پریشاد برومند نیا هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه اثر بخشی آموزش رفتاری و ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی والدین در کاهش علایم مشکلات خواب کودکان و بهبود کیفیت خواب مادر” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه فردوسی مشهد

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی

عنوان:

مقایسه اثر بخشی آموزش رفتاری و ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی والدین در کاهش علایم مشکلات خواب کودکان و بهبود کیفیت خواب مادر

استاد راهنما:

دکتر زهرا خطیبی

استاد مشاور:

دکتر علی مشهدی

پژوهشگر:

پریشاد برومند نیا

پاییز ۱۳۹۵

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول: مقدمه پژوهش

بیان مساله

فرضیه های پژوهش

تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش

آموزش رفتاری

بازسازی شناختی

اختلالات خواب کودکان

کیفیت خواب مادر

فصل دوم: گستره نظری و پیشینه پژوهش

خواب

مراحل خواب

الگوهای خواب در سنین مختلف

کیفیت خواب

شیوع اختلالات خواب

اختلالات خواب کودکان

اختلالات اولیه خواب

کژ خوابی ها

بی خوابی های اولیه

معیار های ۵-DSM برای اختلال بی خوابی (اختلال اینسومنیا)

بی خوابی های ثانویه

سبب شناسی بی خوابی

برانگیختگی فیزیولوژی

برانگیختگی شناختی

برانگیختگی هیجانی

اختلال خواب آلودگی (هایپرسومنولنس)

معیارهای ۵-DSM برای اختلال خواب آلودگی

اختلال خواب بیداری ریتم سیرکادیان

کژ خوابی های نامعین (NOS)

بدخوابی ها

اختلال کایوس

اختلال وحشت خواب

اختلال خوابگردی

بد خوابی های نامعین (NOS)

رفتار درمانی

هدف رفتار درمانی

تاریخچه رفتار درمانی

فرایند رفتار درمانی

شرطی کردن

خاموش کردن و یا حذف رفتار

حساسیت زدایی منظم

جرات آموزی

آموزش حل مساله

آموزش مهارت های مقابله

الگوسازی

خود تنظیمی

رفتار درمانی و اختلالات خواب

محدود کردن خواب

کنترل محرک

آموزش بنیادی در مورد خواب

درمان شناختی

شیوه های شناخت درمانی

تشخیص شناخت های معیوب مربوط به خواب

بررسی و روشن کردن اعتبار شناخت ها

جایگزین کردن آن ها با شناخت های سازگارانه تر

تغییر عقاید و نگرش های مربوط به خواب

سوء تعبیر در مورد علل بی خوابی

اسناد نادرست یا بزرگ نمایی پیامدهای مربوط به بی خوابی

انتظارات غیر واقعی مربوط به خواب

تصور غیر قابل کنترل و غیر قابل پیش بینی بودن خواب

باور های غلط در مورد اعمال ایجاد کننده خواب

جمع بندی

فصل سوم: روش پژوهش

طرح پژوهش

شرکت کنندگان

جامعه آماری

روش نمونه گیری

ابزارهای پژوهش

پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ

پرسشنامه سنجش عادات خواب کودکان (CSHQ)

روش اجرای پژوهش

برنامه مداخله

روش تجزیه و تحلیل داده های پژوهش

فصل چهارم: یافته های پژوهش

اطلاعات جمعیت شناختی

یافته های توصیفی پژوهش

بررسی استنباطی فرضیه های پزوهش

ازمون فرضیه اول

آزمون فرضیه دوم

آزمون فرضیه سوم

آزمون فرضیه چهارم

آزمون فرضیه پنجم

آزمون فرضیه ششم

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

نتایج مربوط به فرضیه های پژوهش

فرضیه اول

فرضیه دوم

فرضیه سوم

فرضیه چهارم

فرضیه پنجم

فرضیه ششم

جمع بندی نهایی

محدودیت های پژوهش

پیشنهادهای پژوهش

منابع

پیوست ها

پرسشنامه خواب کودکان ( CSHQ)

پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ

چکیده:

هدف پژوهش حاضر، بررسی اثر بخشی آموزش رفتاری به والدین و عقایسه آن با ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی والدین در کاهش علایم مشکلات خواب کودکان و بهبود کیفیت خواب مادران بود.

روش پژوهش: جامعه آماری پژوهش شامل کودکان ۴ تا ۸ سال دارای مشکلات خواب بود که به همراه والدینشان در تابستان سال ۱۳۹۵ به کلینیک های پزشکی و روان پزشکی کودک سطح شهر مشهد مراجعه کردند. والدینی که از خواب کودکشان شکایت داشتند، توسط پرسشنامه عادات خواب کودک غربال شدند و ۳۰ نفر از والدین دارای کودکان با اختلالات خواب به روش نمونه گیری در دسترس، در دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل گمارده شدند. یک گروه آزمایش مداخله آموزش رفتاری و گروه آزمایشی دیگر مداخله ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی دریافت کردند و گروه کنترل هیچ درمانی در بافت نکرد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل کواریانس تک متغیره استفاده شد.

یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که میزان مشکلات خواب کودکان پس از دریافت هر دو درمان آموزش رفتاری، و ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی، در مقایسه با گروه کنترل کاهش می یابد و هر دو درمان تاثیر معناداری بر بهبود مشکلات خواب کودکان دارند. همچنین سطح کیفی خواب مادران، پس از دریافت هر دو درمان نسبت به گروه کنترل بهبود یافت. میزان بهبود مشکلات خواب کودکان در گروه آزمایشی ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی بیشتر بود. میزان بهبود کیفیت خواب مادران در گروه آزمایشی آموزش رفتاری با گروه آزمایشی ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی تفاوتی نداشت. به عبارتی در هر دو گروه کیفیت خواب مادران به یک اندازه بهبود یافت.

نتیجه گیری: مشکلات خواب کودکان رشد و تکامل کودکان را تهدید می کند و باید به عنوان عاملی مهم و تأثیر گذار در سلامت کودکان مورد توجه قرار گیرد. بنابراین با توجه به نتایج می توان روش درمانی آموزش رفتاری و ترکیب آن با بازسازی شناختی را جایگزین مناسبی برای درمان آشفتگی ها و مشکلات خواب کودکان در نظر گرفت.

واژه های کلیدی: مشکلات خواب کودکان، کیفیت خواب مادر، آموزش رفتاری، بازسازی شناختی والدین

فصل اول: مقدمه پژوهش

بیان مسأله نزدیک به یک سوم دوران زندگی ما در خواب می گذرد. خواب با کیفیت، نقش اساسی در سلامتی و بهزیستی زندگی دارد از سوی دیگر اختلالات خواب می توانند به صورت مستقیم و غیر مستقیم برای زندگی افراد تهدید جدی به شمار روند و نه تنها بر زندگی خود فرد بلکه بر خانواده، همکاران و در نهایت جامعه اثرگذار باشند (موسوی، گلستان، متینی، طباطبایی، ۱۳۸۹)براساس پژوهش های گوناگون، اختلالات خواب شایع ترین شکایات رفتاری در کودکان می باشد که در اثر این مشکلات، کودک دچار علایمی مانند اختلال در توجه و تمرکز، حافظه، یادگیری و رفتار خواهد شد (کریم زاده، صفرزاده خوشایی، ۱۳۸۰).بسیاری از اختلالات خواب برای سال ها در کودکان مقاوم می گردند و شواهد نشان می دهد که فقدان خواب به صورت مزمن منجر به صدمات عصبی و رشدی در کودکان می شود، این در حالی است که این مساله توسط متخصصین پزشکی و همچنین جمعیت عمومی ناشناخته باقی مانده است. بدون وجود خواب ترمیم کننده و محرومیت خواب، مرگ فرد در طی چند هفته غیر قابل اجتناب است (جیمز و همکاران، ۲۰۱۰)انواع اختلالات خواب در کودکان شامل بی خوابی ، خواب آلودگی، اختلال تنفسی وابسته به خواب، کابوس شبانهه، بیداری شبانه، اختلال های ریتمیک حرکتی هنگام خواب و شب ادراری می باشد. همچنین اختلال های خواب بر اثر بیماری های دیگر و ضایعات سیستمیک در کودک و با اختلال های روانی و استفاده از داروهای روانپزشکی به وجود می آیند (کریم زاده، صفرزاده خوشایی، ۱۳۸۰).طی سه دهه گذشته، در رابطه با الگوهای هنجاری و تغییرپذیری در خواب کودک داده های کمی در دست بود و بیشتر نظرها در مورد بهبود الگوهای خواب براساس مشاهده و گمان های شخصی بود. تعدادی از تحقیق های مقطعی برای پر کردن این شکاف دانش پدیدار شد و پیشرفت هایی در بررسی اختلالات خواب مرتبط با رفتار حاصل شد (ناتهان. ۲۰۱۳) برآورد شده است که ۲۰ تا ۳۰ درصد از کودکان در طی ۴ سال اول زندگی و مراحل رشدی بعدی شان از اختلالات خواب رنج می برند. این مساله نیز مشخص شده است که مداخلات موفق برای مشکلات خواب در دوران کودکی می تواند منجر به بهبود و رشد سلامت والدین گردد (سده، ۲۰۰۵). مشکلات خواب در دوران کودکی می تواند از عوامل شرطی کننده (مثل کودکی که بالا نمی گیرد بدون حضور مادر به خواب رود یا به خواب برگردد) یا از فقدان برنامه های خواب با نیات و روال عادی وقت خواب ناشی شود. بی خوابی در نوجوانی اغلب به وسیله برنامه های خواب نامنظم (مثل تاخیر در مرحله). راه اندازی با تشدید می شوند در کودکان و نوجوانان، عوامل روانی و جسمانی می توانند در بی خوابی دخالت داشته باشند (شرودر ، گوردون ، ۱۳۸۹). رشد الگوهای خواب و نیز اختلالات خواب در نوزادان و کودکان تحت تاثیر ماتریسی از شرایط گوناگون فیزیولوژیکی (بلوغ. علل پزشکی و خلق و خو و عوامل روانی- اجتماعی (تاثیرات فرهنگی، عوامل خانوادگی همچون ادراک و آسیب شناسی تعاملات والدکودک) قرار دارد (تیکوتزکی ، سده ، ۲۰۱۰). همچنین وضعیت اقتصادی خانواده و اثرات جانبی داروها می تواند منجر به اختلالات خواب گردد (ازگلی و همکاران، ۱۳۹۴) برخی کودکان نیز از نظر شخصیتی دشوار بوده و به راحتی به خواب نمی روند (داگلاس ، ربچمن ، ۱۳۶۶).مشکلات خواب با بسیاری اختلالات روانشناسی دیگر نیز همراه است. مشکلات آغاز خواب و ناتوانی در خوابیدن معمولا با اختلالات اضطرابی و افسردگی همراه است و اختلال افسردگی تا حد زیادی منجر به کیفیت خواب ضعیف در فرد می شود چرا که پردازش های زمان خواب ارتباط شدیدی با خلق دارد. همچنین کابوس های شبانه پیامد مشخصی از تجربیات تروماتیک و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است، اختلالات خواب در کودکان مبتلا به اختلال سلوک و نیز کودکان بی خوانمان نیز بیش از جمعیت عادی گزارش شده است (استورز ، ۱۹۹۶).آسیب های روانی مادران، خصوصا اضطراب و افسردگی به عنوان عوامل سهیم در اختلالات خواب کودکان شناسایی شده اند. به علاوه در میان مادران کودکان ۱ تا ۲ سال که دارای اختلالات خواب هستند، روابط زناشویی غیر حمایت گرانه بیشتر گزارش شده است (جونز ، برنهام ، اندرز، ۲۰۰۰).در زمینه اختلال بی خوابی رویکردهای مختلفی از جمله درمان های دارویی و روان شناختی مطرح شده است. با توجه به عوارض جانبی درمان های دارویی و نقش مشکلات روان شناختی در بی خوابی، لزوم استفاده از مداخلات روان شناختی جایگزین دارو درمانی بیش از پیش مشخص می شود (عبداللهی، نظری، حسنی، در هرج و بهنام مقدم، ۱۳۹۴).مطالعات فراوانی در رابطه با اثربخشی درمان شناختی رفتاری در رابطه با بی خوابی اولیه در بزرگسالان صورت گرفته و تاثیر این درمان را برجسته کرده است (جانسون ، لینتون، ۲۰۰۵)، همچنین در مطالعات گسترده ای که در رابطه با اثربخشی درمان های رفتاری برای اختلالات خواب دوران کودکی صورت گرفته مشخص شده است که آموزش فنون مدیریت رفتاری به والدین بسیار روش موفقی است (بارتلت ۲۰۰۶).درمان شناختی- رفتاری شامل مداخلاتی می شود که هم شناختها (اصلاح افکار، نگرش ها و بارها) و هم روش های رفتاری را بر پایه نظریه یادگیری در جهت تغییر رفتار به کار می گیرد مداخلات درمان شناختی رفتاری برای اختلالات خواب کودکان معمولا متمرکز بر تغییر شناختها و باورهای والدین به منظور ایجاد تغییر در الگوهای خواب کودکان است (تیکوتزکی، سده. ۲۰۱۰).مداخلات رفتاری نیز عمدتا مبتنی بر اصول یادگیری و رفتار همچون تقویت ، خاموشی و شکل دهی و آموزش والدینی برای اجرای تکنیکهای رفتاری است تا والدین بتوانند به عنوان عضوی فعال در درمان در جهت تغییر الگوهای رفتاری بیمارگون در کودک اقدام کنند (میندل و همکاران، ۲۰۰۶).با در نظر گرفتن میزان شیوع بالای اختلالات خواب در کودکان پیش دبستانی و سال های ابتدایی دبستان و اهمیت رسیدگی به آن در این سنین و پیشگیری از مقاوم شدن این اختلالات تا بزرگسالی هدف نهایی از مطالعه حاضر بررسی سطح اثربخشی بکارگیری تکنیک های رفتاری مبتنی بر آموزش رفتاری در مقایسه با ترکیب آموزش تکنیک های رفتاری و بازسازی شناختی، در کاهش علایم مشکلات خواب کودکان و بهبودی آنان بود. همچنین با توجه به این مساله که اختلالات خواب کودک، احتمالا خواب مادر را نیز تحت تاثیر قرار می دهد تاثیر این دو درمان بر بهبود کیفیت خواب مادر به عنوان مراقب اولیه سنجیده شد و در وافع تاثیری که بهبودی اختلالات خواب کودک بر بهبود کیفیت خواب مادر می گذارد مورد سنجش قرار گرفت

فرضیه های پژوهش

۱-از میزان مشکلات خواب کودکان در گروه آزمایشی آموزش رفتاری پس از دریافت درمان نسبت به گروه کنترل کاهش می یابد.

۲. میزان مشکلات خواب کودکان در گروه آزمایشی ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی والدین پس از دریافت درمان نسبت به گروه کنترل کاهش می یابد

۳ -سطح کیفی خواب مادران کودکان مبتلا به مشکلات خواب پس از دریافت آموزش رفتاری نسبت به گروه کنترل بهبود می یابد

۴ سطح کیفی خواب مادران کودکان مبتلا به مشکلات خواب پس از دریافت ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی نسبت به گروه کنترل بهبود می یابد.

۵- میزان بهبود مشکلات خواب کودکان در گروه آزمایشی ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی بیشتر از گروه آزمایشی آموزش رفتاری است.

۶-میزان بهبود کیفیت خواب مادران در گروه آزمایشی ترکیب آموزش رفتاری و بازسازی شناختی بیشتر از گروه آزمایشی آموزش رفتاری است.

تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش

آموزش رفتاری

آموزش تمارین رفتاری به والدین که اغلب منجر به تغییرات درمانی کودکان می شود. از جمله این تکنیک ها، آشنایی با اصول مشاهده و ثبت رفتار گود ، آشنایی با روشهای افزایش رفتار مطلوب، آشنایی با روش های کاهش رفتار نامطلوب، آشنایی با روشهای ترکیب تشویق و تنبیه و پیگیری است.

بازسازی شناختی

بکارگیری فنون شناختی که در آن مراجع از رابطه بین افکار تا کار آمد و رفتار های غیر انطبافی حاصل از آنها آگاه می شود و به مراجعان کمک می شود تا راه های منطقی تری در بررسی رفتار هایشان پیدا کنند.

مشکلات خواب کودکان

مشکلات رایج خواب در کودکان عبارتند از: حرف زدن در خواب، کابوس شبانه. بیدار شدن در طول شب، مشکل در به خواب رفتن، دندان قروچه در خوابه وحشت زدگی در خواب و خواب گردی که این اختلالات توسط پرسشنامه عادات خواب کودکان سنجیده میشوند.کیفیت خواب مادر سطوح کیفی خواب مادر که توسط پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ مورد بررسی قرار می گیرد و می تواند متأثر از وجود یا عدم وجود اختلالات خواب در کودکان باشد.

فصل دوم:

در این فصل، ابتدا مفاهیم مرتبط با خواب و مراحل آن و سپس انواع اختلالات خواب بررسی می گردد و در ادامه، مفاهیم مرتبط با رفتار درمانی و شناخت درمانی در درمان مشکلات خواب مورد بحث قرار می گیرد. همچنین پژوهش های مرتبط با اثر بخشی مداخلات رفتاری و شناختی- رفتاری در مشکلات خواب کودکان مورد بررسی قرار می گیرد.

خواب

برای مشخص شدن اختلال خواب ابتدا باید به تعریف خواب طبیعی و دگرگونی های آن پرداخت خواب رفتاری همگانی است و تقریبا یک سوم حیات انسان را در بر میگیرد. هر چند کارکرد های دقیق خواب هنوز روشن نشده است، اما وجود آن برای بقا ضروری است چرا که محرومیت طولانی از خواب به تخریب شدید جسمی و شناختی و نهایتا مرگ می انجامد (سادوک و سادوک ۱۳۸۹). در خصوص مراحل خواب می توان گفت که براساس EEG محققین دو نوع سطح خواب را مشخص کرده اند: خواب REM (مرحله حرکات سریع چشمی و خواب NREM (حرکت غیر سریع چشم)، خواب NREM به چهار مرحله تقسیم می۔ شود؛ از مرحله یک یعنی خواب بسیار سبک تا مرحله ی چهار که عمیق ترین مرحلهی خواب است و طی این مراحل اکثر کار کردهای فیزیولوژیک نسبت به بیداری به میزان چشمگیری کاهش می یابند. خواب NREM خواب «آرام» هم نامیده می شود، زیرا اکثر کارکردهای فیزیولوژیک در طی این دوره ی خواب بسیار کند می شوند (هوری، ۱۹۸۲). در طی این مرحله فعالیت شناختی به حداقل می رسد اما گذار از یک مرحلهی خواب به مرحله ی دیگر. همراه با حرکات بدنی متناوب است.با در نظر گرفتن خواب REM. این سطح از خواب با عنوان «خواب متناقض»، «فعال» یا «سریع» نیز توصیف می شود که با فعال شدن امواج الکتروآنسفالوگرام و حرکات سریع چشم مشخص است. تجربیات روشن توهمی (مثل رویاها) در طی خواب REM دیده می شوند. رویاها گاهی ممکن است در مراحل خواب NREM هم دیده شوند. اما فاقد اجزاء روشن دیداری هستند و بیشتر به رویاهای روز شباهت دارند. اساسا در طی خواب REM به جز کشیدگی های گاه به گاه عضلانی بدن ما بی حرکت است. این مرحله تحت عنوان « مغز بیش فعال در یک بدن بی حرکت» توصیف می شود ( مورین. ۱۳۸۱). خواب REM از لحاظ کیفی نوع متفاوتی از خواب بوده و طی آن فعالیت مغزی و فعالیت فیزیولوژیک در سطح بالایی بوده و شبیه بیداری است. حدود ۹۰ دقیقه پس از شروع خواب، NREM جای خود را به اولین دوره REM شیانه میدهد. این دوره نهفتگی ۹۰ دقیقهای REM در بالغین طبیعی، یافته ثابتی است. در افراد طبیعی، خواب NREM در مقایسه با بیداری یک نوع حالت آرامش است. ضربان قلب به طور مشخص ۵ تا ۱۰ ضربه در دقیقه کمتر از حالت استراحت در بیداری است و بسیار منظم است. تنفس هم به همین ترتیب تحت تاثیر قرار می گیرد و فشار خون نیز کاهش می یاید و همراه با تغییرات احطهای معدود است در خواب REM پتانسیل استراحت عضله در عضلات بدن کمتر از زمان بیداری است. در خواب NREM حرکات غیرارادی و دورهای در بدن مشاهده می شود. در این خواب حرکات سریع چشمی اگر هم وجود داشته باشد معدود است و جریان خون در اکثر بافت ها و از جمله مغز مختصری کاهش می یابد. عمیق ترین بخش های خواب NREM (مراحل ۳ و۴) گاهی همراه با خصوصیات غیر عادی حالت بیداری هستند آشفتگی حین بیدار شدن از خواب مرحله ۳ یا مرحله ۴ ممکن است سبب مشکلات اختصاصی نظیر شب ادراری، خواب گردی و کابوس های مرحله ۴ یا وحشت خواب شود. در حین خواب REM مصرف اکسیژن مغز بالا می رود و پاسخ تهویه ای نسبت به افزایش میزان دی اکسید کربن تضعیف می شود. به طوری که با افزایش فشار سهمی دی اکسید کربن حجم جاری افزایش نمی یابد. تنظیم دمای بدن در حین خواب REM تغییر می کنند، بر خلاف تعادل دمایی که در خلال بیداری با خواب NREM دیده می شود.ماهیت چرخهای خواب منظم و پایا است. دوره REM در خواب شبانه تقریبا هر ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه یکبار تکرار میشود. اولین دوره REM معمولات کوتاه ترین دوره آن است و کمتر از ۱۰ دقیقه طول می کشد، دوره های بعدی REM هر کدام ۱۵ تا ۴۰ دقیقه طول می کشند، اکثر دوره های REM در ثلث آخر خواب روی می دهند، در حالی که بیشتر مرحله ۴ خواب در ثلث اول شب پدید می آیند (سادوک و سادوک، ۱۳۸۹)مراحل خواب محنفان خواب، خواب NREM را به چهار مرحله تقسیم می کنند. مرحله اول نشانگر بالاترین سطح خواب بوده و تغییر از بیداری به خواب را مشخص می کند. در افراد عادی این مرحله از ۳۰ ثانیه تا ۷ دقیقه طول می کشد، واکنش به محرکات خارجی کاهش یافته، افکار از ذهن خارج شده و ممکن است تجارب شبه رویای کوتاه، در این حالت پدیدار گرددمرحله دوم خواب، اولین سطحی است که پژوهشگران آن را به عنوان خواب واقعی می پذیرند. شروع EEG با ظاهر شدن دوکهای خواب و یا توسط ۱۲ الی ۱۴ افت و خیز مشخص و منظم در هر ثانیه و یا توسط کمپلکس ها با خیزک های دو قطبی دامنه بالا و ناگهانی مشخص می شود. بعضی از محققان خواب عقیده دارند که کمپلکس ها، پاسخ های حفظ خواب در برابر صدای محیط می باشند. اولین دوک خواب علامت عینی شروع خواب است. اگر مردم در این حالت بیدار شوند اظهار خواهند داشت که خواب بوده اند. این افراد هیچ گونه رویایی را به خاطر می آورند. مرحله سه و چهار روی هم تحت عنوان خواب دلتا نامگذاری شده اند. دامنه این مراحل از خواب بسیار سبک به خواب بسیار سنگین در تغییر است دستگاه EEG از الگوی سریع اما ضعیف به الگوی آهسته تر اما با امواج قوی تر تغییر وضعیت می دهد (لاکس، ۱۳۷۶)در طول خواب عادی، افراد در مراحل چهارگانه خواب، به عقب و جلو می غلتند که با بیداری های کوتاهی همراه است. خواب با یک دوره کوتاه تن آرامی که شاید ۵ دقیقه طول کشیده و بیداری چوت الودی که در آن EEG هنگامی که چشم بسته است، امواج آلفا را نشان میدهد. شروع می شود. یک الی پنج دقیقه بعد صرف ورود به مرحله اول می گردد که در آن بدن هر چه بیشتر تن آرام گردیده و افکار شروع به محو شدن می کنند. در طول تقریبا بیست دقیقه بعدی فرد خوشخواب در مرحله دو به خواب عمیق فرو می رود. با گذشت ۱۵ الی ۳۰ دقبقه از جریان خواب فرد وارد خواب دلتا و یا خواب عمیق می شود. در این مرحله فرد به وضوح در خواب بوده و هر اندیشه ای که به ذهن بیاید از بین می رود. با گذشت ۱۵ الی ۳۰ دفیفه از جریان خواب، فرد به خواب دلتا و یا خواب عمیق که معمولا ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد وارد می شود. در پایان خواب دلتا فرد به مرحله دو که در طول آن اولین دوره کوتاه حرکات سریع چشم صورت خواهد گرفت، بار می گردد. گونس و همکاران (۱۹۸۲) دریافتند که بین برآورد دهنی شروع خواب که توسط مبتلایان به بی خوابی صورت می گیرد و مرحله اول خواب که توسط EEG صورت می گیرد. تفاوت چشمگیری وجود دارد. اما بین خود گوارشی و مرحله دو خواب که در آن حرکت سریع چشم وجود ندارد، تفاوتی وجود ندارد. به نظر می رسد مبتلایان به بی خوابی در طول شروع خواب، تغییرات مکرری را بین مرحله دو و بیداری تجربه می کنند، با پی بردن به این که مبتلایان به بی خوابی معمولا فعالیت ذهنی و یا بیداری را موقع برانگیختگی در طول مرحله اول و حدودا نصف زمان در طول بخش اولیه مرحله دو، گزارش می کنند (لاکس، ۱۳۷۶).

الگوهای خواب در سنین مختلف

نسبت زمان خواب و بیداری و مدت زمان مراحل مختلف خواب در گروههای سنی مختلف، متفاوت است. زمان کل خواب در طفولیت در بالاترین حد خود است و به تدریج تقلیل می باید در نوجوانی این سطح تغییر می کند. متوسط زمان خواب در دوره های ۲۴ ساعته از حدود ۱۶ ساعت تا ۱۸ ساعت در طفولیت به حدود ۱۰ تا ۱۱ ساعت در اوایل کودکی و حدود ۷ تا ۹ ساعت در جوانی تقلیل می یابد. خواب شبانه در پیری کم میشود، اگر چه چرت زدن های روزانه در سالمندان، معمول است و اگر خواب روزانه را به خواب شبانه اضافه کنیم، مقدار خواب در دوره های ۲۴ ساعته، از میانسالی تا پیری، تقریبا یکنواخت است. افراد سالمند مدت بیشتری را در رختخواب بیدار می مانند. در نتیجه کیفیت خواب یا نسبت زمان خواب به کل زمان صرف شده در رختخواب به طور معناداری در پیری کاهش می یابد، بر خلاف باور رایج که نیاز به خواب یا افزایش سن، کم می شود. دلیل این امر افزایش سن نیست بلکه افراد مسن کمتر می توانند خواب بدون انقطاع داشته باشند. این فرایند، شبیه به کاهش طبیعی خواب به همراه افزایش سن است که نقایصی در مهارت های شناختی و فیزیکی ایجاد می کند. الگوی خواب کهنسالان با چرخه های خواب و بیداری متعدد مشخص می شود. به جای اینکه خوایشان در یک دوره متمرکز باشد (کلا بین ۶ تا ۸ ساعت) در ۲ تا ۴ دوره صورت می گیرد. این الگو از نظر رشدی شبیه به چرخه های خواب متعدد دوران طفولیت است (دیمنت، مایلر و کارسکادون، ۱۹۸۲ به نقل از مورین، ۱۳۸۱) نسبت زمان صرف شده در مراحل خواب REM و NREM به سن بستگی دارد. بارزترین این تغییرات از طفولیت تا اواخر نوجوانی اتفاق می افتد که فرآیندهای مربوط به رسش را منعکس می کند. نوزادان در حدود ۵۰ درصد زمان خواب خود را در خواب REM سپری می کنند. اطفال پس از خوابیدن، بلافاصله به مرحله REM می روند. در صورتی که بزرگسالان، در ابتدا به مرحله NREM وارد می شوند. در اواخر نوجوانی خواب REM در حدود ۲۰ تا ۲۵ زمان خواب را شامل میشود و به طور پایدار باقی می ماند تا اواخر عمر که در آن کاهش دیده می شود. نهفتگی REM کوتاه تر است و در افراد مسن نسبت به جوانان به طور یکسان در طول شب توزیع شده است. بعد از بلوغ نسبت مرحله ۲ خواب تقریبا در گروه های سنی مختلف، یکسان می ماند. همچنان که سن بالاتر می رود مرحله ا خواب افزایش می اید و مراحل ۳ و ۴ خواب کاهش می یابند. کاهش امواج کوناه خواب، از کودکی به بعد بسیار تدریجی و نسبتا پایدار پیش می رود. علاوه بر سن یا رسش که مهم ترین عامل تغییر ساختار خواب است عوامل دیگری نیز خواب را تحت تاثیر قرار می دهند. تفاوت های فردی، تاریخچه خواب، ریتم های شبانه روزی، داروها، شیوه های زندگی و آسیب شناسی روانی تاثیر برخی از این عوامل در به خواب رفتن، مدت خواب، نسبت زمان صرف شده در هر مرحله خواب و توزیع مراحل در طول شب بیشتر است (مورین، ۱۳۸۱).

کیفیت خواب

کیفیت خواب اشاره به درک خواب عمیق دارد و شامل جنبه های کم خوابی طولانی مدت، کفایت و جنبه های ذهنی مانند عمق خواب و آرام بخشی آن می باشد (چان، ۹، ۲۰ و دیوالد و همکاران، ۲۰۱۰) کیفیت خواب یک سازه بالینی مهم است و یک پدیده پیچیده است که تعریف آن مشکل و سنجش آن ذهنی است یعنی در محیطی آزمایشگاهی قابل اندازه گیری نیست (بویس و همکاران، ۱۹۸۹). از طرفی متغیرهای تشکیل دهنده کیفیت خواب و میزان اهمیت آنها ممکن است بین افراد مختلف متفاوت باشد. کیفیت خواب طبق تعریف از شاخص های ذهنی مربوط به چگونگی تجربه خواب تشکیل می شود، مانند میزان رضایت مندی از خواب و احساسی که پس از برخاستن از خواب ایجاد می شود (دیوالد و همکاران، ۲۰۱۰) کیفیت خواب نامطلوب منجر به خواب آلودگی روزانه، تغییرات خلقی و افزایش خطر مصرف مواد مخدر می گردد. کیفیت و کمیت خواب بر حافظه، یادگیری و تعداد زیادی از توانایی های شناختی موثر است، به ویژه اعمالی که مرتبط با ذخیره اطلاعات جدید و مهارت در محیط های آموزشی می باشد، لذا آگاهی از میزان تاثیر متغیرهای زمان بندی خواب و عادات خوابیدن به جهت دستیابی به یک خواب مطلوب و جلوگیری از محرومیت از خواب همواره مورد توجه محققین بوده است. این که کدام متغیر مربوط به زمان بندی خواب بیشترین تاثیر را در کیفیت خواب مطلوب دارد و کدام متغیر تأثیر کمتری دارد و یا اصلا اهمیت ندارد هنوز نیازمند بحث و بررسی است. همچنین زمان مناسب به یستر و مدت زمان خواب مورد نیاز که منجر به کیفیت خواب مطلوب می شود از جمله موضوعات چالش برانگیز دیگر در این حوزه است (احمدزاده، حسینی، صانعی، ۱۳۹۲) کیفیت خواب در بر گیرنده هفت خرده مقیاس است که عبارتند از کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، طول مدت خواب، خواب مفید، اختلالات خواب، مصرف داروهای خواب آور و اختلال در عملکرد روزانه چرخه خواب و بیداری یکی از چرخه های بیولوژیک است که توسط عملکرد فیزیولوژیک در روشنایی و تاریکی، برنامه کاری، مراقبت و سایر فعالیت ها تحت تاثیر قرار می گیرند و ساعت بیولوژیک انسان نقش مهمی را در این چرخه بازی می کنند (لیما ، مدیروس ، اروجو ، ۲۰۱۴)، اختلالات خواب کودکان می تواند سبب اختلال خواب والدین شده و عملکرد خانواده را نیز مختل کند (بیگس و همکاران، ۲۰۱۱). اختلالات خواب کودکان نه تنها روی سلامت و بهداشت کودک تاثیر دارد بلکه می تواند عامل مهمی برای ایجاد استرس، فشار و تنش در خانواده شود (لوهیدا و همکاران، ۲۰۰۴). بدون تردید افرادی که دچار اختلال خواب هستند، قادر به انجام وظایف و فعالیت های معمول خود نیستند و به نظر می رسد که بعضی از گروههای خاص، بیشتر در معرض اختلالات خواب باشند از جمله مادر که به عنوان عراقی در کنار کودکش است و وقتی کودک دچار اختلالات خواب شده باشد. این امر موجب می شود تا مادر نیز در معرض اختلالات خواب قرار بگیرد و کیفیت خواب خوبی نداشته باشد.