زهرا باغانی هستم، فارغ التحصیل آموزش و پرورش پیش دبستانی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی نقش والدین در تربیت دینی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته آموزش و پرورش پیش دبستانی

موضوع:

بررسی نقش والدین در تربیت دینی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام

استاد راهنما:

دکتر حسن ملکی

استاد مشاور:

دکتر حسام الدین خلعتبری

استاد داور:

دکتر سعید بهشتی

پژوهشگر:

زهرا باغانی

زمستان ۹۱

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت تحقیق

اهداف تحقیق

هدف کلی

اهداف ویژه سؤالات تحقیق

سؤال اصلی تحقیق

سؤالات فرعی

تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه ی تحقیق

مقدمه

تعریف تربیت

ضرورت تربیت انسان

تقسیم بندی دوران کودکی

ویژگی های کودک در هفت سال اول

ویژگی های کودک در هفت سال دوم

اهمیت و ضرورت تربیت فرزند

اسلام و دوران کودکی

زمان آغاز تربیت

جایگاه فرزند در کانون خانواده

عوامل مؤثر بر تربیت

فطرت

ورائت

جایگاه و نقش والدین در تربیت

ابعاد تربیت

تربیت دینی

اهمیت تربیت دینی

دانشمندان مسلمان و تربیت دینی

صاحبنظران تربیتی و تربیت دینی

اهمیت تربیت دینی کودک

اقسام تربیت دیتی

عقیده تربیت اعتقادی

اهمیت تربیت اعتقادی

اخلاقی

تربیت اخلاقی

اهمیت تربیت اخلاقی

عبادت تربیت عبادی

اهمیت تربیت عبادی

پیشینه ی تحقیق

پایان نامه ها

مقاله ها

کتاب ها

جمع بندی و نتیجه گیری

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

مقدمه

نوع تحقیق

روش تحقیق

ویژگی های تحقیقات توصیفی

روش گردآوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

فصل چهارم: یافته های تحقیق

مقدمه

نقش والدین در تربیت اعتقادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟

تلقی کودک از خدا

دعوت به توحید

طریقه ی آشنایی با خدا

شناخت فطری

شناخت نشانه ها

توجه دادن متری به نعمت های الهی

شناساندن صفات خدا

روش عقلی

روش قلبی

استفاده از موقعیت ها

نقش والدین در تربیت اخلاقی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟

روش های تربیت اخلاقی

عادت

پرهیز دادن متربی از محیط های نا سالم

پرهیز از معاشرت با صاحبان رذایل

محبت و احسان

بیان عواقب و پیامدهای رفتار های اخلاقی و ضد اخلاقی

بیان داستان های اخلاقی

بحث و گفت و گو درباره ی مسائل اخلاقی

ترغیب و ترهیب

برخورد متناسب با قدرت درک و فهم مخاطب

ارائه ی الگو

امر و نهی

چشم پوشی ( تغافل)

نقش والدین در تربیت عبادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟

ضرورت تربیت عبادی کودکان در دوران خردسالی

آماده سازی در کودکان

نقل داستان های جذاب درباره ی عبادات به ویژه نماز

ارتباط با اماکن مذهبی

توجه به مسائل عبادی توسط والدین و مشاهده ی عینی کودک

بیان فلسفه ی اعمال عبادی در حد در کودکان

رفق و مدارا در تربیت عبادی کودکان

آثار تربیتی رفق و مدارا

بررسی روایات درباره ی نماز

مراحل آموزش نماز

روزه

قرآن جدول

جدول

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

خلاصه ای از یافته های تحقیق

بحث و نتیجه گیری

محدودیت تحقیق

پیشنهاد های تحقیق

پیشنهاد های کاربردی

پیشنهاد های پژوهشی

منابع

چکیده:

یکی از مسائل بسیار مهم هر انسانی احساس مسئولیت در قبال فرزندان و اهتمام در ادب آموزی آنان است. این حقی از حقوق فرزندان بر والدین به شمار می رود. هدف از این تحقیق بررسی نقش والدین در تربیت دینی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام است. روش تحقیق، روش توصیفی تحلیلی است و به منظور گرد آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است. در این تحقیق به سه سؤال پاسخ داده شده که عبارت است از: نقش والدین در تربیت اعتقادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟ نقش والدین در تربیت عبادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟ و نقش والدین در تربیت اخلاقی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟ یافته های به دست آمده از این پژوهش نشان داده است که بر اساس آیات و روایات اسلامی سرپرست خانواده اعم از پدر و مادر نسبت به تربیت دینی فرزندان و دیگر زیر دستان خود مسئولیت سنگینی دارد. فطرت کودک فطرتی توحیدی و الهی است و پدر مادر موظف هستند زمینه ی رشد و شکوفایی این فطرت خدابی را فراهم سازند و نگذارند این ودیعه ی الهی دچار آفت زدگی شود. در راستای تحقق این هدف، والدین ضمن آگاهی از ضرورت تربیت دینی، اهمیت آن و ویژگی های فرزند در دوران کودکی؛ نیاز به شناسایی و به کار گیری روش های صحیح، کار آمد و مؤثر در حوزه ی تربیت دینی دارند. بنابراین در این تحقیق ضمن بررسی جایگاه و نقش والدین روش های مناسب در هر یک از اقسام تربیت دینی اعم از تربیت اعتقادی، اخلاقی و عبادی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلید واژه ها: تربیت دینی، نقش والدین، تربیت اعتقادی، تربیت اخلاقی، تربیت عبادی و اسلام

مقدمه:

توجه به تربیت توجه به حیائی ترین مقوله ی انسانی است؛ زیرا همه ی سامان ها و تابسامانی ها، صلاح ها و فسادها، سعادت ها و شقاوت ها و … به نوع تربیت باز می گردد و تربیت بستر خوشبختی و بدبختی انسان ها و جوامع انسانی است. انسان موجودی است که استعداد همه ی والایی ها و پستی ها را دارد و اینگونه شدن یا آنگونه گردیدن به نوع تربیت آدمی بستگی دارد. قالهمها فجورها و تقویهاه قد افلح من زگیهاه وقد خاب من دیها؛ سپس پلید کاری و پرهیزگاری اش را به آن (تفس) الهام کرد، که هر کس آن را پاک گردانید قطعه رستگار شد و هر که آلوده اش ساخت قطعا در باخت (فرمهینی فراهانی، ۱۳۹۰، ص ۹).در اسلام نیز مسأله ی تربیت از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است تا آنجا که می توان گفت: اصولا هدف اصلی ارسال کتب و ادیان آسمانی و بعثت انبیا الهی نیز همین تربیت صحیح بشر بوده است (غرویان، ۱۳۷۴، ص ۱۵).خانواده نخستین محیعلی است که کودک در آن پا می گذارد و عالی ترین نقش را در زمینه ی تربیت و رشد خصوصیات طفل بازی می کند (بختیار نصر آبادی، ۱۳۸۸، ص ۷۰) و همین خانواده نخستین کانون تربیت کودک و معمار اولیه ی شخصیت اوست. در همین مدرسه ی بزرگ تربیتی است که فرزندان به تدریج از رفتارهای پدر و مادر الگوبرداری می کنند (مروجی طبسی، ۱۳۸۸، ص ۱۹).یکی از مسائل بسیار مهم زندگی هر انسانی احساس مسئولیت در قبال فرزندان و اهتمام در ادب آموزی آنان است؛ این حقی از حقوق فرزند بر والدین به شمار می رود (همان، ص ۱۰۱)در رساله ی حقوق از امام سجاد (ع) می خوانیم:و اما حق فرزند توجه بدین امر است که او از تو می باشد و در چند روز این دنیا خیر و شرش وابسته به توست. و بدانی که یقینا از جمله وظایفی که بر عهده ات گذاشته شده از قبیل تربیت نیکو، راهنمایی به سوی پروردگارش، یاری و مساعدتش در طاعت خدا درباره ی خود و او – مسؤول می باشی و در این تکلیف یا به ثواب می رسی و یا مجازات می گردی پس در این باره همچون افرادی که توسط محسن اثرشان بر فرزند، نامه ی عمل خود را در این چند روز دنیا می آراید رفتار کن و در تربیتش آن نوع بکوش که نزد پروردگارش از آنچه بین تو و او عمل شده و برای او از خدا مدد گرفته ای – معذور باشی” (حرانی، ترجمه ی جعفری، ۱۳۷۷، ص ۴۷۱). برای موجوداتی که در طریق تغییر، تحول، رشد و تکامل اند معمولا موسم مناسبی وجود دارد که در آن به بهترین و مناسبترین رشد خود می رسند و آثاری که از آنها انتظار داشته ایم تجلی می یابد. تربیت فرزند نیز موسم مناسب خود را دارد که در آن بهتر و آسان تر به بار می نشیند (داودی و حیی زاده، ۱۳۸۹، ص ۳۳ ) از نظر اسلام و دیدگاه پیشوایان معصوم ما (ع) تربیت فرزند حتی از تأمین حوائج جسمانی و تغذیه ی مادی او مهمتر است چه اینکه امیر المؤمنین علی (ع) می فرماید: بهترین چیزی که پدران برای فرزندان به میراث گذارند ادب است” (محمدی ری شهری، ۱۳۷۹، ص ۹۳).اسلام برای اینکه پیروانش به سوی پرستش و تکمیل شدن در بعد روحی و جسمی حرکت کنند و بتوانند از عهده ی مسئولیت و پرستش برآیند از همان آغاز انعقاد نطفه ی کودک در رحم مادر توجه و عنایت کرده است و دستوراتی را به پیروانش داده است. انسان در مکتب اسلام بیهوده و سر خود و یا تصادفی خلق نشده است، این مکتب برای بشر یک آفریدگار قائل است و یک مبدأ و سر آغازی و یک معاد و سرانجامی و در نهایت اینکه مسئولیت تربیت دینی و مذهبی و جسمی انسان را در بعد فرهنگی و شکل گیری حیات معنوی اسلام به عهده ی پدر و مادر گذاشته است. و الدین وظایفی در زمان شکل گیری تعلقه و وظایفی در زمان کودکی و وظایفی در دوران بلوغ فرزند دارند (موسوی زنجانرودی، ۱۳۸۴، ص ۱۲). در این تحقیق بر آنیم که نقش والدین را در تربیت دینی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام مورد بحث و بررسی قرار دهیم.

بیان مسأله:

بر اساس بینش اسلامی هر انسانی از هنگام تولد با فطرت الهی و گرایش به خداشناسی قدم به عرصه ی زندگی می گذارد، ساختار وجودی انسان به گونه ای است که او را به سوی خدا هدایت می کند. در این میان تفاوتی بین مسلمان و غیر مسلمان وجود ندارد بلکه همه ی انسان ها در آغاز زندگی از استعداد خاصی برای حقیقت جویی و نیل به کمال بهره مندند. به فرموده ی پیامبر (ص): کل مولود یولد على القطره و إنما أبواه یهودانه و ینصرانههر مولودی بر فطرت (توحید) زاده می شود و این پدر و مادر هستند که او را بهودی و نصرانی بار می آورند محمدی ری شهری، ۱۳۷۹، ج ۳، ص ۱۴۸۱) هم چنین خداوند تبارک و تعالی در آیه ی ۳۰ سوره ی روم می فرماید: “پس روی خود به سوی دین حنیف کن که مطابق فطرت خداست؛ فطرتی که خدا بشر را بر آن فطرت آفریده و در آفرینش خدا دگرگونی نیست. این است دین مستفیم ولی بیشتر مردم نمی دانند “. با وجود این، فطرت و ساختار وجودی انسان در هر شرایطی به صورت یکسان عمل نمی کند و ممکن است عوامل تامساعد بیرونی مانع از شکوفایی و بروز صحیح آن گردد احسانی، ۱۳۷۸، ص ۲۵) .پس می توان گفت همه ی کودکان پر فطرت خداجویی متولد می شوند یعنی اینکه زمینه و امکان بالقوه در همه ی کودکان بدون استثنا وجود دارد. این والدین هستند که هم به عنوان عامل ورائنی و هم به عنوان عامل محیطی نقش مهمی در شکوفا کردن این فطرت و با بالعکس منحرف ساختن آن از مسیر اصلی دارند؛ چرا که خانواده اولین مکانی است که کودک در آن پا می گذارد و والدین نیز اولین افرادی هستند که کودک با آنها رو به رو می شود. ولی مسأله اینجاست که با کمال تأسف باید گفت که بعضی از والدین حساسیت و دقتی را که در امور دنیوی تغذیه، پوشاک و س) فرزندانشان از خود نشان می دهند در مسائل معنوی و دینی آنها ندارند و به کل فطرت پاک و الهی کودک خود را از یاد برده اند و بعضی از آنها به علت نادانی و نارسائی فکری کمترین توجهی به جهات تربیتی و اخلاقی طفل ندارند و اگر فرضا موقعی بخواهند به این وظیفه ی بزرگ توجه کنند و در آداب و اخلاق کودک اعمال نظر نمایند نمی دانند چه بکنند، چه بگویند و کودک را چگونه رهبری نمایند و غافل اند از اینکه کودکی که در دست آنهاست امانتی است از جانب خدا و فقط همین جسم نیست؛ او روحی بزرگ دارد که می تواند به بالاترین مراتب برسد یا بالعکس به پست ترین مراتب تنزل پیدا کند.ولى والدین ما توجه چندانی به فرزندان خود و تربیت آنها خصوصا بر پایه ی تعالیم دینی و اسلامی ندارند و فرزندان ما روز به روز از ارزش ها و اعتقادات دینی و مذهبی خود فاصله می گیرند و با آن بیگانه می شوند و امروزه بیشتر از قبل، دوری از معنویت ملی و دینی و پذیرش هویت های دنیا گرایانه و دور از اخلاقیات انسانی آن چیزی است که مردم را تهدید می کند. پس والدین ما چه وظایفی در زمینه ی تربیت کودک علی الخصوص تربیت دینی او بر عهده دار تند؟در این تحقیق بر آن شدیم که نقش والدین در تربیت دینی فرزند را در دوران حساس و سرنوشت ساز کودکی مورد بررسی قرار دهیم.

اهمیت و ضرورت تحقیق:

امروزه ما به دلیل فقدان احساسات صادقانه ی مذهبی دچار بسیاری از شرارت های اجتماعی شده ایم. این شرارت ها به صورت عدم تحمل دیگران، دشمنی، خودخواهی و هم در سطح ملی و هم بین المللی منجلی می شوند. در این میان تنها مذهب است که به ما کمک می کند تا این شرارت ها را از بین ببریم (مشایخی راد، ۱۳۸۵، ص ۳۶). بر اساس آیات و روایات اسلامی سرپرست خانواده اعم از پدر و مادر نسبت به تربیت دینی فرزندان و دیگر زیر دستان خود مسئولیت سنگینی دارد. به همین دلیل خدای متعال در این زمینه خطاب به مؤمنان از پیامدهای اخروی آن خبر داده، به آنان هشدار می دهد: “ای کسانی ایمان آورده اید خود و خانواده ی خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید “.حضرت محمد (ص) در پاسخ به سوالی در این زمینه که چگونه انسان می تواند اهل و فرزندانش را از آتش (اعم از آتش دنیا و آخرت) نجات دهد؛ فرمودند: آنها را به آنچه خدا دستور داده ام و از آنچه خدا نهی کرده | بازدار بد، اگر از شما پذیر فشند آنان را از آتش جهنم حفظ کرده اید و اگر قبول نکردند به وظیفه ی خود عمل نموده اید؛ از این گونه آیات و روایات به روشنی استفاده می شود که والدین وظیفه ی مهمی در زمینه ی مسائل دینی فرزندان بر عهده دارند (احسانی، ۱۳۷۸، ص ۲۹)۔پیامبر (ص) نیز فرمودند: وای به حال کودکان آخر الزمان از دست پدرانشان! عرض شد با رسول الله: از پدران مشرک آنها؟ فرمود: نه از پدران مسلمانان که چیزی از فرایض مذهبی را به آنان نمی آموزند و اگر فرزندان بخواهند خود در صدد آموزش مسائل دینی باشند آنان را از این امر باز می دارند و تنها به این دلخوشتد که فرزندانشان بهره ی ناچیزی از دنیا به دست آورند. من از این قبیل پدران بیزارم و آنان نیز از من بیزارند” مستدرک الوسائل، نقل از مروجی طبسی، ۱۳۸۸، ص ۱۶۴). از سوی دیگر در روزگاری که جهان پیوسته و با سرعت رو به تغییر و دگرگونی و ماشینی شدن است، تسلط روز افزون نظام صنعتی و سیستم ماشینی بر همه ی نهادها اثر گذارده و پیش از همه نهاد بنیادین خانواده، روابط گرم و با صفا و صمیمی و عاطفی خانه و خانواده را تحت الشعاع قرار داده و این بنیاد مقدس از درون در حال تهی شدن و فروریختن است. از این رو جهت و نظام تفکر و اندیشه ی انسانی به طور ناخودآگاه در مسیر سیل تهاجم فرهنگی و ماهواره ای قرار گرفته و خطر آن است که بتدریج انسان نسبت به مسائل اخلاقی و آداب و متن دینی حساسیت و اهمیت خود را از دست بدهد کما اینکه در حال حاضر بیشتر شاهد آن هستیم بدین جهت بهتر است بیش از گذشته و قبل از هر چیز به بنیادهای فرهنگ اصیل خوبش باز گردیم باز گشتی به سرچشمه ی غنی ارزش های اسلامی و آداب و سنن دیتی (فرهادیان، ۱۳۷۷، ص ۱۹) .پس باید قبول کنیم که تربیت دینی کودکان امری ضروری است و اگر والدین بدانند که فرزندانشان مسؤول چه شکست ها و صدمه هایی برای افراد جامعه می شوند در نزد خود و اجتماع از این همه بی تفاوتی و بی توجهی نسبت به سرنوشت نسل آینده شرمنده خواهند شد. و این والدین با وظایفی که در تربیت فرزندان پر عهده دارند در واقع با خواست خودشان می توانند اجتماع آینده را اصلاح کنند و یا به فساد و تباهی بکشند؛ به همین جهت والدین با این کار تنها فرزند خود را اصلاح و تربیت نمی کنند بلکه نسبت به اجتماع هم مسئولیت بزرگی دارند و به راستی که با این کار در راه اصلاح آینده گام برداشته اند چرا که کودکان امروز مردان و زنان آینده خواهند شد. و با توجه به اینکه ما در جامعه ای اسلامی زندگی می کنیم باید بیشتر و بیشتر به زندگی خود رنگ و بوی دینی بدهیم و فرزندان خود را با تعالیم دینی و مذهبی مأنوس بکنیم و در این زمینه نقش والدین بسیار مهم و حیاتی است و این را خوب می دانیم که هر آنچه در ذهن و روح کودک ثبت شود شالوده ی شخصیت او را تشکیل خواهد داد.

اهداف تحقیق:

هدف کلی:

بررسی نقش والدین در تربیت دینی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام

اهداف ویژه

بررسی نقش والدین در تربیت اعتقادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام

بررسی نقش والدین در تربیت اخلاقی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام

بررسی نقش والدین در تربیت عبادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام

سؤالات تحقیق

سؤال اصلی تحقیق

نقش والدین در تربیت دینی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟

سؤالات فرعی

نقش والدین در تربیت اعتقادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟

نقش والدین در تربیت اخلاقی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟

نقش والدین در تربیت عبادی فرزند در دوران کودکی از دیدگاه اسلام چیست؟_

تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی

تربیت

لغوی به معنای پروردن، پروراندان، آداب و اخلاقی را به کسی آموختن و پرورش است (معین، ۱۳۸۷، ص ۳۲۱)۔ اصطلاحی: مجموعه ی تدابیر و روش هایی است که برای ایجاد، ابقاء و اکمال ادراکات، تمایلات، تصمیمات و اقدامات مطلوب در مشربی صورت می پذیرد بهشتی، ۱۳۸۹، ص ۲۴)لغوی به معنای اسلام، کار و عبادت، تدبیر و توحید، هر چیزی که بدان عبادت خدا کرده شده، کیش و پرهیز گاری می باشد ( معلوف، ترجمه ی سباح، ۱۳۸۲، ص ۴۰۰)

اصطلاحی: دین مجموعه ای از آموزه های نظری درباره ی جهان و انسان و آفریدگار این دو و هنجارهای اخلاقی و دستورهای عملی مبنی بر آن آموزه ها با سه هدف اعتقاد، تخلف و عمل” می باشد (بهشتی، نیکوپی ۱۳۸۹، ص ۱۵۶)

تربیت دینی

مجموعه تدابیر و روش هایی که برای ایجاد، ابقاء و اکمال عقاید، اخلاق و اعمال دینی اتخاذ و اجرا می گردد همان، ص ۱۵۷)

کودک

لغوی به معنای کوچک و صغیر، فرزندی که به حد بلوغ نرسیده ( پسر یا دختر) و طفل می باشد (معین، ۱۳۸۷، ص ۶۲)

اصطلاحی: در اصطلاح قرآن فرد از هنگام تولد تا بلوغ، طفل نامیده می شود و لذا این دوران را به نام طفولیت با کودکی می نامیم که شامل هفت سال اول و دوم زندگی می شود (باقری، ۱۳۹۰، ص ۱۷۵).