سمیرا وکیلی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۸۷، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل آسیب پذیری جنسی در دختران نو بالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر شمال و جنوب تهران” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی

عنوان:

بررسی تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل آسیب پذیری جنسی در دختران نو بالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر شمال و جنوب تهران

استاد راهنما:

دکتر شهین علیایی زند

استاد مشاور:

دکتر شهلا پزشک

پژوهشگر:

سمیرا وکیلی

بهمن ۱۳۸۶

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: معرفی پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

اهدف پژوهش

ضرورت و اهمیت پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم و اصطلاحات

فصل دوم: بررسی پیشینه پژوهش

مقدمه

کم توانی ذهنی و طبقه بندی

ویژگی هایی تحولی کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر

آموزش در کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر

مروری بر سیر تاریخی سوء استفاده جنسی از کودکان

تعریف سوء استفاده جنسی از کودکان و مقوله های آن

همه گیرشناسی

سیب شناسی

علائم و نشانه های تشخیصی آزار جنسی

پیامدهای روانی ناشی از آزار جنسی کودکان

آسیب پذیری جنسی و کودکان کم توان ذهنی

حمایت از کودکان در زمینه آسیب پذیری جنسی

ایمن سازی جنسی و آموزش در زمینه آن

اثر ناتوانی های کودک بر آموزش ایمن سازی جنسی

ضرورت آموزش ایمن سازی جنسی به کودک کم توان ذهنی

تحقیقات انجام شده در رابطه با آزار جنسی کودکان در خارج از ایران

تحقیقات انجام شده در رابطه با آزار جنسی کودکان در ایران

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه آماری

حجم نمونه

روش نمونه گیری

ابزار پژوهش

اعتبار و روایی

روش گرد آوری اطلاعات

چگونگی آموزش در گروه نمونه

روش تجزیه و تحلیل آماری

متغیر های پژوهش

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

تحلیل داده ها

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

پیشنهاد های پژوهش

فهرست منابع

پیوست ها

چکیده

پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل آسیب پذیری جنسی بر دختران نوبالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر شمال و جنوب تهران شکل گرفته است. در این راستا دو مرکز آموزشی دخترانه کم توان ذهنی در شمال تهران و در مرکز آموزشی دخترانه کم توان ذهنی در جنوب تهران به صورت تصادفی از میان مراکز آموزشی دخترانه کم توان ذهنی شمال و جنوب تهران انتخاب شدند . سپس از میان دانش آموزان، ۴۰ دانش آموز تو بالغی که بر اساس پرسشنامه ” آسیب پذیری جنسی کودکان و نوجوانان به عنوان گروه آسیب پذیر جنسی، شناخته شدند ۲۰دانش آموز در شمال و ۲۰دانش آموز در جنوب تهران) ، در ۷ زمینه آموزشی به مدت ۳۳ جلسه، جهت ایمن سازی در مقابل آسیب پذیری جنسی، مورد مداخله آموزشی قرار گرفتند. نتایج حاصل شده با استفاده از پرسشنامه” آسیب پذیری جنسی کودکان و نوجوانان نشان دادند که:

١-مداخله آموزشی در زمینه حفظ و احترام به حریم جسمانی شناخت اندام های جنسی و عدم لمس اندامها جنسی خود و دیگر کودکان ، اثر بخش بوده است.

۲- مداخله آموزشی در زمینه مهارتهای مقابلهای ایمن سازی جنسی (گفتن «نه» در برابر لمس و تماشای اندامهای جنسی توسط دیگران (به غیر از مادر و پزشک، همراه نشدن با افراد غریبه به مکانهای خلوت ، مقابله در برابر فیلم برداری با عکس برداری از اندامهای برهنه و گزارش موارد ذکر شده به افراد مورد اعتماد مانند خانواده، معلم، پلیس )، اثر بخش بوده است.

۳- بین اثر بخشی آموزش ایمن سازی در مقابل آسیب پذیری جنسی میان دختران نو بالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر شمال و جنوب تهران، تفاوت معناداری وجود نداشت.

فصل اول:

مسئله سوء استفاده جنسی از کودکان از جمله شایعترین و پچیده ترین مسائل روانیاجتماعی است که همه گروههای قومی، نژادی، اقتصادی و اجتماعی را در بردارد.شواهد بسیاری دلالت بر این دارند که سوء استفاده جنسی از کودکان در فرهنگهای مختلف در طول قرنهای متمادی وجود داشته و از مسائل انکارناپذیر عهد باستان بوده است. اما تنها در طول چند دهه گذشته با افزایش فعالیتها در زمینه عیان کردن این معضل اجتماعی همگان به وجود گسترده آسیب پذیری جنسی کودکان اذعان کرده اند (علیایی زند، ۱۳۸۴) از این رو بحث در خصوص این کودکان در ادبیات تحقیق تا دهه ۱۹۷۰ اندک بوده و هم اکتون رو به فزونی گذاشته است کلی ۱۹۹۵).امروزه سوء استفاده جنسی از کودکان ابعاد وسیعتر و نگران کننده تری به خود گرفته است و کودکان به صورت های سازمان یافته ، از طریق شبکه های زیرزمینی و یا اینترنتی به عنوان کالاهای تجاری میان افراد و کشورها مبادله می شوند. در این زمینه باید خاطرنشان ساخت که کودکان در سنین پایین و قبل از دبستان بیشتر در درون خانه در معرض آسیب پذیری جنسی قرار دارند اما با افزایش سن ، آسیب پذیری جنسی انها در خارج از خانه و در جامعه افزایش می یابد (علیایی زند، ۱۳۸۴)آزار جنسی از نظر بالینی آثار فراوانی بر کودک دارد و منجر به بروز اختلال هایی وسیع در جنبه های عاطفی، شناختی و رفتاری در کودکان می شود. از مشکلات فردی و اجتماعی جزئی گرفته تا مشکلات روانپزشکی شدید و رفتارهای بزهکارانه (دانکن . ۱۹۹۸). تحقیقات علیایی زند در این زمینه خاطر نشان می سازد که حدود یک چهارم از زنان روسپی در ایران در کودکی مورد آزار جنسی قرار گرفته اند. به این معنا که وقتی کودکان مورد سوء استفاده جنسی قرار می گیرند در آینده با احتمال بیشتری سوء رفتارهای جنسی خواهند داشت.برخی از ویژگی های کودکان آنها را در برابر سوء استفاده جنسی و آثار زیانبار آن، آسیب پذیرتر می سازد.برای مثال کودکان عقب مانده ذهنی، کودکان نابینا و ناشنوا، کودکان بیش فعال، کودکان دارای اختلالات تکلمی،۰۰۰ و در کل کودکانی که نیاز به مراقبتهای ویژه از سوی دیگران دارند بیشتر در معرض آزار جنسی قرار می گیرند (کاپلان و سادوک، ۱۹۹۵).مطابق با تحقیقات انجام شده سوء استفاده جنسی از کودکان کم توان ذهنی اتفاقی رایج است و بسیاری از این کودکان درجاتی از آزار جنسی را در طول عمر خود تجربه می کنند. این کودکان به دلیل ضعف جسمانی و فقر شناختی، همچنین کمبود مهارت های ارتباطی و اجتماعی ،عدم تشخیص صحیح موقعیتها و رفتارهای سوء استفاده گرانه جنسی و… غالبا آماج حملات و آزار های جنسی قرار می گیرند (سابسی ،۱۹۹۲).این کودکان، اغلب به راحتی در برابر تهدید، فریب و با اغواگری فرد سوء استفاده کننده تسلیم می شوند و گاه بدون ترس و با رضایت برای جلب توجه و ایجاد رابطه محبت آمیز گرفتار سوء استفاده جنسی می شوند. اغلب اوقات فرد سوء استفاده گر جنسی، برای این کودکان آشنا و قابل اعتماد است و همه این عوامل باعث می شود که سوء استفاده جنسی نزد این کودکان فراوان تر، طولانی تر و زیانبارتر باشد ( فینکلهر ، ۱۹۹۲)از این رو با توجه به موارد ذکر شده آموزش در زمینه پیشگیری و مقابله در برابر سوه استفاده جنسی در مورد همه کودکان بهترین راه برای مقابله با وقوع و یا تداوم و تشدید سوء استفاده جنسی می باشد ( ادوارد، ۱۹۸۸ ) .دراین راستا، پس از سالیان متمادی مطالعه، تحقیق ، ارائه مقالات علمی و برگزاری سمینارهای مختلف در زمینه آزار جنسی کودکان، توسط شهین علیایی زنده راه برای گفتگو در این زمینه کم کم باز شد و اولین مؤسسه پیشگیری از آزار جنسی کودکان و نوجوانان در خاورمیانه در سال ۱۳۸۳ توسط ایشان تأسیس گردید (مجله حقوق زنان، شماره ۲۶، سال ۱۳۸۴).پژوهش حاضر نیز سعی بر این دارد با استفاده از تکنیکهای آموزشی عینی و ملموس از طریق پوستر، داستان، ارائه الگو و ایفای نقش در جهت پیشگیری و افزایش توان مقابله ای کودکان کم توان ذهنی، در برابر سوء استفاده جنسی گام بردارد.

بیان مسئله

بسیاری از افراد کم توان ذهنی، به ویژه گروه آموزش پذیر، از نظر ظاهری و خصوصیات جسمی با سایر افراد جامعه، تفاوت چندانی ندارند و رشد جنسی نیز در این کودکان همانند سایر همسالانشان صورت می پذیرد. بنابراین غریزه بیدار این کودکان همراه با محدودیت های ذهنی و شناختی و فقر مهارتهای ارتباطی و اجتماعی این کودکان را بیشتر در معرض سو استفاده جنسی قرار می دهد. مطابق با تحقیقات صورت گرفته، آگاهی کودکان کم توان ذهنی در زمینه سوء استفاده جنسی و توانایی تشخیص و گزارش سوء استفاده جنسی بسیار محدود است و در زمینه مهارتهای حفظ خود و پیشگیری یا مقابله در برابر سوء استفاده جنسی بسیار ضعیف عمل می کنند (فینکلهر، ۱۹۹۲)از این رو با توجه به محدودیتهای شناختی و رفتاری کودکان کم توان ذهنی و آسیب پذیری جنسی بالای آنها، مصون سازی کودکان کم توان ذهنی در مقابل سوء استفاده جنسی از طریق بسط و پرورش اطلاعات و مهارتهای پیشگیری و مقابله ای در این زمینه باید به عنوان یکی از جنبه های اساسی زندگی این کودکان مدنظر متخصصین قرار گیرد ، تا به نوعی از وقوع یا تکرار سوء استفاده جنسی و آثار زیانبار مادی و معنوی آن در جامعه کاسته شود .

اهداف پژوهش

هدف اصلی از پژوهش حاضر بررسی تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل آسیب پذیری جنسی، در دختران نوبالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر شمال و جنوب تهران می باشد.همچنین بررسی تفاوت اثربخشی آموزش ایمن سازی در مقابل آسیب پذیری جنسی بین دختران نوبالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر شمال و جنوب تهران ،هدف فرعی پژوهش حاضر است.

ضرورت و اهمیت پژوهش

موضوع پیشگیری از کودک آزاری جنسی، از موضوعات اساسی سلامت هر جامعه است چراکه اثرات فردی و اجتماعی جبران ناپذیری را برفرد و جامعه تحمیل می کنند (روزن ،۱۹۹۱)از جمله قربانیان سوء استفاده جنسی کودکان کم توان ذهنی هستند. این کودکان به دلیل فقر در زمینه های جسمی، شناختی، ارتباطی و … بیش از سایر کودکان، هدف سوء استفاده جنسی قرار می گیرند از عوامل مهم دیگری که آسیب پذیری این کودکان را افزایش می دهد کمبود آموزش های ویژه در زمینه حفاظت شخصی و مهارتها مقابله ای در برابر آزارگری جنسی است. با توجه به اینکه این کودکان در مقایسه با کودکان عادی از فقر گفتاری فراوانی رنج می برند کمتر قادر به بیان احساست و مشکلات خود می باشند.همچنین از توانایی یادگیری محدودی برخوردارند و در یادگیریهای ضمنی و تعمیم دادن اطلاعات به موقعیتهای متفاوت ناتوان هستند، از این رو حتی در مورد کوچکترین مسائل شخصی و اجتماعی باید آموزش ببینند (پزشک، ۱۳۸۶).از این رو آنچه بیش از پیش باید مد نظر متخصصین قرار گیرد پیشگری اولیه از کودک آزاری جنسی و جلوگیری از وقوع آن است تا به این ترتیب از آثر زیانبار آن و هزینه گزافی که سالانه صرف شناسایی و درمان این کودکان می شود کاسته شود (الاسون ، ۱۹۹۷ ). در این راستا ایران نیز در سال ۱۳۸۶ به پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در خصوص مبارزه با سوء استفاده جنسی، فروش، فحشا و هرزه نگاری کودکان، مصوب سال ۲۰۰۰ میلادی مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیوسته تنظیم کنندگان این پروتکل با ابراز تاسف عمیق از توریسم جنسی گسترده ای که به ویژه کودکان را هدف قرار داده است . امیدوارند تابا پیگری روند این حرکت بتوانند در برابر هرنوع سوء استفاده جنسی کودکان مقاومت و از آن پیشگری کنند ( روزنامه همشهری، ۱۱ مرداد ۱۳۸۶).

سوال پژوهش

آیا آموزش ایمن سازی جنسی به دختران کم توان ذهنی نوبالغ آموزش پذیری برمهارت های مقابلهای آنها در برابر آسیب پذیری جنسی تاثیر دارد؟

فرضیه های پژوهش

۱ -آموزش ایمن سازی جنسی به دختران نوبالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر بر توانایی آن ها در حفظ واحترام به حریم جسمانی ، تاثیر دارد.

۲- آموزش ایمن سازی جنسی به دختران نوبالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر، برمهارت های مقابله ای آن ها در برابر آسیب پذیری جنسی، تاثیر دارد.

٣- بین اثربخشی آموزش ایمن سازی جنسی به دختران نوبالغ کم توان ذهنی آموزش پذیر شمال و جنوب تهران، تفاوت وجود دارد.

تعاریف نظری و عملیاتی و مفاهیم اصطلاحات

کم توان ذهنی

تعریف نظری: کم توانی ذهنی عبارتست از ، عملکرد پایین تر از متوسط در کلیه امور ذهنی که همزمان با مشکلات و کاستی ها در رفتار سازشی آشکار می شود و در دوران رشد جسمی، ذهنی و روانی فرد پدید می آید. (انجمن آمریکایی بررسی عقب ماندگی ذهنی، ۱۹۸۳)

کم توان ذهنی آموزش پذیر

تعریف نظری، عملکرد این کودکان در آزمونهای هوشی معادل ۲ تا ۳ انحراف معیار زیر میانگین است و از نظر رفتار سازشی قادر هستند مهارتهای اجتماعی و ارتباطی را که لازمه حداقل خود کفایی است کسب کنند و با آموزش مناسب می توانند به سوی سازگاری اجتماعی هدایت شوند(انجمن آمریکایی بررسی عقب ماندگی ذهنی، ۱۹۸۳)

تعریف عملیاتی: افرادی که توسط مسئولین مراکز استثنایی با توجه به پرونده آنها، به عنوان کم توان ذهنی آموزش پذیر معرفی می شوند .

آموزش ایمن سازی جنسی

تعریف نظری: ایجاد مصون سازی در زمینه آسیب پذیری جنسی، از طریق آموزش درجهت پیشگیری و مقابله در برابر سوء استفاده جنسی. (فینکلهر، ۱۹۹۲).

تعریف عملیاتی: آموزش هایی که اطلاعات و مهارتهای کودک را در زمینه حفظ واحترام به حریم جسمانی و مقابله در برابر سوءاستفاده جنسی بالا می برد.

حفظ و احترام به حریم جسمانی

تعریف نظری: افزایش اطلاعات و مهارتهای کودک در زمینه آگاهی از قائل شدن حریم در مورد اندامهای جنسی (علیایی زند ، ۱۳۸۶)

تعریف عملیاتی، آموزش به کودک در جهت بالا بردن اگاهی او در زمینه شناخت اندامهای جنسی و عدم لمس اندامهای جنسی خود و دیگر کودکان مهارتهای مقابله ای در برابر آسیب پذیری جنسی

تعریف نظری: افزایش اطلاعات و مهارتهای کودک در جهت مقابله با آسیب پذیری جنسی (فینکلهر، ۱۹۹۲).

تعریف عملیاتی: آموزش به کودک در زمینه های مقابله با آسیب پذیری جنسی از جمله: مقابله و گفتن “نه “در برابر لمس و یا تماشای اندام های جنسی توسط دیگران (به غیر از مادر و پزشک) ، همراه نشدن با افراد غریبه به مکانهای خلوت ، مقاله در برابر فیلمبرداری یا عکس برداری از اندامهای برهنه و گزارش رخ دادن موارد ذکر شده به افراد مورد اعتماد از قبیل والدین، معلم ، مدیر، پلیس و ..

آسیب پذیری جنسی

تعریف نظری: آن دسته از نشانه های رفتاری ، و شرایط خانوادگی که سوءاستفاده جنسی از کودکان را تسهیل می کند علیایی زند ، ۱۳۸۶).

تعریف عملیاتی کسب نمره ۱۴ و بالاتر در پرسشنامه ” آسیب پذیری جنسی کودکان و نوجوانان “نشانه آسیب پذیری جنسی کودک است.

نو بالغ

تعریف نظری به اولین مرحله نوجوانی اطلاق می شود و همزمان است با آشکار شدن بلوغ جنسی ، که در دختران با اولین قاعدگی، رشد سینه های ظهور موهای زیر بغل و افزایش استروژن آغاز می شود تاتر ، ۱۹۷۰).

تعریف عملیاتی: دخترانی که حداکثر ۱ سال از عادت ماهانه آنها گذشته باشد.