نگار علیزاده هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز در سال ۱۳۹۷، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر بخشی بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی-رفتاری بر کاهش مشکلات هیجانی کودکان مبتلا به فلج مغزی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تبریز

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

بررسی اثر بخشی بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی- رفتاری بر کاهش مشکلات هیجانی کودکان مبتلا به فلج مغزی

استاد راهنما:

دکتر مجید محمود علیلو

استاد مشاور:

دکتر زینب خانجانی

پژوهشگر:

نگار علیزاده

شهریور ماه ۱۳۹۷

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف ویژه

فرضیه های پژوهش

فرضیه کلی

فرضیه های ویژه

متغیر ها

تعاریف

تعریف مفهومی

تعریف عملیاتی

فصل دوم: ادبیات و پیشینه ی پژوهش

مقدمه

بازی

تعریف بازی

نظریه های بازی

قدرت های درمانی بازی

عوامل شفابخش بازی

بازی کودکان دارای ناتوانی های مختلف

بازی درمانی

رویکرد های بازی درمانی

بازی درمانی رویکرد روان تحلیلی

بازی درمانی رهایشی

بازی درمانی مبتنی بر رویکرد گشتالت

بازی درمانی مبتنی بر رویکرد آدلر

بازی درمانی مبتنی بر رویکرد کودک محور

بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی- رفتاری

مراحل بازی درمانی شناختی- رفتاری

ویژگی های بازی درمانی شناختی- رفتاری

اتاق بازی درمانی

شرایط بازی درمانگر

افسردگی

تشخیص افسردگی

افسردگی کودکان

سبب شناسی اختلالات افسردگی

رویکرد روان تحلیلی

رویکرد رفتاری

رویکرد شناختی

نظریه درماندگی آموخته شده

درمان افسردگی

اضطراب

اضطراب کودکان

شیوه های بیان اضطراب در کودکان

نرخ شیوع اضطراب

سبب شناسی اختلالات اضطرابی

علل زیست شناختی

رویکرد روان تحلیلی

رویکرد رفتاری

رویکرد شناختی

عوامل اجتماعی

درمان اضطراب

خشم

شیوه های بروز خشم

خشم و اختلالات روانی

اختلال انفجار خشم متناوب

خشم و اضطراب

درمان خشم

فلج مغزی

تعریف فلج مغزی

تاریخچه فلج مغزی

تقسیم بندی فلج مغزی

همه گیری شناسی فلج مغزی

علت شناسی فلج مغزی

عوامل خطر فلج مغزی

تشخیص فلج مغزی

اختلالات همراه فلج مغزی

اختلالات رفتاری در کودکان فلج مغزی

علل اختلالات رفتاری در کودکان فلج مغزی

میزان مرگ و میر در فلج مغزی

درمان فلج مغزی

پیشینه پژوهشی

پیشینه پژوهشی خارجی

پیشینه پژوهشی داخلی

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری و نمونه پژوهش

نمونه پژوهش

روش نمونه گیری

ابزار های گردآوری اطلاعات

پرسشنامه افسردگی کودکان

پرسشنامه اضطراب آشکار کودکان

پرسشنامه خشم کودکان

روش اجرای پژوهش

مراحل اجرای پژوهش

ملاحظات اخلاقی

شرح حال آزمودنی ها

شرکت کننده الف

شرکت کننده ب

شرکت کننده ج

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: یافته های پژوهش

مقدمه

ویژگی های جمعیت شناختی شرکت کنندگان

داده های توصیفی

داده های استنباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

چکیده:

فلج مغزی شایع ترین ناتوانی فیزیکی در دوران کودکی است. مطالعات نشان داده اند که نرخ شیوع مشکلات هیجانی در بین کودکان مبتلا به فلج مغزی در مقایسه با جمعیت کلی در حال افزایش است و کودکان مبتلا به فلج مغزی در معرض خطر بالای ابتلا به مشکلات هیجاتی هستند. بازی درمانی به علت پاسخدهی موثر به نیاز های رشدی منحصر به فرد کودکان در میان رویکرد های روان درمانی مختص کودکان دارای جایگاه ویژه ای است. بنابراین هدف این پژوهش بررسی اثربخشی بازی درمانی بر کاهش مشکلات هیجانی کودکان مبتلا به فلج مغزی است. این پژوهش در چارچوب طرح تک آزمودنی با خط پابهی منفرد بر روی ۳ کودک مبتلا به فلج مغزی با پیگیری یک ماهه اجرا شد. برای این منظور ۱۰ جلسه بازی درمانی بر اساس رویکرد شناختی- رفتاری طراحی شد. برای جمع آوری داده ها از آزمون افسردگی کودکان، مقیاس تجدید نظر شده اضطراب آشکار و آزمون خشم نلسون استفاده شد. درمان کاهش قابل توجهی در اضطراب، افسردگی و خشم ایجاد کرد. یافته های بدست آمده نشان میدهد که بازی درمانی می تواند در کاهش اضطراب، افسردگی و خشم کودکان مبتلا به فلج مغزی مؤثر باشد.

مقدمه:

فلج مغزی به عنوان یک اختلال حرکتی و تعادلی تعریف می شود که به علت آسیب و یا نقص در مغز تارس و رشد نیافته اتفاق می افتد و در اغلب موارد همراه با سایر اختلالاتی است که موجب کاهش در عملکرد و سلامت فرد می شوند. فلج مغزی یک اصطلاح تشخیصی کلی شامل بسیاری از وضعیت های متغیر بالینی است که تاثیرات عمیقی در زندگی روزمره کودکان و والدین آن ها دارند (وارگوس آدامز ، ۲۰۰۵)فلج مغزی شایع ترین علت نقص حرکتی در کودکان است که منجر به ناتوانی مادام العمر می شود و در جدید ترین تعریف فلج مغزی که توسط روزنیام ارائه شده است نه تنها جنبه های سیب شناسی و اختلالات حرکتی، بلکه این مساله که فلج مغزی معمولا با تقص هایی در احساس، ادراک، شناخت، ارتباط و رفتار همراه است نیز مطرح شده است. در کودکان، فلج مغزی اغلب با نفص های ذهنی، هیجانی، اجتماعی و رفتاری همراه است. کودکان مبتلا به فلج مغزی اغلب از مشکلات هیجانی، مشکلات با همسالان، انزوا و کناره گیری اجتماعی، مشکلات تمرکز و رفتار غیر اجتماعی رنج می برند و این مشکلات روانشناختی مشارکت این بیماران را در جامعه تحت تاثیر قرار می دهد. مشکلات روانشناختی در مبتلایان به فلج مغزی به طرز قابل توجهی پیش بینی کننده مشارکت محدود و کاهش در کیفیت زندگی است، به همین دلیل پروتکل های درمانی این افراد نباید تنها محدود به بهبود عملکرد فیزیکی آن ها باشند (وبر ، بولی ، هیمگارتنر ، مارلو و زهنادر ، ۲۰۱۵). اختلالات روانشناختی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات رفتاری، پرتحرکی نابهنجار و بی توجهی در ۶۱٪ از کودکان ۱۰ – ۶ ساله مبتلا به فلج مغزی مشاهده شده است که حضور این اختلالات ممکن است حتی بیشتر از مشکلات حرکتی موجب ناراحتی و رنج کودک مبتلا به فلج مغزی شود (سانکار و موند کور ۲۰۰۵). بیماری های مزمن و درد مزمن می توانند باعث احساس بی پناهی، ناامیدی و افسردگی شوند. صحبت در مورد احساسات و یا حتی سعی در توصیف چگونگی احساس درد و مریض بودن سخت است و اغلب باعث احساس بدتر شدن در کودکان می شود یا کودکان را مأیوس تر می کنند، زیرا آن ها را تحت فشار قرار میدهد تا بپذیرند که آن ها این شیوه را برای یک زمان طولانی احساس کرده اند و ممکن است به این شیوه احساس کردن با بدتر شدن برای حتی مدت طولانی تر ادامه دهند. بازی درمانی غیر کلامی به کودکان اجازه میدهد تا احساسات ترسناک خود را شکست خوردن و حتی احساساتی را که نمی توان به زبان آورد را به شکل عینی و محسوس در آورند که بعدا بتوانند در روند درمان تغییر داده شوند (کادوسون و شافر، ۱۳۹۶).بازی درمانی ایک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در بازی، در جست و جوی راه هایی برای کاهش آشفتگی های هیجانی کودک است. به طوری که کودک در طی تعاملات بین فردی با درمانگر، پذیرش، تخلیه هیجانی، کاهش اثرات رنج آور، جهت دهی مجدد تکانه ها و تجربه هیجانی تصحیح شده را تجربه می کند (محمد اسماعیل، ۱۳۹۶). بازی درمانی بر اساس این واقعیت استوار است که بازی وسیله طبیعی کودک برای بیان خود و فرصتی است که به کودک داده می شود تا احساسات و مسائل خود را از طریق آن بیان نماید. درست مانند بعضی از انواع خاص درمان بزرگسالان که در آن فرد مشکلات خود را از طریق صحبت کردن بیان می کند، هنگامی که کودک آزادانه بازی می کند، شخصیت خود را بیان می نماید و احساسات و نگرش های خود را که برای بیرون آمدن فشار می آورند رها می سازد (لندرث، ۱۳۹۳) در بازی درمانی، استفاده از اسباب بازی به شکل تصادین به جای انتقال عواطف به افراد باعث انتقال اضطراب، ترس، تخیلات و احساس گناه به ابزار و وسایل می شود. به علاوه استفاده از این ابزار ها تغییرات شناختی قابل توجهی در کودکان ایجاد می کنند و مهارت های شناختی و اجتماعی مورد نیاز برای حضور در اجتماع را به آنان ارائه می کند (صمدی، ۱۳۹۶). کودکان از طریق بازی تجربیات آسیب رسان و پر از تنش خود را باز آفرینی و رها می کنند و به این شکل احساس قدرت و کنترل بر مشکلات به آن ها دست می دهد (شفر، ۱۹۹۹). بازی احتمالا مناسب ترین و قدرتمندترین وسیله در زمان رشد برای کودکان است تا بتوانند با بزرگسالان رابطه برقرار کننده تفکر علت و معلول لازمه ی کنترل محرک های آتی را به وجود آورند و بتوانند تجربیات همراه با استرس را پردازش کرده و مهارت های اجتماعی لازم را بیاموزند. بازی می تواند احساسی از قدرت و کنترل را به کودک بدهد که ناشی از حل مشکلات و مهارت یافتن در تجربیات، ایده ها و مسائل جدید است؛ در نتیجه می تواند به ایجاد اعتماد به نفس و پیشرفت او کمک کند. کودکان در بازی می توانند بدون نیاز به سخن گفتن، به صورت نمادین و با عملی ارتباط برقرار نمایند (دروز، ۱۳۹۶).بنابراین هدف اصلی این پژوهش بررسی اثربخشی بازی درمانی در کاهش مشکلات هیجانی کودکان مبتلا بهفلج مغزی می باشد.

بیان مساله

فلج مغزی “یک ناتوانی رشدی شایع است که اولین بار توسط ویلیام لیتل در سال های ۱۸۴۰ توصیف شده است و به طور عمده یک اختلال حرکتی و تعادلی است. فلج مغزی یک اصطلاح کلی است که شامل مجموعه ای از نشانه های غیر پیشرونده اما اغلب در حال تغییر است که موجب نقص های حرکتی می شوند و در اثر آسیب های مغزی در مراحل اولیه رشد مغز به وجود آمده اند (سانکار وموند کور، ۲۰۰۵).به علت اینکه رشد مغز تا دو سال اول زندگی ادامه می یابد، فلج مغزی می تواند ناشی از آسیب های مغزی دوران پیش از تولد، هنگام تولد و دوران پس از تولد باشد. بین ۷۰ تا ۸۰ درصد موراد فلج مغزی در دوران پیش از تولد و عمدتا در اثر علل ناشناخته ای اتفاق می افتند. عوارض هنگام زایمان شامل آسفیکسبا علت بیش از ۶ درصد موارد مادرزادی فلج مغزی هستند. عوامل خطر دوران پس از تولد نیز شامل زودرسی، وزن کم به هنگام تولد، تأخیر رشدی در رحم، خون ریزی درون جمجمه و ضربه می باشد. در بین ۱۰ تا ۲۰ درصد مبتلایان، فلج مغزی به علت آسیب مغزی ناشی از متتزیت، التهاب مغزی، آسیب به مراکز حرکتی، افتادن و با بهره کشی کودکی رخ می دهد (گریگر. ۲۰۰۶).

فلج مغزی به دو نوع توپو گرافیکال و فیزیولوژیکال تقسیم می شود. نوع توپوگرافیکال شامل:

۱) همی پلژیا: تیمه بدن در گیر است.

۲) مونوپلیژیا: یک اندام در گیر است.

۳) کوادرپلژیا: چهار اندام در گیر است و درگیری تنه و سر و صورت هم وجود دارد.

۴) دی پلژیا: چهار اندام در گیرند اما در گیری اندام تحتانی بیشتر از اندام فوقانی است.

۵) دابل همی پلژیا: چهار اندام در گیرند ولی در گیری اندام فوقانی بیشتر از اندام تحتانی است.

۶) تری پلژیا: سه اندام در گیر است. دو اندام تحتانی و یک اندام فوقانی با دو اندام فوقانی و یک اندام تحتانی

۷) پاراپلژیا: دو اندام تحتانی در گیر است

نوع فیزیولوژیکال شامل: فلج اسپاستیک، فلج ریجیدیتی، فلج انتوئید، فلج آتاکسی و فلج هایپوتونی می باشد (بی غم، شبدینی، ۱۳۹۶).فلج مغزی شایع ترین ناتوانی فیزیکی در دوران کودکی است. ترخ شیوع جهانی آن به طور تقریبی بین ۲ تا ۳ مورد از هر ۱۰۰۰ نوزاد زنده متولد شده است (پانتلیدیز و استراسبرگ، ۲۰۰۴). فلج مغزی یک وضعیت مزمن و سخت است که تاثیر قابل توجهی بر روی مبتلایان دارد و تا به امروز به طور کلی پیشگیری از وقوع فلج مغزی موفقیت آمیز بوده است (سانکار وموند کور، ۲۰۰۵)فلج مغزی علت شایع نقص فیزیکی و درد طولانی مدت در دوران کودکی است و به علت پیچیدگی شرایط و وجود نقص های جدی در مهارت های حرکتی کلی با بسیاری از مشکلات از جمله فلج اسپاستیک، عقب ماندگی ذهنی، نقص های عقلانی، اختلالات گفتار، نقص های دیداری و شنیداری و محدودیت در عملکردهای خود – مراقبتی که تاثیرات منفی بر روی فعالیت های زندگی روزمره کودکان و والدینشان و پویایی خانواده و جامعه دارند همراه است ( گاریب، اوزل ، تونچر، کلینچ، سکچین و آراسیل، ۲۰۱۶).سلامت روانی در کودکان مبتلا به فلج مغزی برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ و در نمونه ای به تعداد ۴۲۸ کودک مبتلا به همی بلژیا مورد بررسی قرار گرفته است و نتایج ارزیابی ها نشان دهنده این بودند که بیشتر از نیمی از کودکان شرکت کننده در این پژوهش دارای یک اختلال روانی هستند (گودمن و گراهام. ۱۹۹۶).نتایج تحقیقات جدید تر نشان می دهند که کودکان و نوجوانان مبتلا به فلج مغزی احساسانی از قبیل استرس و اضطراب و افسردگی را در ارتباط با چالش هایی که در شرکت کردن در فعالیت های اجتماعی دارند تجربه می کنند (لیندسی، ۲۰۱۶). نتایج پژوهشی که در زمینه بررسی نشانه های رفتاری و هیجانی کودکان پیش دبستانی مبتلا به فلج مغزی صورت گرفته است نشان می دهد که نرخ شیوع مشکلات رفتاری و هیجانی در بین کودکان مبتلا به فلج مغزی در مقایسه با جمعیت کلی در حال افزایش است و کودکان مبتلا به فلج مغزی در معرض خطر بالای ابتلای به مشکلات هیجانی و رفتاری هستند. بین ۴۰ تا ۵۰ درصد کودکان مبتلا به فلج مغزی شرکت کننده در این …