷۸).هاروی (۱۹۹۹) در تحقیقی طولی با عنوان تأثیرهای کوتاه مدت و بلندمدت اشتغال والدین بر کودکان به این نتیجه رسیده است که اشتغال والدین حداقل تأثیر را در تأخیر عملکرد های کودکان دارد. دلیل اصلی نگرانی و اضطراب مادرانی که خانه داری با اشتغال را برای خود انتخاب نموده اند ممکن است این باشد که آن ها نیاز دارند تا جایی که امکان دارد برای فرزندانشان وقت صرف کنند. اگرچه گالینسکی چنین گزارش می کند که فقط ٪۱۰ از کودکان می خواستند وقت بیشتری را با مادرانشان صرف کنند. کودکان دارای مادر خانه دار، مادرانشان را حمایت کننده تر از کودکان مادر شاغل نمی دیدند (حسینی نسب و خضرلوی اقدم، ۱۳۸۸). بلسکی و رونین (۱۹۸۸) معتقدند مادرانی که بیش از ۳۵ ساعت در هفته از خانه خارج می شوند و مشغول کارند، اثرات سوئی در فرزندان می گذارند. همچنین یانکوویچ (۱۹۷۷) اشاره می کند که کودکان دارای مادران شاغل کمتر از الگو های کلیشه شده سنتی مانند پدر در نقش نان آور و مادر در نقش خانه دار و مراقبت کننده برخوردارند. اگر چه باید به خاطر سپرد که در خانواده هایی با پدر و مادر شاغل، مادر همچنان بیشتر کار های کودک و وظایف خانه را انجام می دهد. مادران شاغل و فرزندان مدرسه روشان هر دو از این شکایت دارند که مادران وفت بسیار کمی برای گذراندن با فرزندان دارند” (هترینگتون و پارک ، ۱۹۹۲، ترجمه طهوربان۱۳۷۳).مادران متخصص نسبت به مادران دارای دیپلم دچار این باور هستند که به واسطه داشتن تحصیلات و آگاهی و همچنین موقعیت و جایگاه اجتماعی، فرزندان بهتری می توانند تربیت کنند. این مادران واقعیت مهم “زمان کافی گذاشتن برای تربیت فرزندان را نادیده گرفتند. کیفیت زمانی برای تربیت مناسب شاید به نسبت کمیت زمانی مهمتر باشد ولی وقتی زمان کافی وجود ندارد خیلی بحث کیفیت مطرح نمی شود.به دلیل افزایش حضور مادران متخصص در امور مختلف اجتماعی، در این پژوهش پیامد های فعالیت های تخصصی زنان و تاثیرات آن بر مشکلات رفتاری فرزندانشان بررسی می شود تا بر اساس نتایج به دست آمده پیشنهاد ها و راهکار های مناسبی ارائه شود. محقق در این پژوهش بر آن است به این سوال پاسخ دهد که آیا بین مشکلات رفتاری فرزندان مادران شاغل متخصص و مشکلات رفتاری فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد یا خیر؟

اهمیت موضوع تحقیق

از آنجایی که یک سوم جمعیت جهان را کودکان تشکیل میدهند و بیش از ۸۰ درصد آن ها در کشور های رو به رشد زندگی می کنند، با توجه به جمعیت در معرض خطر و همچنین وجود اختلالات رفتاری که در بسیاری از موارد ممکن است از سال های نخست دبستان آغاز شود، توجه هر چه بیشتر به این اختلالات در کودکان ضروری است (نیکخو، ۱۳۷۸)، مطالعات انجام شده در فرهنگ های مختلف نشان داده است در صد قابل توجهی از کودکان سنین مدرسه و قبل از مدرسه دچار مشکلات رفتاری هستند (هارلند ، ۲۰۰۲، به نقل از بلاغی اینالو،.(۱۳۹۱).امروزه تعداد مادران متخصص رو به افزایش است، مادران متخصص مخصوصا آن هایی که تمام وقت مشغول به کار هستند زمانی که در خانه بسر می برند باید به رسیدگی به امور خانه و مسایل تربیتی و تحصیلی فرزندان بپردازند و معمولا با استرس و فشاری که بر روی مادران است رسیدگی به این امور و مدیریت این زمان کوتاه بسیار سخت است.با توجه به اینکه اختلالات رفتاری شیوع نسبتا بالایی دارند و بر کارکرد های تحصیلی و اجتماعی کودکان و نوجوانان آثار بسیاری بر جای می گذارند (غباری بتاب، پرند، حسین خانزاده فیروزجاه، موللی، تعمئی و شهروز ۱۳۸۸) و همچنین به دلیل افزایش حضور مادران متخصص در امور مختلف اجتماعی، ضرورت ایجاب می کند محقق به مقایسه مشکلات رفتاری فرزندان مادران شاغل متخصص و مادران خانه دار دارای دیپلم بپردازد.

اهداف تحقیق

نظریه پردازان گوناگون با عقاید مختلف، جملگی تجربه های اولیه زندگی کودک را در رشد بعدی وی بسیار مهم می دانند و حتی برخی تا بدانجا پیش رفته اند که به آن ها نام بحران می دهند. “فرضیه دوره بحرانی به این موضوع اشاره دارد که در زندگی موجود زنده، زمان های بخصوصی وجود دارد که نسبت به برخی رویداد ها شدت و تاثیر بسیار زیادی در زندگی فرد دارد. اما در باره انسان، تعلق اولیه در رشد وی بسیار موثر است و تاثیرات متقابل بین کودک و والدین برای رشد شخصیت بسیار حائز اهمیت است (فروید، ۱۹۴۹، به نقل از آدامز و همکاران، ۱۹۸۴، ترجمه باقری و عطاران، ۱۳۷۹).با بررسی عوامل ایجاد کننده مشکلات رفتاری در کودکان و شناسایی کودکانی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات رفتاری قرار دارند این امکان را به وجود می آورد که با اقدامات پیشگیرانه اولیه، این مشکلات رفتاری را به حداقل رسانده و یا از بروز آن ها جلوگیری کرد.هدف این پژوهش مقایسه مشکلات رفتاری فرزندان دختر و پسر مادران خانه دار دارای دیپلم و شاغل متخصص می باشد. در این پژوهش به بررسی و شناخت تاثیرات مثبت و منفی داشتن تخصص مادران و میزان حضور آن ها در منزل بر مشکلات رفتاری فرزندان دختر و پسر پرداخته می شود.نتایج این پژوهش در رسانه ها، آموزش و پرورش و مراکز آموزشی قابل ارائه خواهد بود. با توجه به اینکه داشتن تخصص برای زنان امری اجتناب ناپذیر است محقق بر آن است بر اساس نتایج بدست آمده پیشنهادات و راهکار های مناسب ارائه دهد تا مادران متخصص بتوانند فرزندان را از آثار منفی احتمالی تا حد امکان حفظنمایند.

فرضیه های تحقیق

الف) فرضیه های اصلی

١-­بین میزان مشکلات رفتاری دختران مادران خانه دار دارای دیپلم و میزان مشکلات رفتاری دختران مادران شاغل متخصص تفاوت معناداری وجود دارد.

۲- بین میزان مشکلات رفتاری پسران مادران خانه دار دارای دیپلم و میزان مشکلات رفتاری پسران مادران شاغل متخصص تفاوت معناداری وجود دارد.

۳- بین میزان مشکلات رفتاری فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم و میزان مشکلات رفتاری فرزندان مادران شاغل دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد.

۴- بین میزان مشکلات رفتاری فرزندان مادران شاغل دارای دیپلم و میزان مشکلات رفتاری فرزندان مادران شاغل منخصص تفاوت معناداری وجود دارد.

ب) فرضیه های فرعی

۵- بین میزان پرخاشگری- بیش فعالی فرزندان مادران شاغل متخصص و میزان پرخاشگری – پیش فعالی

فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد

۶- بین میزان اضطراب و افسردگی فرزندان مادران شاغل متخصص و میزان اضطراب و افسردگی فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد.

۷- بین میزان رفتار های ضد اجتماعی فرزندان مادران شاغل متخصص و میزان رفتار های ضداجتماعی فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد.

۸- بین میزان ناسازگاری اجتماعی فرزندان مادران شاغل متخصص و میزان رفتار های ضد اجتماعی فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد.

۹- بین میزان کمبود توجه فرزندان مادران شاغل متخصص و میزان رفتار های ضداجتماعی فرزندان مادران خانه دار دارای دیپلم تفاوت معناداری وجود دارد.