من نیلوفر اسمعیل پور هستم، فارغ التحصیل روانشناسی خانواده درمانی در مقطع کارشناسی ارشد از پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی بر افزایش پذیرش و سازگاری زناشویی زوجها” می باشد که در ادامه بخشی از کلیات پژوهشی آن را مطالعه می کنید:

مقدمه و بیان مسئله: ازدواج و شروع رابطه زناشویی موفق قادر است بسیاری از نیازهای روانی و جسمانی را در یک محیط امن برآورده
سازد و تاثیر بسزایی بر سلامت و بهداشت روانی افراد داشته باشد )نورانی پور، ۶۸۳۱ (. کیفیت روابط زناشویی
اثرات معناداری بر پیامدهای مختلف سلامت و بهزیستی دارد که شامل سلامت قلبی-عروقی، اضطراب، افسردگی
۰۰۶ ؛ ریفمن ، ۶۹۹۱ (. از این رو در دهههای اخیر محققان بر عوامل ، و غیره است )کیکلت ۶، گلاسر و نیوتن ۸
تاثیرگذار در روابط زناشویی تمرکز کردهاند. با فرض مرکزیت داشتن پیوندهای ارتباطی بین همسران و اثرات
مثبت آن روی سلامتی و بهزیستی، برنامههای ارتقاء رابطه برای زوجها از اهمیت اساسی برخوردار است. در
دهههای اخیر برنامههای مختلفی جهت غنیسازی روابط زناشویی تدوین شده است. یکی از برنامههای نو پا در
است که توسط کارسون ۱، کارسون، گیل و MBRE عرصه روانشناسی، برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی ۱
۰۰ ( برای ارتقاء رابطه زوجهای سازگار )بنا به گزارش خود زوجها( پایهریزی شد و در یک مطالعه ( باکوم ۳
آزمایشی مورد بررسی قرار گرفت. اگرچه برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی اثر بخشی خود را در حوزه
های رضایت از رابطه ۹، پیوستگی ۶۰ ، نزدیکی ۶۶ ، پذیرش فرد دیگر ۶ و آشفتگی رابطه ۶۸ نشان داده است )کارسون و همکاران، ۰۰ (، اما به سبب وجود تفاوتهای فرهنگی نمیتوان این نتایج را به زوجهای ایرانی تعمیم داد. محققان متعددی از جمله لوینسون ۶ و ورنر ) ۰۰۸ ( معتقدند که ازدواج مقولهای وابسته به فرهنگ است به
طوریکه ممکن است رفتارهای خاصی در فرهنگ خاصی با نا کارآمدی عملکرد زوجین مرتبط باشد، در حالی که
۰۰ ( معتقدند که ( در فرهنگ دیگر این رفتارها مشکلی ایجاد نکند. نگی ۸، هامونز ، ریگ-فرر ۱ و کارپر ۱
بسیاری از تفاوتها در چگونگی ارتباط زوجها، به بعد فردگرایی و جمع گرایی فرهنگها مربوط میشود.
فرهنگهای فرد گرا بر عقاید، نیازها و اهداف فرد تاکید دارند اما در فرهنگهای جمع گرا بر نظرات، نیازها و
۶۹۹۱ ( معتقد است که پیش زمینههای ( ۰۰ (. نیکولز ۶۰ ، عقاید دیگران تاکید میشود )فینی ، انگ ۳ و مادن ۹
های فرهنگی و قومیتی یکی از تعیین کنندههای مهم موفقیت برنامههای درمانی میباشند. لذا نیاز آشکاری
برای فهم بهتر نحوه اثربخشی برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی در میان زوجهای ایرانی وجود دارد.
بنابر فرض مؤلفان برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی، کیفیت اصلی این برنامه ذهنآگاهی است )کارسون و
همکاران، ۰۰ (. ذهنآگاهی کیفیتی از آگاهی است که به طور دقیقتر اینگونه تعریف میشود: “توجه به
۶۹۹۰ (. ذهنآگاهی همان توجه ، شیوهای خاص: روی هدف، در لحظه حال و بدون قضاوت” )کابات-زین ۶۶
، عمدی به لحظه حاضر است با نگرشی باز، پذیرا و بدون قضاوت )بیشاپ ۶، لو ۶۸ ، شپیرو ۶، کارلسون ۶۱
.) ۰۰ ؛ کابات-زین، ۶۹۹۰ ، آندرسون ۶۱ ، کارمودی ۶، سگال ۶۳ ، ابی ۶۹ ، اسپکا ۶، ولتینگ و دوینز. فعالیتهایی که به طور سنتی مسئول پرورش کیفیت ذهنآگاهی در فرد میباشند به طور رایج به تمرینات
مدیتیشن و یوگا مربوط میشوند. این تمرینات از اواخر قرن نوزدهم توسط مهاجران آسیایی در آمریکا شهرت
، فراوانی پیدا کرد )سیگر ، ۶۹۹۹ (. مفهوم ذهنآگاهی در روانشناسی امروزی مفهوم بسیار جدیدی است. براون ۱
ریان ۱ و کریس ول ) ۰۰ ( اعتقاد دارند که تا دهه گذشته علاقه و تمرکز اکثر روانشناسان روی محتوای آگاهی
مثل فکر، حافظه، هیجان و غیره بوده است درحالیکه در رویکردهای جدید بیشتر روی زمینهای که این محتواها
را شامل میشود، یعنی خود “آگاهی” توجه میشود.
ادبیات موجود در حوزه ذهنآگاهی مطرح میکند که فواید احتمالی ذهنآگاهی فقط محدود به جمعیتهای
بالینی یا افرادی که از آشفتگی رنج میبرند نمیشود. ذهنآگاهی را میتوان به عنوان یک عامل شرکت کننده در
؛ سلامت روان و عملکرد بین فردی بهینه در نظر گرفت )براون و ریان، ۰۰۸ ؛ براون، ریان و کریس ول، ۰۰
.) ۰۰ ، ۰۰۱ ؛ کارسون ۹، کارسون، گیل ۶۰ و باکوم ۶۶ ، لازر ۳
از جمله مهمترین حوزههایی که محققان بر این باورند که ذهنآگاهی میتواند اثرات مثبتی روی آن داشته باشد،
۰۶۰ (. ویژگی ذهنآگاهی با افزایش توانایی مقابله با استرس، رضایت ، کیفیت رابطه زناشویی میباشد )بوهی ۶
.) ۰۰ ؛ کارسون، ۰۰ ، ، رابطه، و حل تعارض سازنده در چارچوب روابط رمانتیک همبسته بوده است )بارنز ۶۸
مطالعه ادبیات موجود نشان می دهد که ذهنآگاهی و پذیرش رابطه تنگاتنگی با هم دارند. در تحقیقاتی که با
۰۰۱ ( انجام شد، ، بائر ۶، اسمیت ، هاپکینز ۸، کریتمیر و تونی ۱ ( FFMQ پرسشنامه پنج عاملی ذهن آگاهی شد، مؤلفههای ذهنآگاهی، به آگاهی و پذیرش مربوط شدند که نقش مهمی در دست یابی به فواید
۰۰۱ ( معتقدند ( روانشناختی حاصل از ذهنآگاهی دارند. علاوه بر این شپیرو ۱، کارلسون ، استین ۳ و فریدمن ۹
که ذهنآگاهی دارای سه محور اصلی میباشد که عبارتست از: ۶٫ کیفیات نگرشی شامل پذیرش، . قصد یا
هدف، ۸٫ توجه. براساس مدل این محققان، ذهنآگاهی نگرش پذیرش رویدادهای درونی و بیرونی را تقویت می-
کند. از سوی دیگر بائر ) ۰۰۸ ( پذیرش را به عنوان کیفیت اصلی همه برنامههای بالینی مبتنی بر ذهنآگاهی
توصیف کرد. نگرش پذیرش به عنوان یک مؤلفه ذهنآگاهی ممکن است بتواند بر روابط بین فردی افراد تاثیر
گذارد. در مطالعه کارسون و همکاران ) ۰۰ ( نیز زوجها پس از شرکت در برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهن-
، آگاهی، بهبود قابل توجهی در پذیرش همسر پیدا کردند. بر اساس نظریه پذیرش-طرد بین فردی ۶۰ )روهنر ۶۶
۰۰ ( درک فرد از پذیرش-طرد طرف مقابل متاثر از بعد رفتاری است: ۶٫ “سردی و ، خالق ۶ و کورنویر ۶۸
بیاحساسی”؛ . “رفتار خصمانه و پرخاشگرانه”؛ ۸٫ “بیتفاوتی و نادیده گرفتن”؛ . “طرد نامتمایز” )روهنر و
خالق، ۰۰۱ (. با توجه به مطالب ذکر شده، محقق در صدد پاسخ به این سئوال برآمد که آیا برنامه ارتقاء رابطه
مبتنی بر ذهنآگاهی موجب افزایش پذیرش همسر میشود؟
از یک سو، برخی شواهد نشان میدهد که ذهنآگاهی نقش مهمی در بهبود کیفیت روابط زناشویی دارد، از
۰۰۱ (؛ احساس ، جمله: شناسایی هیجانها )بارنز ۶ و همکاران، ۰۰ (؛ افزایش همدلی)واچز ۶۱ و کردوو همبستگی و پیوستگی )کارسون و همکاران، ۰۰ (؛ تحمل هیجانهای منفی و کاهش تکانشگری )بائر ۶
۰۰ (؛ دیدگاه غیر دفاعی و غیر سرزنشی نسبت به خود و دیگران )واچز و کردوا، ۰۰۱ (. از سوی دیگر شواهد
موجود در ادبیات ذهنآگاهی از همبستگی مثبت بین ذهنآگاهی و رضایت زناشویی حمایت میکنند )برپی و
۰۰۱ (. لذا سئوال دیگری برای این پژوهش مطرح شد که آیا برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی بر ، لنگر ۸
افزایش سازگاری زناشویی زوجها اثر دارد؟

ضرورت پژوهش: طبق بیانیه سازمان جهانی بهداشت، پیشگیری شامل سه سطح میباشد: پیشگیری سطح اول، سطح دوم و
سطح سوم. پیشگیری سطح اول مجموعه اقداماتی است که از بروز بیماری جلوگیری میکند. این اقدامات
موجب بالا رفتن میزان قدرت جسمی و روانی افراد جامعه و سالمتر شدن محیط زندگی میشود. پیشگیری
سطح دوم شامل تشخیص به موقع بیماری و درمان مناسب میباشد. در پیشگیری سطح سوم هدف متوقف
کردن سیر بیماری و جلوگیری از ناتوانی کامل یا مرگ است.
بدیهی است که پیشگیری سطح اول در تمام مداخلات از اهمیت خاصی برخوردار است. در این راستا جهت
حفظ سلامت و بهداشت روانی زوجین و در نتیجه جامعه، مطالعه و تحقیق در راستای غنی سازی روابط و
پیشگیری از اختلافات زناشویی ضروری به نظر میرسد. از سوی دیگر طلاق خسارتهای جبران ناپذیری را برای
۶۹۹۳ (. در ایران ، جامعه رقم میزند. طلاق در یک دهه اخیر در جهان رو به افزایش بوده است )یانگ و لانگ ۱
ایران از هر هزار مورد ازدواج نزدیک به دویست مورد به طلاق میانجامد )بهاری و میرویسی، ۶۸ (. فرزندان
زوج هایی که طلاق گرفتهاند، به سبب اثرات منفی فیزیکی و روانشناختی حاصل از طلاق با خطرات بیشتری مواجه هستند، شامل: عملکرد تحصیلی ضعیف، مهارت های اجتماعی پایین تر و سطوح بالاتر استرس )گاتمن ۶
۶۹۹۳ (. با توجه به مطالب مذکور پژوهش در راستای رویکردهای ارتقاء رابطه زوجها از اهمیت اساسی برخوردار
است.
تاکنون برنامههای مختلفی جهت غنیسازی روابط زوجها تدوین شده است که یکی از برنامههای نوپا در عرصه
زوج و خانواده درمانی “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی” است. این برنامه توسط کارسون و همکاران
۰۰ ( برای غنی کردن روابط زوجهای سازگار پایه ریزی شده است. نظر به این که در ادبیات مربوط به زوج، (
مطالعات اندکی بر بهبود روابط زوجهای سازگار تمرکز میکنند، بنابراین ضرورت انجام مطالعاتی با رویکرد ارتقاء
رابطه زوجهای سازگار واضح است. اگر مطالعات بیشتری از نتایج ذهن آگاهی در حوزه روابط زوج و خانوادگی
.) ۰۶۰ ، حمایت کنند، خانواده درمانگران میتوانند از این مداخله به طور مؤثر استفاده کنند )گمبرل ، کیلینگ.

هدفها: هدف کلی :
تعیین اثر بخشی “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهن آگاهی” بر افزایش پذیرش و سازگاری زناشویی زوجها.
اهداف ویژه:
تعیین اثربخشی “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی” بر افزایش پذیرش زوجها.
تعیین اثربخشی “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی” بر افزایش پذیرش زنان.
تعیین اثربخشی “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی” بر افزایش پذیرش مردان.
تعیین اثربخشی برنامه “ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی” بر افزایش سازگاری زناشویی زوجها

سئوال های پژوهش: آیا “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهن آگاهی” باعث افزایش پذیرش زوج میشود؟
آیا “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهن آگاهی” باعث افزایش پذیرش در زنان میشود؟
آیا “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهن آگاهی” باعث افزایش پذیرش در مردان میشود؟
آیا “برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهن آگاهی” باعث افزایش سازگاری زناشویی زوج میشود؟

تعریف نظری و عملی متغیرها:
– برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی
تعریف نظری
ارتقاء رابطه عبارت است از تقویت روابط زوجهایی که عملکرد رابطه نسبتا مناسبی دارند در جهت کسب فواید
، مهمی همچون بهبود در توانایی غلبه بر چالشهای زندگی و بهبود در فرزند پروری )سایرز ۶، کن و هوی ۸
۶۹۹۳ ( که بر مبنای آموزش مهارتهای ذهنآگاهی انجام میگیرد.
تعریف عملیاتی
برنامه ارتقاء رابطه مبتنی بر ذهنآگاهی، بر اساس دستورالعملهای مشخص شده توسط کارسون و همکاران
.) ۰۰ ( در هر جلسه اجرا میشود )پیوست ۶ (
– پذیرش-طرد همسر
تعریف نظری
پذیرش-طرد همسر عبارت است از ادراکی که افراد از ابعاد رفتاری پذیرش-طرد شریک زندگی خویش دارند
.) )روهنر، ۰۰۱
تعریف عملیاتی
در این پژوهش پذیرش-طرد همسر عبارت است از نمرهای که فرد در پرسشنامه پذیرش، طرد و کنترل همسر
روهنر و همکاران، ۰۰۱ ( میگیرد. ( )

IPAR/CQ- کنترل همسر
تعریف نظری
کنترل رفتاری عبارت است از ادراکی که افراد از ابعاد کنترل رفتاری شریک زندگی خویش دارند )روهنر،
.) ۰۰۱
تعریف عملیاتی
در این پژوهش پذیرش همسر عبارت است از نمرهای که فرد در پرسشنامه پذیرش، طرد و کنترل همسر
در بخش کنترل )روهنر و همکاران، ۰۰۱ ( میگیرد. ،)IPAR/CQ(
-سازگاری زناشویی
تعریف نظری
سازگاری زناشویی را می توان شامل رضایت زناشویی، توافق کلی، میزان مصاحبت و همراهی یکدیگر و رضایت
بخش بودن ارتباط جنسی زوجین دانست که دارای دو ویژگی “تداوم” و “خشنودی” است )مومن زاده،
.) مظاهری و حیدری، ۶۸۳
تعریف عملیاتی
لاک ۶ ( MAT در این پژوهش سازگاری زناشویی عبارت است از نمرهای که فرد در پرسشنامه سازگاری زناشویی
و والاس ، ۶۹۱۹ ( میگیرد.

-افسردگی
تعریف نظری
.) افسردگی عبارت است از احساس تهی بودن، عدم وجود اعتماد به نفس و عزت نفس پایین )مندیمور، ۰۰۱
تعریف عملیاتی
نمرهای است که فرد در آزمون بک )ویرایش دوم( میگیرد.