اعظم صادقی هستم، فارغ التحصیل علوم تربیتی (آموزش و پرورش پیش دبستانی) در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۸۸، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی و مقایسه الگوی رفتارهای غالب نافرمانی مقابله ای در دختران و پسران و مقطع پیش دبستانی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۸-۸۷” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته علوم تربیتی (آموزش و پرورش پیش دبستانی)

عنوان:

بررسی و مقایسه الگوی رفتارهای غالب نافرمانی مقابله ای در دختران و پسران و مقطع پیش دبستانی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۸-۸۷

استاد راهنما:

سرکار خانم دکتر شیوا دولت آبادی

استاد مشاور:

سرکار خانم دکتر لیلی انگجی

محقق:

اعظم صادقی

تابستان ۱۳۸۸

فهرست مطالب

عنوان

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف اصلی

اهدافی جانبی

فرضیه های پژوهش

سؤالات پژوهش

روش شناسی

روش تحقیق

جامعه آماری

روش نمونه گیری

حجم نمونه آماری

روش گردآوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل داده ها

تعاریف مفاهیم و واژگان

تعاریف نظری و عملیائی

فصل دوم – پیشینه تحقیق

مقدمه

تاریخچه

تعریف اختلالات رفتاری از دیدگاههای گوناگون

ویژگیهای اختلالات رفتاری

عوامل مؤثر در ایجاد اختلالات رفتاری

اختلال رفتاری و انواع آن

اختلالات درون ریز و برون ریز

اختلالات درون ریز

هراس و ترس

گوشه گیری از اجتماع

افسردگی

افسردگی در دوران کودکی

واسواس – اجبار

اضطراب

اختلالات برون ریز

پرخاشگری

الگوهای رفتار پرخاشگرانه

عوامل تعیین کننده پرخاشگری

عوامل زیست شناختی پرخاشگری

جنسیت و پرخاشگری

نفوذ خانواده و پرخاشگری

اختلال نقص توجه و بیش فعالی

اختلال سلوک

اختلال نافرمانی مقابله ای

همه گیرشناسی نافرمانی مقابله ای

تشخیص

پیامدهای عدم مداخله

پیشینه تحقیق

بررسی های انجام شده در داخل و خارج از کشور

فصل سوم : روش شناسی

مقدمه

جامعه آماری

روش نمونه گیری

حجم نمونه

ابزار و روش گردآوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل آماری

فصل چهارم :

مقدمه

یافته های توصیفی و استنباطی

جدول (۱-۴)

جدول (۲-۴)

جدول (۳-۴) _

جدول(۴-۴)

جدول (۵-۴)

جدول (۶-۴)

جدول (۷-۴)

جدول (۸-۴)

جدول (۹-۴)

جدول (۱۰-۴)

فصل پنجم :

مقدمه

خلاصه تحقیق

نتابج عمده تحقیق

محدودیت های پژوهش

محدودیت های در اختیار پژوهشگر

محدودیت های خارج از اختیار پژوهشگر

پیشنهاد ها

پیشنهاد های مستخرج از یافته های پژوهش

تحقیقات آینده

پیشنهادهای کاربردی

منابع

مقدمه:

وقتی یک کودک متولد می شود اولین چیزی که هر کسی می خواهد بداند جنسیت اوست ، سپس اینکه سفید است با سبزه ، چشمانش روشن است با تیره و … ما به طور غریزی احساس می کنیم که این اطلاعات پایه ، سر تخی بزرگ درباره آینده کودک به ما می دهد.از همان بدو تولد تفاوتهای بسیار و قابل توجهی در دو جنس دیده می شود و این تفاوتها به تدریج در مراحل گوناگون زندگی آنها بروز می کند. به همین دلیل این سؤال را در ذهن به وجود می آورد که آیا این صفات با کودک متولد شده اند با اینکه اکتسابی هستند ( امیر دیوانی ، ۱۳۸۸).به عبارتی آبا این تفاوتها فطری هستند با محیطی ؟ پاسخ اکثر کارشناسان این است که تقریبا هر دو مورد در این امر دخیل هستند ولی تشخیص سهم دقیق هر پک در ایجاد این تفاوتها کار بسیار دشواری است. در بسیاری از موارد همچون رشد، علایق و رغبتها ، نحوه عملکرده خلق و خو ، واکنش به محرکات وحتی ابتلا به اختلالات تفاوتهایی در دو جنس مشاهده می شود که مباحث بی شماری را در این حیطه ایجاد می کند که پرداختی به هر یک از این زمینه ها نیازمند در نظر گرفتن عوامل محیطی و ارثی است و زمانی می توان به این مطلب پی برد که تمامی جنبه های دخیل در ایجاد این تفاوتها به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد ( حسینیان ، ۱۳۸۶).از وراثت به عنوان عامل مؤثر در این تفاوتها فی توان یاد کرد که مربوط به وضعیت زیست شناخت و با کروموزومی می باشد به عبارتی هر سلول انسانی از ۲۳ کروموزوم با ۴۶ عدد کروموزوم که ۲۲ جفت آن غیر جنسی و یکسان و جفت بیست و سوم که کروموزوم جنسی نامیده می شود و جنسیت را مشخص می کند و از تمام این کروموزومها تنها جفت ، جفت بیست و سوم با کروموزوم جنسی است که عامل مؤثر در این تفاوتها تشخیص داده شده است و این تفاوتها با ویژگی های خاص را اصطلاحا وابسته به جنس می نامند. نتایج پژوهشهای مختلف نشان داده است که از لحظه تشکلیل نطفه تا پایان مرگ ، رشد و تحول در دو جنس متفاوت است. به طور مثال در دوره جتینی بین سرعت رشد جنین دختر و جنین پسر تفاوت دیده می شود . پس از تولد نیز تفاوتهایی از لحاظ قد و وزن ، دورسر ، تشکیل دقد انها ، رشد حرکتی و تکلم و … بین دو جنس تفاوتهای آشکار به چشم می خورد ، حتی در رابطه با حواس پنجگانه نیز این تفاوت ها بین دو جنس واضح است که می توان این تفاوتها را به تفاوتهای وابسته به جنس نسبت داد ( سلیمی ، ۱۳۸۶).تفاوتهای دیگر در دو جنس به چشم می خورد که علاوه بر عامل ورائد عوامل دیگر همچون عوامل محیطی را می توان در آن مؤثر دانست از جمله این تفاوتها می توان تفاوت در علایق و رغبتها ، نوع دوستی ، توجه به دیگران ، صمیمیت و اعتماد ، علایق زیبایی شناسی و دبی و اجتماعی و … را نام برد.در مواجهه با تحریکات ، از لحاظ نوع تحریک ، شدت تحریک و نوع پاسخگویی نیز تفاوتهایی در دو جنس مشاهده می شود، به طور مثال در پرخاشگری این دو جنس تفاوتهایی وجود دارد. مشاهدات نشانگر این است که از زمان خردسالی تا سنین بالاتر پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند، در نوع پرخاشگری نیز در دو جنس تفاوتها بی وجود دارد. دخترها زمانیکه عصبانی می شوند به منظور نمایش پرخاشگری خود ، به فحاشی و دشنام دادن می پردازند به عبارتی پرخاشگری در این جنس به شکل کلامی است. حال آنکه پرخاشگری پسرها به صورت عملی و درگیری است ، پسرها به هنگام پرخاشگری په مشت زنی و لگد پرانی متوسل می شوند (جهرمی، ۱۳۸۶). کودکان چه دختر و چه پسر همواره در برابر فشارهای زندگی واکنشهای سریع و شدید از خود نشان می دهند و به همان سرعت ، وقتی فشارهای زندگی از بین رفت بهبود می پابند . از آنجا که وابسته و متکی به دیگران هستند و از لحاظ شخصیتی نارص و نابالغتد ، لذا در برابر فشار و ناراحتی آنچه از خود بروز می دهند اختلال رفتاری است (ناصری ، ۱۳۸۶).بنابراین می توان گفت اختلال رفتاری در کودکان وسیله ببان است. هر چه کودک سن کمتری داشته باشد ، در ارتباط با دیگران بیشتر در زحمت بوده و حتی وقتی هم که قادر به تکلم است چون دایره اطلاع بر لغات ، حدود است و اصولا قادر به درک و بیان مفاهیم کلی نیست و در بیان احساسات خود دچار اشکال است ، لذا اختلالات رفتاری و روانی شدیدتری از خود نشان می دهد (میلانی فر، ۱۳۸۳).اختلالات رفتاری انواع گوناگون دارند از جمله این اختلالات می توان به اختلال نافرمانی مقابله ای اشاره کرد. اگر چه رفتار مقابله ای و سرپیچی مخصوصا در بین کودکان پیش دبستانی ممکن است رفتار متجاری محسوب شود ، گروهی از کودکان رفتار مقابله ای را چنان با شدت نشان می دهند که تشخیص نوع خاصی از اختلال با عنوان اختلال نافرمانی مقابله ای اجتناب ناپذیر است و همانطور که در چاپ چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی DSM4 تعریف شده است ، اختلال نافرمانی مقابله ای ، الگوی عود کننده ای از رفتارهای منفی کارانه ، سر کشتی و خصم آلود در برابر اشخاص صاحب قدرت می باشد (انجمن روانپزشکی امریکا ، ۱۹۹۴، ص ۹۱)رفتارهای شدیدتر از طبق بهتجاری ، که در کودکان خرد سال می توان مشاهده نمود ، و مشخصه این اختلال هستند مانند نافرمانی ، خصومت و جرو بحث ، معمولا ثا ۶ سالگی ظاهر می شوند (فریک و دیگران ، ۱۹۹۳، ترجمه علاقبند راد، ۱۳۸۰).گاهی رفتار مقابله ای ناشی از شیوه انضباطی متناقضی است که از ترس و اضطراب والدین درباره تحمیل محدودیتها با مجوزها نشأت می گیرد (فرین و آرتور ، ۱۹۸۶ ، ترجمه علاقبندراد ،۱۳۸۰).همانطور که در رابطه با پاسخگویی به تحریکات و نوع پرخاشگری در دختران و پسران دیده می شود ، اختلالات رفتاری و از جمله اختلال نافرمانی مقابله ای نیز در دو جنس تظاهرات رفتاری گوناگونی را ایجاد می کند، بنابراین بررسی و پژوهش در این زمینه، شناخت نمادها و نمودهای اختلالات رفتاری خود گامی در جهت شناخت هر چه بیشتر و در گامهای بعدی ارائه راهکارهایی جهت پیشگیری و حذف برخی رفتارها می باشد و همه این فعالیتها و پژوهشها کمک خواهند کرد به هموار ساخت راه شکوفایی استعدادها و ظرفیتهای افراد ، و آنگاه تدریجا به تحولات عظیمی در بهبود زندگی و کسب سعادت انسان و تحقق کرامت و ارزش والای انسانی دست خواهیم یافت.

بیان مسئله

کودکان خردسال حتی در سالهای اولیه زندگی خود ، می توانند به دلایل گوناگون تابسامانیهابی را در سطح رفتارهای خود آشکار سازند ، که با همه ملاحظات منی ، باز هم هشداری در جهت جدی بودن اختلالات رفتاری محسوب می شوند که یکی از تظاهرات آشکار اختلال رفتاری در کودکان و نوجوانان ، اختلال نافرمانی مقابله ای است . اختلال نافرمانی مقابله ای در چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری بیماریهای روانی به عنوان اختلانی که اولین بار در کودکی تشخیص داده می شود ، تقسیم بندی شده است و این اختلال معمولا قبل از ۶ سالگی ظاهر می شود و در ابتدا، این علائم مقاله ای اغلب در منزل دیده می شوند ولی به تدریج در موقعیتهای دیگر نیز بروز می کنند. نکته قابل توجه این است که درصد بالایی از موارد اختلال نافرمانی دارای زمینه های رشدی برای اختلال سلوک هستند ( چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری بیماریهای روانی ،۱۹۹۴).اختلال سلوک ، رفتارهای ضد اجتماعی پایدار در کودکان و نوجوانان را موجب می شود که به طور معناداری به توانایی افراد مبتلا برای فعالیت در زمینه های تحصیلی و شغلی ، زیان وارد می کند. افراد مبتلا به این اختلال ، مکررا قوانین اجتماعی متناسب با سن خویش را زیر پا می گذارند و به حقوق و عواطف سابرین اهمیتی نمی دهند . ممکن است بسیاری از آنان رفتارهای ضد اجتماعی پراکنده ای بروز دهند. با این وجود شمار اندکی از آنان الگوهای هنجار شکن مکرری ابراز می کنند و قادر نیستند شیوه های سلوکی دبگری را فرا بگیرند (کاپلان و سادولک، ۱۹۹۵؛ ترجمه صابری ، ۱۳۷۷).نتایج تحقیقات نشان می دهد که گونه های خاصی از اختلالات رفتاری مانند اختلال سلوک و اختلال نافرمانی و اختلال نقص توجه و فزون جنیشی ، در بین دیگر اختلالهای رفتاری دوران مدرسه ، بیشترین فراوانی را دارا هستند که انگونه رفتارهای اغتشاشگر در دوره مدرسه به صورت پک ردیف درگیریهای مکرر و تعارض آمیز با همسالان ، معلمان و دیگران خود را نشان می دهد . هر چند این گونه رفتارها به شکل موقعیت بروز می کنند ، اما رفته رفته به بیشتر موقعیتهای اجتماعی که مستلزم همکاری است گسترش می یابد (هاوس ، ۱۹۹۱ : ترجمه علاقبندراد، ۱۳۸۰).از این میان ، نافرمانی مقابله ای در دوره پیش دبستانی نیز ظاهر می شود و بر اساس چهارمین راهنمای تشخیصی و آمار بیماریهای روانی و رفتارهای خصومت آمیز نسبت به مراجع قدرت است که حداقل ۶ ماه استمرار داشته و با بروز حداقل چهار مورد از موارد زبر مشخص می شود :

۱- از دست دادن کنترل . ۲- مشاجره کلامی با بزرگترها . ۳- مخالفت با امتناع فعالانه در سازگاری با خواسته ها ویا مقررات وضع شده از سوی بزرگترها. ۴- انجام عمدی کارهایی که موجب ناراحتی دیگران می شود. ۵- سرزنش دیگران به علت کارهای اشتباه خود ۶- زودرنجی و با ناراحت شدن انسان از دیگران. ۷- ترکیبی از خشم و زودرنجی . ۸- کینه توزی با انتقام جویی.

با توجه به الگوهای رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای قبل از ۶ سالگی از جمله در سنین پیش دبستانی ، این پژوهش به دنبال بررسی تظاهرات نافرمانی مقابله ای در رفتار کودکان پیش دبستانی از بک سو و تفاوتهای احتمالی این تظاهرات رفتار به تفکیک جنسیت ، در این مقطع می باشد.این پژوهش در اصل به بررسی این پرسش می پردازد که با رفتارهای حاکی از نافرمانی در دختران ، در مقایسه با رفتارهای حاکی از نافرمانی در پسران تفاوتهای آشکاری را نشان می دهد. به دیگر سخن اینکه آبا عامل جنسیت در سالهای آغازین زندگی، عامل تفکبک کننده در رفتارهای پرخاشگری می باشد با تفا و نهایی که در مقاطع دیگر عمر مشاهده می شوند به تدریج به وجود می آیند ؟

اهمیت و ضرورت تحقیق

از آنجا که اختلال نافرمانی مقابله ای ، همزمان با شیطنت و لجبازی ، اغلب در دوره پیش دبستانی ظاهر می شود ، هنگامیکه بنابر بافته های موجود رفتارهای مقابله ای و نافرمانی ، به ویزه در میان کودکان رایج می باشند ) ضروری است اختلال نافرمانی مقابله ای را از رفتار نافرمانی و شیطنت و لجبازی و رفتارهای مقابله ای بهنجار بر حسب سن متمایز کنیم . این تمایز عمدتا بر شدت رفتارها استوار است. برخلاف رشد بهنجار که در آن رفتارهای مقابله ای در اولین دوره کودکی به اوج رسیده و به مرور زمان کاهش می با بند ، رفتارهای مقابله ای که مشخصه اختلال نافرمانی مقابله ای هستند ، با افزایش سن ادامه بافته و وخیم تر می شوند (کمپل ، ۱۹۹۰).این واقعیت ، اهمیت ارزیابی شدت ، میزان تعبیرپذیری بر حسب موقعیت و شدت رفتار پیش از تشخیص را برجسته می سازد. همانگونه که لوبر ، لیهی و توماس ، ۱۹۹۱ توصیه کرده اند ، تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای ، تنها زمانی مد نظر قرار می گیرد که رفتار مقابله ای و نافرمانی پا فراوانی و شدت نابهنجار رخ دهد و مزاحم روند طبیعی رشد اجتماعی و عاطفی شود ، با بیش از حد مزاحمت را برای دیگران ایجاد کند و یا در طول زمان ( بعد از سالهای پیش دبستانی ) ادامه باید، اگر مشکلات رفتاری که مشخصه اختلال سلوک مستند نیز آشکار شوند ، اما نه به میزانی که ملاکهای تشخیص سلوک را دریافت کنند ، در این صورت تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای پلک انتخاب مناسب به نظر می رسد (ناصری ، ۱۳۸۶).از دیگر نتایج تشخیص صحیح ، تفکیک اختلال نافرمانی مقابله ای از سایر اختلالات رفتاری برون سازی ، مانند اختلال سلوک و اختلال نقص توجه و بیش فعال است (هین شاو ، لیهی و هارت ، ۱۹۹۳).البته پیدایش نافرمانی ، خصومت و سایر نشانه های مقابله ای در اوایل کودکی ، گاهی نشانه پید ابش رفتارهای ضد اجتماعی شدیدتر است، به نحوی که نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای ، ممکن است توأم با نشانه های اختلال سلوک رخ دهند و در مواردی ، رفتارهای بزهکاراته جدی ، مانند پرخاشگری بدنی ، دروغگویی و دزدی در حوالی ۷ سالگی ظاهر شوند (فریکو دیگران ، ۱۹۹۳؛ ترجمه علاقبندراد، ۱۳۸۰).بنابر شواهد بدست آمده از تحقیقات گوناگون در این زمینه، شمار قابل توجهی از مبتلایان به اختلال نافرمانی مقابله ای ، اقرادی مستعد برای ابتلا به اختلال سلوک می باشند و با توجه به سر تحولی که از اختلال سلوک سراغ داریم ، درصد قابل توجهی از مبتلایان به این اختلال، به اختلال شخصیت ضد اجتماعی مبتلا می شوند (چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری بیماری های روائی ،۱۹۹۴).بنا بر آنچه گفته شد، با توجه به این که اگر اختلال نافرمانی مقابله ای در دوران کودکی به دستدسی تشخیص داده نشده و مورد بررسی قرار نگیرد، منجر به اختلالات رفتاری دیگری در سنین نوجوانی و بزرگسالی خواهد شد، بنابراین پژوهشگر در این پژوهش درصدد بافتن اطلاعاتی در زمینه تو نشانه های نا فرمانی مقابله ای می باشد و نیز نحوه ی بروز نافرمانی مقابله ای در رفتار کودکان پیش دبستانی و تفاوتها بی که ممکن است در رفتارهای دختران و پسران به تفکیک در این سنین دیده شود. دوره پیش دبستانی برای ارزیابی احتمال رفتارهای دختران و پسران به تفکیک در این سنین دیده شود، دوره ی پیش دبستانی برای ارزیابی احتمال رفتارهای نابهنجار مورد غفلت واقع شده است، در حالی که امروزه مطالعات نشان می دهند که بویژه پرخاشگری و شروع زود هنگام آن می تواند زمینه ساز بسیاری از اختلالات رفتاری و ناهنجاریهای آسیب زا باشد. از این رو توجه به سالهای اول زندگی سعی در شناسایی ویژگی می شدند و ماندگاری که در این سنین آغاز می شوند، ضرورت مطالعه در این مقطع را مطرح می سازد که نهایتا این قبیل پژوهشها می توانند در سطح کاربردی نیز به هشدارهایی هستند به خانواده ها و مسئولین بیانجامد و با ضرورت مداخله های بهنگام را مطرح نماید.

اهدافی پژوهش

هدف کلی : بررسی و مقایسه الگوی رفتارهای غالب اختلال نافرمانی مقابله ای در دختران و پسران دوره پیش دبستانی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۸-۸۷٫

اهداف اصلی :

• بررسی و مقایسه میزان شیوع اختلال نافرمانی مقابله ای در دختران و پسران دوره پیش دبستانی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۸-۸۷٫

۲- بررسی و مقایسه میزان شدت اختلال نافرمانی مقابله ای ای در دختران و پسران دوره پیش دبستانی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۸-۸۷٫

اهداف جانبی :

۱-بررسی و مقایسه میزان اختلال نافرمانی مقابله ای از نوع از دست دادن کنترل در بین دختران و پسران مقطع پیش دبستانی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۸-۸۷٫