سجاد همتی هستم، فارغ التحصیل مشاوره خانواده در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تدوین و استاندارد سازی بسته آموزشی بومی مهارت های ارتباطی بر مبنای آسیب شناسی تعاملی والد-نوجوان در دانش آموزان مقطع متوسطه شهر اصفهان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه اصفهان

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مشاوره خانواده

عنوان:

تدوین و استاندارد سازی بسته آموزشی بومی مهارت های ارتباطی بر مبنای آسیب شناسی تعاملی والد- نوجوان در دانش آموزان مقطع متوسطه شهر اصفهان

استاد راهنما:

دکتر فاطمه بهرامی

استاد مشاور:

دکتر عذرا اعتمادی

پژوهشگر:

سجاد همتی

شهریور ماه ۱۳۹۱

چکیده:

هدف: این پژوهش با هدف تعیین آسیب های تعاملی روابط والد – نوجوان، تدوین و استانداردسازی بسته آموزشی بومی، در خصوص مهارت های ارتباطی والد – نوجوان بود. روش: جامعه آماری این پژوهش نوجوانان پسر دبیرستانهای شهر اصفهان، والدین و متخصصین مشاوره خانواده و نیز منابع نوشتاری و پژوهشی منتشر شده از سال ۸۵ به بعد بود. داده ها در دو بخش کیفی و کمی گردآوری شد. داده های بخش کیفی به روش مصاحبه نیمه ساختاری و تحلیل محتوایی متون و در بخش کمی از طریق تحلیل پرسشنامه تعارضات تحلیل شد و بسته آموزش بر اساس آسیب های شناسایی شده تدوین شد. یافته ها: تحلیل کیفی منجر به شناسایی ۳۲ آسیب کلی شد و همبستگی پرسشنامه ساخته شده بر اساس آسیب های شناسایی شده با پرسشنامه نگرش فرزند نسبت به والدین، فرم پدر ۴۱/۰ و با پرسشنامه نگرش فرزند نسبت به والدین، فرم مادر ۵۷ / ۰ بود. بین میانگین های همبسته نمرات تعارضات در فرم های پدر و مادر تفاوت معناداری وجود نداشت. مدل بومی آموزش مهارتهای ارتباطی والد – نوجوان که بر مبنای آسیب شناسی(کمی و کیفی تعاملی والدین و نوجوانان تدوین شد. به منظور استانداردسازی این بسته، با استفاده از پیشینه نظری و پژوهشی و نیز توسط نظرات متخصصین مریوط، آسیب های شناسایی شده تایید شد. نتیجه گیری: با توجه به آسیبهای شناسایی شده رابطه والد – نوجوان، می توان آموزش های مناسبی را در جهت تقویت این روابط طرح ریزی و استفاده کرد.

کلید واژه ها: بسته ی آموزشی بومی، مهارتهای ارتباطی، آسیب شناسی تعاملی، استانداردسازی

فصل اول:

مقدمه:

نظامی که بیش از همه بر فرد احاطه دارد و رفتارهای او را شکل می دهد نظام خانواده است. رفتارهایی که در رابطه با سایر اعضای خانواده بروز می کند، منحصر به رفتار بهنجار نیست، بلکه رفتار نابهنجار را هم خانواده شکل می دهد (ثنایی ذاکر، ۱۳۷۰). برقراری ارتباط میان فردی، زمانی صورت می گیرد که افراد با هم تعامل ارتباط متقابل) داشته باشند، هر ارتباطی بک تبادل است و حداقل دو نفر باید در آن شرکت داشته باشند.افراد به طرق گوناگون با یکدیگر صحبت می کنند و نسبت به هم واکنشی نشان می دهند و اطلاعات زیادی رد و بدل می کنند و این همان شیوه ی زندگی اجتماعی است (شریفی و کامکاری، ۱۳۸۱). با وجود آن که ارتباط بین فردی جزء بزرگترین پیشرفت های بشر به شمار می آید، اما انسان های معمولی قادر به برقراری یک ارتباط خوب نیستند (بولتن، ۱۹۹۴، ترجمه سهرابی، ۱۳۸۴). روابط انسانی برای ارضای نیازهای اساسی ما ضر وری اند. داشتن روابط مثبت و سالم با دیگران کلید رشد و کمال آدمی است. آنچه امروز هستیم و آنچه در آینده خواهیم بود، هر دو معلول رابطه ما با دیگران است روابط ما رفتار ما را به صورت یک انسان اجتماعی شکل می دهند همچنین در منحصر به فرد بودن شخصیت، هویت و مفهوم خویشتن ما نقش عمده دارند (ثنایی، ۱۳۷۷).پدر و مادر اولین کسانی هستند که زیر بنای شخصیت یک نوجوان را می سازند و پایه گذار ارزش ها و معیارهای فکری وی هستند، یکی از دورانی که در آن خانواده ها دچار دگرگونی بسیار می شوند دوران نوجوانی فرزندان است، بلوغ زیستی، شناختی و اجتماعی نوجوان که با نیاز مندی ها انتظارات، و علایق جدیدی همراه است، در سامانه خانواده عدم تعادل ایجاد می کند. این مرحله تا متعادل مشکلاتی را برای خانواده به همراه دارد. بررسی های مختلف نشان داده اند که در دوران بلوغ فرزندان تعارض بین والدین و نوجوان افزایش می باید تغییراتی در روابط آنها ایجاد می شود و صمیمیت و اتحاد بین آنها تا حدودی کاهش می یابد. در این مرحله ضروری است که سامانه خانواده به بازبینی روابط موجود بپردازد و با برقراری تو جدیدی از روابط و فعالیت ها خانواده را به مرحله تعادلی تازه و متفاوت از قبل وارد کند.متاسفانه بسیاری از خانواده ها به علت بی توجهی یا عدم آشنایی با شیوه های برقراری ارتباط با فرزندان خود، نمی توانند با آنها رابطه ی صحیح برقرار کنند و آنها را از دست می دهند. یکی از عوامل خطرساز در دورهی نوجوائی تعارض بین والدین و نوجوان است که نوجوان را به سوی دوستی با همسالان منحرف سوق می دهد (بوهلر، ۲۰۰۶). نو جوانی دوره ای است که در آن، بیشترین و نمایان ترین دگرگونی ها در چهارچوب کلی رشد و تحول، به وقوع می پیوندد و هم نوجوان و هم نزدیکان ( به ویژه پدر و مادرش را دچار شگفتی و سردر گمی می کند، افزایش قد و با اندازهای وزنه بروز تغییراتی در چهره و صدای بیدار شدن میل جنسی، کمال طلبی، استقلال جول بی، گرایش های تعصب آمیز به دوستان، فاصله گرفتن از والدین، حساس بودن درباره جسم وسلامتی، توانایی تفکر انتزاعی و در نتیجه پدید آبی شناخت اجتماعی و اسطوره های شخصی، بروز شد پد هیجان ها دل مشغولی و توجه افراطی به خود، از مشخص ترین زمینه های تحولی در نوجوان به حساب می آیند (گریدانوس؛ ترجمه صرامی و بزرگمهر، ۱۳۸۵).محوری ترین انگیزش در دوره ی نوجوانی کوشش برای بدست آوردن استقلال است که اگر چنین انگیزه ای در نوجوان بیدار نشود او نمی تواند به رشد و کمال برسد و همواره کودکی وابسته باقی می ماند (اکبری، ۱۳۸۷). خانواده و شیوه های تربیتی حاکم در آن پر نوجوانان و مشکلات آنان تاثیر مستقیم دارد. تعارضات خانوادگی همیشه وجود دارند ولی در هر خانواده موضوع فرقی می کند اصولا والذین می خواهند از طریق وعده و وعید دادن، تهدید کردن، عقایسه کردن، یا حتی از طریق صحبت کردن نوجوان خود را کنترل کنند اما او تمایل به استقلال دارد و برخورد خوبی با این گونه کنترل ها ندارد. روابط نادرست والدین با نوجوانان از نظر مهرورزی و سختگیری های افراطی و نداشتن مهارت کافی نوجوانان در برخورد با والدین باعث عدم ارتباط صحیح و درگیری هایی بین آنها می شود که تحت عنوان تعارف بین و الذین و نوجوانان از آن نام برده می شود. شانت و مک فال (۱۹۸۵) مهارت های ارتباطی را فرایندهای چندگانه ای می دانند که فرد را قادر می سازد به گونه ای رفتار کند که دیگران او را با کفایت تلقی نمایند (اسماعیلی، ۱۳۷۶؛ به نقل از کایوند، ۱۳۸۸) بیشتر تعارض هایی که در خانواده بین نوجوان و والدین بوجود می آید، ناشی از مهارت های ناکافی در امر مذاکره و گفتگو بین اعضای خانواده، عدم توافق نسبت به قواعد و مسئولیتها، ارزش ها و مهارت های ضعیف در حل مسئله، مهارتهای ارتباطی ضعیف، دریافت های شناختی تحریف شده، ضعف در توانایی درک دیدگاه دیگران، عدم مهارت کافی در کنترل خشم، ضعف در مهارت های تصمیم گیری و جرات ورزی (زاری با ترجمه خدایاری فرد و عابدینی، ۱۳۸۶)، که نشات گرفته از دور تسلسل و تکرار ارتباط غیر منطقی و آموخته شده بین اعضاء است (مینو چین ترجمه ثنایی، ۱۳۸۷).

بیان مسئله

ارتباط فرایندی است که از طریق آن، پیام ها صرف نظر از ماهیت وسیله ای که به کار برده می شود، از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا می کند و به این ترتیب کنش متقابل امکانپذیر می شود (محسنی، ۱۳۷۹). نوجوانی دوره استقلال، بیان عقاید مخالف و کشمکش با والدین است. دوره ای که تعارضات نوجوان با والد، بن افزایش یافته و گاهی دردسرساز می شود.انتقال به دوره ی نوجوانی توام با کوشش نوجوان برای جستجوی استقلال و خودمختاری و در عین حال حفظ و ارتقا جایگاه خود در روابط با خانواده است، دستیابی به این خود مختاری، فرایندی است که به طور طبیعی باید هویت یابی و جایگاه مستقل نوجوان در خانواده را تامین کند و به همین دلیل است وقتی پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده ادراکی درستی از ویژگی های استقلال جویی نوجوان داشته باشند یا آن را بپذیرند، تعارضات و مشکلاتی در روابط نوجوانان با خانواده پیدا می شود (لطف آبادی، ۱۳۸۰). مسئله تعارض و اختلاف بین فرزندان و والدین یکی از مشکلاتی است که خانواده ها درگیر آن هستند و این مسئله باعث آسیب رساندن به روابط بین اعضای خانواده شده و مشکلاتی را برای فرزندان و خانواده ها بوجود آورده است.متاسفانه بسیاری از خانواده ها به علت بی توجهی با عدم آشنایی با شیوه های برقراری ارتباط با فرزندان خود، نمی توانند با آن ها رابطه ی صحیح برقرار کنند و آنها را از دست می دهند، نوجوان در این دوره پیش از هر زمان دیگری نیاز به مراقبت و همراهی والدین خود دارد، لذا قطع رابطه با نوجوان و یا رابطه نادرست با نوجوان ممکن است تاثیرات مخربی بر وی بگذارد (سادات، ۱۳۷۲؛ به نقل از اکبری، ۱۳۸۷).مهارتهای ارتباطی آن دسته از مهارت هایی است که به واسطه آنها افراد می توانند در گیر تعامل بین فردی و فرایند ارتباط شوند. انسان در نتیجه فرایند اجتماعی شدند برخی از مهارت های ارتباط بین فردی را کسب می کند، اما سطح عملکرد او در این مهارت ها را می توان بهبود بخشید (بولتن، ترجمه سهرابی، ۱۳۸۴).تعارض از دیدگاه سیستمی، تنازع بر سر تصاحب پایگاه و منابع قدرت است که در جهت حذف امتیاز دیگری و افزایش امتیازات خود بروز می کند (براتی، ۱۳۷۵). تعارض کش با حالتی است که در تقابل بین افکار، منافع یا اشخاص گوناگون رخ می دهد (مینو چین و ترجمه ثنایی، ۱۳۸۷). مینوچین، معتقد است که تعارض والد – نوجوان معمولا بدین گونه شکل می گیرد که با بالغ شدن کودک در دوره نوجوانی، انتظارات والدین با انتظارات نوجوان برای استقلال مناسب با سن خود در تعارض قرار می گیرد. والدین مقرراتی را تحمیل می کنند که فرزندان با بزرگتر شدن ممکن است آنها را نپذیرند، فرزندان نیازهای خود را با صراحت عنوان می کنند و انتظارات جدیدی از والدین دارند، والدین نمی توانند بدون کنترل و محدود کردن به حمایت و راهنمایی فرزندان بپردازند و فرزندان هم نمی توانند بدون رد کردن و حمله کردن، رشد و فردیت یابند که این مسئله باعث بروز تعارض بین آنها خواهد شد (مینو چین ترجمه ثنایی، ۱۳۸۷). اختلاقات بین والدین و نوجوان در حدود ۱۵-۱۴ سالگی به نقطه اوج خود می رسد و بیشتر تعارضات در مورد مسائل جزئی نظیر سبک لباس پوشیدن، مدل و نوع موسیقی مورد علاقه است (بیابانگرد، ۱۳۸۴).بیشتر تعارض هایی که در خانواده بین نوجوان و والدین بوجود می آید، ناشی از مهارت های ناکافی در امر مذاکره و گفتگو بین اعضای خانواده، عدم توافق نسبت به قواعد و مسئولیتها، ارزش ها و مهارت های ضعیف در حل مسئله، مهارتهای ارتیاحلی ضعیف، دریافت های شناختی تحریف شده، ضعف در توانایی در دیدگاه دیگران، عدم مهارت کافی در کنترل خشم، ضعف در مهارت های تصمیم گیری و جرات ورزی (زارب؛ ترجمه خدایاری فرد و عابدینی، ۱۳۸۶) که نشات گرفته از دور تسلل و تکرار ارتباط غیرمنطقی و آموخته شده بین اعضاء است (مینو چین ترجمه ثنایی، ۱۳۸۷) در تعارض بوجود آمده بین والدین و فرزندان نمی توان به طور قطع مشخص نمود که در ایجاد آن چه کسی بیشترین تاثیر را داشته، اما می توان گفت که عدم آگاهی والدین و فرزندان از مهارتهای ارتباطی و همچنین نداشتن مهارت در حل مسائل بین فردی باعث بروز ناسازگاری ها و تعارض شده است (ریچارد و داج ، ۱۹۸۲؛ به نقل از موسوی، ۱۳۸۹). نتایج پژوهش های رابین و فاستر (۱۹۸۹) نشان داد که از جمله عوامل مهم در ایجاد تعارض والد – نوجوان عبارتند از:الف) مهارت های ضعیف در حل مسئله همراه با راه حل های تعارض زا،  ب) مهارت های ضعیف ارتباطی و ج) در بافت های تحریف شده شناختی که هم در نوجوانان و هم در والدین آنها وجود دارد (به نقل از نیکبخت نصر آبادی، ۱۳۸۹). در بعضی از خانواده ها و الدین با تاکتیک های کنترل خود باعث پرخاشگری و تعارض در رابطه بین خود و فرزندان می شوند (نوابی نژاد، ۱۳۸۰) ارتباط خوب والد – فرزند در این دوره می تواند گفتگو و مذاکره دربارهی تغییر رابطه والد – فرزند و رشد استقلال نوجوان را تسهیل کند، مهارت های ناکافی در این حیطه خانواده را مختل می کنند، برای همین، ریچ و همکاران (۲۰۰۳) توانایی استدلال و حل تعارض ها را بعد مهمی از عملکرد خانواده و ارتباط و الد – نوجوان بر شمرده اند، در صورتی که تعارض بیش از حد شدید باشد و مدت زیادی تداوم بیاید، منجر به پرخاشگری و اختلال در روابط و عملکرد می شود و مداخلات درمانی را اجتناب ناپذیر می سازد (به نقل از رحمتی و لطفی، ۱۳۸۷). برای بهبود تعارض والد – نوجوان از روشهای مختلفی استفاده شده است، صمدی (۱۳۸۸) از رویکرد هیجان محور، بکتاش (۱۳۸۴) از روش گروه مواجهه و زابلی (۱۳۸۳) از روش روان نمایشگری در بهبود تعارضات والد – نوجوان استفاده کرده اند. یکی از روشهایی که به نظر می رسد در بهبود کیفیت ارتباط والا نوجوان موثر است آموزش مهارت های ارتباطی است. اثربخشی مهارتهای حل مسئله در کاهش تعارضات والد – نوجوان در پژوهش های مرادی و ثنایی (۱۳۸۵) تایید شده است.ارتباط با دوستان، ارتباط با جنس مخالف سیک و الگوی لباس پوشیدن، آرایش موها، رانندگی کردن پایبندی به ارزشهای اجتماعی، پایبندی به عقاید مذهبی، سیگار کشیدن، مصرف الکل، دیدن و گوش کردن سی دی ها، مسئولیت های خانگی و مدرسه، موارد استقلال طلبی مانند تنهایی و خلوت گزینی، عدم آشنایی و آگاهی والدین با ویژگی های دوره نوجوانی، غیبت های طولانی مدت والدین به علت شاغل بودن، مهمترین زمینه های بروز تعارض هستند (برجعلی، ۱۳۸۰). نتایج برخی از تحقیقات نشان می دهد که به ترتیب اولویت، فشار برای ورود به دانشگاه، مراقبت و کنترل بیش از حد برای انجام اعمال مذهبی، انتظارات بیش از حد و بی توجهی به توانایی های نوجوان، مقایسه با دیگران، بی توجهی به کارهای مثبت و گوشزد کردن بیش از حد اشتباهات خرده گیری نسبت به پوشش و نحوهای آرایش سر و وضع ظاهری، ممانعت از دیدن و شنیدن سی دی ها، مشاجره در خصوص رفت و آمدها و روابط با دوستان، ممانعت از فعالیتهای مختلف به خاطر پیشرفت درسی، مهمترین عواملی هستند که منجر به تعارض بین والدین و نوجوانان می شوند (دستجردی و همکاران، ۱۳۸۳). هنگامی که شدت تعارضات بین والدین و نوجوانان زیاد باشند منجر به آسیب های رفتاری و روانی در نوجوانان می شود، برای مثال تحقیقات نشان داده است که تعارض والذ نوجوان با تاسازگاری های دوره نوجوانی مانند افسردگی، رفتارهای غیر قابل قبول، مشکلات رفتاری در مدرسه و کاهش عملکرد تحصیلی، اضطراب و مشکلات عزت نفس رابطه دارد. به طور کلی تعارضات بین والدین و نوجوان می تواند پیامدهای منفی زیر را به همراه داشته باشد بی ثباتی، عدم امنیت عاطفی، آشفتگی روانی، بلا تکلیفی، احساس بی ارزشی، بحران هویتی، تضعیف نقش و تزلزل پایگاه عاطفی، افسردگی نوجوان، رفتارهای غیر قابل قبول، مشکلات رفتاری در مدرسه و کاهش عملکرد تحصیلی، مشکلات عزت نفس، اضطراب، آسیب های رفتاری و روانی در نوجوان و نارضایتی های زناشویی (خوی نژاد ورجایی، ۱۳۸۲).برای رفع تعارض های موجود در رابطه ی بین والدین و فرزندان ابتدا باید به شناخت آنها و سپس کنترل و رفع آنها پرداخت، یکی از راههایی که برای شناسایی و کنترل تعارض بین فرزندان پیشنهاد شده است آموزشخانواده در زمینه ی مهارت های ارتباطی است، مهارت های ارتباطی بخشی از مهارت های زندگی هستند. بخش عمده ای از مهارتهای اجتماعی را روابط بین افراد و به بیان دقیقتر مهارتهای ارتباطی افراد تشکیل می دهند، در واقع اجتماعی شدن هر فرد دستاورد مهارتهای ارتباطی است که قبلا آموخته است و توفیق در اکثر حوزه های زندگی از طریق توانایی ایجاد ارتباط قابل پیش بینی است. فقدان مهارت های ارتباطی برای نوجوانان و افراد بزرگسال نیز با مجموعه ای از پیامدهای منفی همراه است که می تواند گستره وسیعی از رفتارهای اجتماعی افراد را در بر گیرد، با توجه به اهمیت مهارت های ارتباطی برخورداری از مهارتهای ارتباطی برای تمام افراد به طور عام و خانواده به طور خاص حائز اهمیت فوق العاده است. همچنین به دلیل اهمیت و ضرورت مهارت های ارتباطی در تعامل های بین فردی به عنوان کلید موفقیت در این تعامل ها و نیز با توجه به اینکه هر گونه نارسایی و نابهنجاری در رفتار اجتماعی، منجر به بروز مشکلاتی در عملکرد فرد خواهد شد، خانواده و تحقق خانواده سالم مشروط به برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن رابطه های مطلوب با یکدیگر است، از این رو سالم سازی اعضای خانواده و رابطه آنها بی گمان تاثیر مثبتی را در جامعه به دنبال خواهد داشت.تحقیقات انجام شده داخلی در زمینه شناسایی آسیب های ارتباطی والدین و نوجوانان و تدوین راهکارها و تدوین مهارت های ارتباطی بسیار اندک است و یا از الگوها و مدل های غیربومی (خارجی) استفاده شده است. این مدل ها، چون بر اساس آسیب های تعاملی شناسایی شده در روابط والدین – نوجوانان سایر کشورها بدست آمده اند، نتوانسته اند به شیوه ی مناسبی کارایی خود را در عمل نشان دهد، لذا به تدوین مدل با الگوی بومی آموزش مهارت های روابط تعاملی والدین – نوجوان، بر اساس آسیب های شناسایی شده در جامعه ایران نیازمند هستیم تا بتواند کارایی خود را به صورت هر چه بهتر نشان دهد. در این مطالعه به تدوین و استاندارد سازی الگوی بومی بسته ی آموزش مهارت های روابط تعاملی والدین – نوجوان، بر اساس آسیب های شناسایی شده در جامعه ایران می پردازد .

اهمیت و ارزش تحقیق

نوجوانان قشر عظیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند که در آینده در پویابی و تداوم حیات اجتماعی و رشد و توسعه همه جانبه آن نقش بسزایی خواهند داشت. کسانی که در دوره نوجوانی به سر می برند در دوره مملو از تعارض و نوسان بین استقلال و وابستگی یکی از حساس ترین مراحل زندگی خود را می گذرانند و به این دلیل برای جامعه، خانواده و به ویژه برای والدین مسئولیت سنگینی را ایجاد می کند. پژوهشگران معتقدند که ارتباطات مثبت والد – نوجوان باعث سلامت روان، سطوح بالای عزت نفس، رضایت زندگی و به طور کلی شادکامی، به همان اندازه سطوح پایین علائم پریشانی جسمی، خودکشی و پریشانی عاطفی می شود و بعلاوه ادراک نوجوان از این ارتباطات مثبت نقش حمایتی در برابر مصرف سیگار، الکل و سایر مواد مخدر دارد (هیرو همکاران، ۲۰۰۹). سطوح بالای تعارض به صورت مداوم می تواند باعث ایجاد مشکلات روانی اجتماعی و سایر مشکلاتی شود که در طول نوجوانی گسترش می یابد و می تواند باعث ایجاد مشکل و نقصی در پیوندهای رابطه ای و تبدیل به مشکلات در زندگی بعدی گردد (کولیت و لارسن، ۱۹۹۲).لارسن (۱۹۹۵) بیان می کند که نوجوانان روزانه میانگینی از ۵ تا ۷ اختلاف را با پدر و مادر خود گزارش می دهند، بنابراین با توجه به فراوانی تعارض بین والدین و نوجوانان و پیامدهای منفی آن پر نوجوانان ارائه راهکارهای عملی در کاهش این تعارضات می تواند بسیار مفید باشد. چنانچه افراد نتوانند تعارضی را به خوبی مدیریت کنند ممکن است دچار اختلاف، خشم، ناکامی و گناه شوند. تو جوانان برای حل تعارض اقدام می کنند اما روش های آنها همیشه سودمند نیست و راه حل های آنها منتهی به خشونت فیزیکی، خشونت کلامی، کناره گیری و اجیار می شود (الکساندر ، ۲۰۰۰). نوجوانی دوره ای است که کیفیت تعاملات والد – نوجوان در آن نسبنا پر استرس و تعارض آمیز است، اگر با تعارض به وجود آمده بین اعضای خانواده به طریقه درستی بر خورد شود به رشد رابطه کمک می کند ولی اگر طرفین درگیر در تعارض نحوهی درست برخورد با تعارض را ندانند، تعارض موجود نه تنها رفع نخواهد شد بلکه به تداوم رابطه خانوادگی آسیب می رساند (مرادی و ثنایی، ۱۳۸۵). در صورتی که تعارض بیش از حد شدید باشد و مدت زیادی تداوم باید، منجر به پرخاشگری و اختلال در روابط و عملکرد می شود و مداخلات درمانی را اجتناب ناپذیر می سازد (به نقل از رحمتی و لطفی، ۱۳۸۷) ارتباطات میان فردی اساس و شالوده هویت و کمال انسان و مینای اولیه پیوند وی با دیگران است، ارتباطات موثر موجب شکوفایی و بهبود کیفیت روابط افراد می شود، این در حالی است که ارتباطات غیر موثر مانع شکوفایی انسان شدها روابط را تخریب می کند (ادیب و همکاران، ۱۳۸۴).فقدان مهارت های ارتباطی برای نوجوانان و افراد بزرگسال نیز با مجموعه ای از پیامدهای منفی همراه است که می تواند گستره وسیعی از رفتارهای اجتماعی افراد را در بر گیرد. خانواده و تحقق خانواده سالم مشروط به برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن رابطه های مطلوب با یکدیگر است، از این رو سالم سازی اعضای خانواده و رابطه آنها بی گمان تاثیر مثبتی را در جامعه به دنبال خواهد داشت. آموزش های مهارتهای ارتباطی به نوجوان کمک می کند تا از برخوردهای تعارض آمیز و مبتنی بر پرخاشگری در موقعیت های مسئله آفرین با والدینش اجتناب کند، آموزش مهارتهای حل مسئله سبب می شود تا نوجوان بتواند موقعیت های مسئله آفرین بین خود و والدینش را تشخیص دهد و تعریف دقیقی از مسئله مورد نظر ارائه دهد و بتواند با ایجاد راه حل های بدیع و انتخاب بهترین راه حل در جهت حل موثر مسئله گام بردارد.به دلیل اهمیت و ضرورت مهارت های ارتباطی در تعامل های بین فردی به عنوان کلید موفقیت در این تعامل ها و نیز با توجه به اینکه هر گونه نارسایی و ناهنجاری در رفتار اجتماعی، منجر به بروز مشکلاتی در عملکرد فرد خواهد شد، برخورداری از مهارتهای ارتباطی برای تمام افراد به طور عام و خانواده به طور خاص حائز اهمیت فوق العاده است، توجه به اهمیت مهارت های ارتباطی با اهداف گوناگون پیشگیری و ارتقای سطح سلامت روانی ضرورت این گونه مهارت ها را برای نوجوانان و خانواده ها، آشکار می سازد. این پژوهش در صدد است تا با تدوین و استانداردسازی بسته ی آموزشی مهارت های ارتباطی والد- نوجوان بر مبنای آسیب شناسی تعاملی والد – نوجوان، نقش موثری در کاهش تعارض و بهبود ارتباط در روابط نوجوانان با والدین ایفا کند

اهداف تحقیق

اهداف کلی

تعیین آسیب های تعاملی روابط والد – نوجوان، و تدوین و استانداردسازی بسته ی آموزشی بومی، در خصوص مهارتهای ارتباطی والد – نوجوان

اهداف جزئی: ۱-تعیین کیفی آسیب های تعاملی روابط والد – نوجوان

۲- تعیین شدت آسیب های تعاملی روابط پدر – نوجوان

۳- تعیین شدت آسیب های تعاملی روابط مادر – نوجوان

۴- تعیین میزان تفاوت آسیب های تعاملی در روابط پدر – نوجوان و مادر – نوجوان

۵- تدوین بسته آموزشی بومی مهارتهای ارتباطی والد – نوجوان بر مبنای آسیب شناسی تعاملی

۶- استاندارد سازی بسته ی آموزشی بومی مهارت های ارتباطی والد- نوجوان بر مبنای آسیب شناسی تعاملی

سئوالات پژوهش

۱-از نقطه نظر کیفی چه آسیب هایی در تعامل و الدین با نوجوان وجود دارد؟

۲- اولویت بندی آسیب های تعاملی پدر – نوجوان از نظر شدت چگونه است؟

۳- اولویت بندی آسیب های تعاملی مادر – نوجوان از نظر شدت چگونه است؟

۴- آیا بین آسیب های تعاملی پدر – نوجوان و آسیب های تعاملی مادر – نوجوان از نظر شدت تفاوت وجود دارد؟

۵- بسته آموزشی مهارت های ارتباطی والد – نوجوان باید شامل چه مهارت هایی باشد؟

۶ – استاندارد سازی بسته آموزشی بومی مهارت های ارتباطی چگونه صورت می گیرد؟

تعریف مفاهیم و متغیرهای پژوهش

مهارتهای ارتباطی

تعریف مفهومی مهارت های ارتباطی

شانث و میک فال (۱۹۸۵) مهارت های ارتباطی را فرایندهای چندگانه ای می دانند که فرد را قادر می سازد به گونه ای رفتار کند که دیگران او را با کفایت تلقی نمایند (به نقل از کایوند، ۱۳۸۸، ص ۴).

تعریف عملیاتی مهارت های ارتباطی منظور از مهارت های ارتباطی آن دسته از مهارت هایی است که به واسطه آنها افراد می توانند درگیر تعامل بین فردی و فرایند ارتباط شوند، یعنی فرایندی که طی آن افراد اطلاعات، افکار و احساس های خود را از طریق مبادله پیام های کلامی و غیر کلامی با یکدیگر در میان می گذارند، مهارت های ارتباطی در این پژوهش شامل مهارت های ارتباط کلامی و غیر کلامی است.

نوجوانی

تعریف مفهومی نوجوانی نوجوانی مرحله ای انتقالی بین کودکی و بزرگسالی است از حدود سن ۱۲ تا ۲۰ سالگی، در این سن تغییرات زیادی از لحاظ روحی و جسمی پیدا شده و از دوران کودکی فاصله گرفته و شباهت بیشتری به بزرگسالان پیدا می کنند (بیابانگرد، ۱۳۸۴، ص ۱۶)

نوجوانی انتقال از مرحله ی آخر کودکی به مرحله ی بالندگی و کمال است؛ با دوره ای از جریان تدریجی زندگی را نوجوانی می گویند که با تحول عمیق در جسم و روان و قدرت تجسم و تخیل زیادی همراه است (شرفی ۱۳۷۰؛ به نقل از اکبری، ۱۳۸۷، ص ۹۴).

تعریف عملیاتی نوجوانی سازمان بهداشت جهانی، دورهی نوجوانی را از ۱۰ تا ۱۵ سالگی و دورهی جوانی را از ۱۶ تا ۲۵ سالگی تخمین زده است. منظور از نوجوانان در این پژوهش، نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ ساله پسر هستند که در دبیرستانهای دولتی در سال تحصیلی ۹۱-۹۰ در شهر اصفهان مشغول به تحصیل هستند.

استانداردسازی فرایند

تعریف مفهومی استانداردسازی فرایند

عبارت است از یکسان سازی شرایط اجرای هر فرایند تجربی و شامل استانداردسازی دستور العمل ها، نحوه اجرا و ابزارهای پژوهش می باشد (فیشر و میلفونت .۲۰۱۰، ص ۴۳).

تعریف عملیاتی استانداردسازی فرایند

بررسی میانگین نمره هایی است که متخصصین مشاور توسط فرمهای ارزیابی، به هر یک از مهارت های ارتباطی معرفی شده در بسته آموزشی از نقطه نظر رعایت دستورالعمل ها، نحوه اجراء تناسب مهارت معرفی شده با جمعیت آماری، همخوانی مهارت معرفی شده با پیشینه نظری و پژوهشی اختصاص می دهند.

منظور از استانداردسازی در این پژوهش، اطمینان یافتن از این نکته است که تمامی مهارت های ارتباطی پیشنهاد شده در بسته آموزشی مهارت های ارتباطی، اولا دارای شرایط و فرایند یکان در زمینه دستورالعمل هاء نحوه اجرای مدث جلسات، تعیین تکالیف و باشند و ثانیا با پیشینه نظری و پژوهشی نیز همخوانی مناسبی داشته باشند.

آسیب شناسی تعاملی والد – نوجوان

تعریف مفهومی آسیب شناسی تعاملی والده نوجوان منظور شناسایی آسیب هایی است که می تواند باعث ایجاد مشکلات روانی – اجتماعی و سایر مشکلاتی شود که در طول نوجوائی گسترش می یابد و می تواند باعث ایجاد مشکل و تقص در پیوندهای رابطه ای و تبدیل به مشکلات در زندگی بعدی گردد (کولینز و لارسن، ۱۹۹۲، ص ۱۷).

تعریف عملیائی آسیب شناسی تعاملی والد- نوجوان

در این تحقیق از یک مصاحبه نیمه ساختار یافته محقق ساخته و یک پرسشنامه محقق ساخته “آسیب های تعاملی والد – نوجوان به دست می آید، نمرات بدست آمده در این مصاحبه و پرسشنامه، نشان دهنده فراوانی مشکلات است.

بسته آموزشی بومی مهارت های ارتباطی

تعریف مفهومی

بسته آموزشی بومی مهارت های ارتباطی شامل مهارت ها و تکنیک هایی می شود که از فرهنگ بومی آن جامعه استخراج شده و یا متناسب با فرهنگ آن جامعه است و تحقیقات قبلی این تناسب و همخوانی را تایید کرده اند.

تعریف عملیاتی

بسته آموزشی مهارت های ارتباطی پس از بررسی کتاب ها، مقالات، پایان نامه ها و سایر متون مربوط به مهارت های ارتباطی والد – نو جوان و بر اساس آسیب های شناسی شده در این تحقیق، تدوین می شود، این مهارت ها در این تحقیق شامل مهارت هایی مانند مهارت خود آگاهی، مهارت همدلی، آموزش مهارت روابط بین فردی، آموزش مهارت حل مسئله، آموزش مهارت تصمیم گیری، آموزش مهارتهای ارتباطی کلامی و غیر کلامی، روابط والد – نوجوان، مسئولیت پذیری، آموزشی ابراز وجود، مهارت تحلیل رفتار متقابل، برقراری ارتباط با جنس مخالف، آموزش انضباط اثربخش، اموزش استقلال پایی، آموزش وضع مقررات، آموزش ایجاد انتظارات، آموزش بهبود روابط، مشکلات مرتبط با مدرسه و آموزش به نوجوان، مقاومت در مقابل فشارهای منفی همسالان و بازسازی شناختی است.

فصل دوم

پیشینه پژوهش

مقدمه

در این فصل پیشینه پژوهش در دو قسمت بررسی می گردد:

الف) پیشینه نظری

ب) پیشینه پژوهشی

پیشینه نظری

در این قسمت، مباحث مربوط به آسیب شناسی تعاملی والد – نوجوان، از جمله مسائل و مشکلات دوره نوجوانی و ارتباط والدین با نوجوانان آورده می شود.

نوجوانی

نوجوانی انتقال از مرحله ی آخر کودکی به مرحله ی بالندگی و کمال است؛ با دوره ای از جریان تدریجی زندگی را نوجوانی می گویند که با تحول عمیق در جسم و روان و قدرت تجسم و تخیل زیادی همراه است سازمان بهداشت جهانی، دوره نوجوانی را از ۱۰ تا ۱۵ سالگی و دوره ی جوانی را از ۱۶ تا ۲۵ سالگی تخمین زده است (اکبری، ۱۳۸۷).

مراحل نوجوانی و مسائل مربوط به آن

۱-دوران اولیه ی نوجوانی (۱۳-۱۱)

-سازگاری با تغییرات دوران بلوغ

– آموختن کاربرد توانایی ها شناختی تازه

– بافت جایی در میان همسالان

– کنار آمدن با انتظارات مربوط به جنسیت

-۲اواسط دوران نوجوانی (۱۶-۱۴)

-کنار آمدن با مسائل مربوط به بلوغ جنسی

-گرفتن تصمیمات اخلاقی تازه

– ایجاد روابط تازه با همسالان

– تعادل بین خود مختاری و مسئولیت پذیری

۳-اواخر دوران نوجوانی (۱۹-۱۷)

– انجام هویت

– تجربه ی صمیمیت

– ترک خانه (میکوچی ترجمه یاسایی، ۱۳۸۳).

تحول بهنجار و نابهنجار در دوره نوجوانی

در ابتدای نوجوانی، رشد شناختی کودکان و نوجوانان غالبأ تا مرحله ای پیشرفت کرده است که به آنها اجازه می دهد تا سطوح عمیق تری از تفکر انتزاعی و تحلیلی را داشته باشند نوجوانان، تبیین های بزرگسالان را به همان میزان که در اوایل کودکی می پذیرفتند، قبول نمی کنند، نوجوانان حالا به ایجاد تفسیرات بدیل و راه حل های بدیل برای مشکلات پرداخته و این راه های بدیل را برای خود ارزشیابی می کنند، این موضوع معمولا همراه است با گرایش تازه ای برای به زیر سؤال بردن اقتدار، بعضی از سؤالاتی که نوجوانان در مورد قواعد و مقررات می پر مسند و حتی سر کشی، تمرد و امتناع از همرنگی با خواسته ها و تقاضاهای مدرسه با والدین به عنوان رشد بهنجار مورد توجه قرار می گیرند، اما وقتی سر کشی و تمرد به طور جدی رشد بعدی را تهدید کند،