دکتر شهناز پولادی هستم، فارغ التحصیل آموزش پرستاری از دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “طراحی و روانسنجی پرسشنامه توانمندی خانواده در ارائه مراقبت از سالمند” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تربیت مدرس

دانشکده علوم پزشکی

رساله

دوره دکتری تخصصی (Ph.D) در رشته آموزش پرستاری

عنوان:

طراحی و روانسنجی پرسشنامه توانمندی خانواده در ارائه مراقبت از سالمند

استاد راهنما:

دکتر منیره انوشه

اساتید مشاور:

دکتر انوشیروان کاظم نژاد

دکتر آرمین زارعیان

پژوهشگر:

شهناز پولادی

شهریور ۱۳۹۲

چکیده:

مقدمه و هدف: خانواده به عنوان مهم ترین نهاد اجتماعی، نقش مهمی در مراقبت از سالمند ابقاء می نماید. چالش های مهم جوامع امروزی، تهدید کننده توانایی خانواده در مراقبت از سالمند می باشد در این راستا، کسب آگاهی از وضعیت توانمندی خانواده به منظور پرداختن به حمایت های خانواده امری هدفمند خواهد بود. از آنجایی که توانمندی تحت تأثیر عوامل زمینه ای در هر جامعه معنا پیدا می کند، تبیین مفهوم توانمندی خانواده و طراحی پرسشنامه، به منظور سنجش توانمندی خانواده های ایرانی در مراقبت از سالمند، هدف محقق در انجام مطالعه حاضر بوده است.

روش: مطالعه حاضر در دو بخش صورت گرفته است. در بخش اول مطالعه با پارادایم ترکیبی و با استفاده از روش گیو متدولوژی مفهوم توانمندی خانواده در مراقبت از سالمند تبیین گردید. در بخش دوم مطالعه، روایی صوری و روایی محتوای پرسشنامه به دو طریق کیفی و کمی انجام پذیرفت. روایی سازه با ۳۴۹ نمونه و با کمک تحلیل عاملی انجام شد.

یافته ها: نتایج مرحله اول پژوهش منجر به تبیین مفهوم توانمندی خانواده در مراقبت از سالمند گردید، بر این اساس مفهوم توانمندی خانواده در مراقبت از سالمند بیانگر وجود شرایط، عملکردهای ذهنی و رفتاری پایداری است که خانواده را در مراقبت از سالمند پاری می نماید. این دسته از شرایط و عملکردهای خانواده در ابعاد شرایط زمینه ای مناسب، مهارت های فردی، مهارت های خانوادگی، مهارت های اجتماعی و پیامدهای مطلوب شکل می گیرد. نتایج مرحله دوم پژوهش منجر به تشکیل ۷ عامل (جسمی و روانی، مالی، مدیریتی، همکاری، پذیرش دشواری، بکارگیری خدمات اجتماعی، و محافظتی) در توانمندی خانواده گردید. در تخمین پایایی، همسانی درونی پرسشنامه با ضریب آلفای ۸۳ / ۰ و پایایی ثبات با استفاده از آزمون مجدد و با فاصله زمانی دو هفته معادل ۹۸/ ۰ تعیین گردید نتیجه گیری: پرسشنامه توانمندی خانواده در مراقبت از سالمند با ۲۵ گویه و ویژگی های روانسنجی مناسب، قابلیت بکار گیری توسط مراقبین امور سلامت، به منظور ارزیابی توانمندی خانواده های مراقبت کننده از سالمند را در سیستم های مراقبتی و بهداشتی کشور دارا میباشد.

واژگان کلیدی: توانمندی خانواده، مراقبت از سالمند، کیومتدولوژی، روانسنجی، طراحی پرسشنامه.

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: مقدمه

اهمیت پژوهش

ضرورت و دلایل انتخاب موضوع

تبیین چالش موجود جمع بندی و ارائه سئوال اصلی پژوهش

فصل دوم: فلسفه هدایت کننده پژوهش

پارادایم های اساسی و مهیج پیرامون مفهوم توانستند خانواده در مراقبت از سالمند

سالمندی و تغییرات جامعه شناختی

سیر تطور خانواده در ایران و عوامل مؤثر در تغییر کارکردهای خانواده

بررسی پارادا یمیک طراحی ابزار های اندازه گیری توانمندی خانواده

ضرورت طراحی پرسشنامه توانمندی خانواده در مراقبت از سالمند

مبانی تئوریک هدایت کننده مطالعه روان سنجی

مفهوم سنجش و اندازه گیری

فرایند اندازه گیری

فرآیند طراحی ابزار

روایی

روایی صوری

روایی محتوا

روایی وابسته به ملاک

روایی سازه

پایایی

پارادایم اصلی هدایت کننده مطالعه حاضر

کیو متدلوژی

مبانی نظری کیومتدلوژی

کاربرد روش شناسی کیو در پرستاری

نقاط قوت و ضعف روش شناسی کیو

مراحل روش شناسی کیو

تئوری تجمیع

نمونه گیری کیو

نمونه گیری مشارکت کنندگان

رتبه بندی کیو

روایی و پایایی روش شناسی کیو

تحلیل عاملی کیو

تفسیر عامل ها

بررسی و نقد یافته های مقالات پژوهشی مرتبط با موضوع اصلی مطالعه

جمع بندی و ارتباط آن با سئوال اصلی پژوهش

فصل سوم: روش تحقیق

اهداف و سؤالات پژوهش

اهداف کلی

اهداف ویژه

دلیل انتخاب روش تحقیق و معرفی مختصر آن

مرحله اول پژوهش؛ کیو متدولوژی

تئوری تجمیع

جمع آوری داده های کیفی به شیوه تحلیل درون مایه ای جهت تشکیل جمعیت کیو

معرفی مشارکت کنندگان و ویژگی آنها در تحلیل درون مایه ای

مراحل تحلیل درون مایه ای

جمع آوری داده های کسی با استفاده از سرور بر ستون جهت تشکیل جمعیت کیو

نمونه گیری کیو

نمونه گیری پی

رتبه بندی کیو

روش تجزیه و تحلیل داده ها

تفسیر نتایج

دقت و اعتبار علمی مطالعه

اعتبار و استحکام در تحلیل درون مایه ای

روایی و پایایی در کیو متدولوژی

محدودیت های پژوهش

ملاحظات اخلاقی پژوهش

فصل چهارم: یافته ها

یافته های پژوهش

یافته های حاصل از روش تحلیل درون مایه ای

اطلاعات دموگرافیک مشارکت کنندگان

کدهای ابتدایی و طبقات درون مایه ای

درون مایه سایبانی اول: عوامل تقویت کننده خانواده در مراقبت از سالمند

درون مایه سایبانی دوم: عوامل محدود کننده خانواده در مراقبت از سالمند تحلیل

درون مایه ی سوم: پیامدهای مطلوب مراقبت از سالمند در خانواده

درون مایه سایبانی چهارم: پیامدهای نامطلوب مراقبت از سالمند در خانواده

یافته های حاصل از تحلیل عاملی کیو

اطلاعات دموگرافیک مشارکت کنندگان

تحلیل عاملی کیو

ذهنیت های کنشگر شرکت کنندگان

ذهنیت کشنشگر اول: مراقبت مبتنی بر ارزشهای دینی

ذهنیت کنشگر دوم: مراقبت سالمند محور

ذهنیت کنشگر سوم: مراقبت خانواده محور

ذهنیت کنشگر چهارم: مراقبت مبتنی بر احساسات

ذهنیت کشنگر پنجم: مراقبت مبتنی بر اجبار

ذهنیت کشنگر ششم: مراقبت غیر فعال

ذهنیت کشنگر هفتم: مراقبت کل نگر

تبیین مفهوم توانمدی خانواده در مراقبت از سالمند

بحث پیرامون یافته ها

نتیجه گیری

فصل پنجم: طراحی و روانسنجی پرسشنامه توانمندی خانواده در مراقبت از سالمند

ساخت ابزار

مقدمه و ضرورت ابزار سازی در پرستاری

روش طراحی ابزار

طراحی امیرار حجهت اندازه گیری توانمصادی خانواده در مراقبت از سالمند

روان سنجی ابزار

تعیین روایی صوری

تعیین روایی محتوا

تخمین پایایی مقدماتی

ثبات

همسانی درونی

روایی سازه

روش گردآوری داده ها

جامعه آماری و گروه نمونه مورد مطالعه

معیارهای ورود به مطالعه

حجم نمونه گروه مورد مطالعه

منطق اساسی روشهای تحلیل عاملی

تحلیل عاملی مواد پرسشنامه

نتایج تحلیل مواد پرسشنامه

عوامل مستخرجه طی تحلیل عاملی

تعیین همسانی درونی پرسشنامه ۲۵ گویه ای ( ضریب آلفای کرونباخ)

نمره گذاری پرسشنامه توانمندی خانواده در مراقبت از سالمند

نتیجه گیری

اهمیت پژوهش

سالمندی فرایند رو به رشدی است که در آینده نزدیک درصد بالایی از جمعیت جهانی را به خود اختصاص می دهد. طبق برآورد سازمان ملل متحد تخمین زده می شود، جمعیت سالمندان جهان در سال ۲۰۲۵ به دو برابر یعنی ۲ / ۱ میلیارد نفر خواهد رسید [۱]. در ایران نیز تغییرات ایجاد شده در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی در ده های اخیر روند افزایش جمعیت سالمندان را به دنبال داشته است. بر اساس سرشماری جمعیت در سال ۱۳۹۰، بیش از ۵/ ۷ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می دهند، و از این میزان بیش از ۹۰ درصد به همراه همسر و فرزندان خود در کانون خانواده زندگی می کنند (۲). خانواده به عنوان قدیمی ترین و مهمترین بنیادهای زندگی بشری کارکردهای مهمی را در رفع نیازهای اعضای خانواده ایفاء می نماید. از جمله عملکردهای مهم خانواده نقش حمایتی و مراقبتی وی در رفع نیازهای اعضای خانواده است [۳, ۴)، که متأثر از مهارت، حمایت و علاقه مندی خانواده میباشد [۵]. مراقبت از اعضای خانواده مرهون کسب توانمندی های فردی و اجتماعی خانواده است؛ که در سایه آن نقش عوامل متعددی همچون سازمان های اجتماعی، جامعه، محیطهای سیاسی، نگرش، دانش و ارتباطات بر کیفیت مراقبت از اعضای خانواده مطرح می گردد ( ۷, ۶] با وجود اینکه خانواده های سالمندان نقش محوری در مراقبت از سالمندان خود دارند، لیکن افزایش جمعیت سالمندی به عنوان یکی از چالش های مهم، در جوامع امروزی، ظهور افزایش ناتوانی جامعه را به دنبال داشته است. دگرگونی های اجتماعی، اقتصادی، تکنولوژیک و پیشرفتهای علمی که زمینه ساز افزایش رشد سالمندی در جامعه را سبب شده است، منجر به دگرگونی ارزشها و سنت های دیرین و جایگزینی ارزش های جدیدی گردیده است، که تغییرات کیفی بین افراد و خانواده ها را به گونه فزاینده ای بیشتر کرده است که پیامد این تغییرات، ایجاد مشکل در مراقبت و نگهداری و تأمین سالمندان و مایحتاج آنان در فضا و محیط خانواده است. در این میان همگام با تحولات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی سایر جوامع طی دو قرن اخیر و ظهور تغییرات جهانی در الگوی خانواده، در کشور ما نیز دگرگونی عمیقی در تعهدات خانواده بوجود آمد، که به موجب آن محدودیت هایی را در مراقبت، نگهداری و تأمین سالمندان در محیط خانواده ایجاد نموده است [۸]، در کشور ما انتقال جامعه سنتی به یک جامعه صنعتی که ره آورد زندگی های دوران معاصر است، زمینه های کاهش توجه جامعه امروزی و خانواده را به سالمند فراهم نموده است. در جامعه سنتی همراه با اعتقادات مذهبی، سالمندی را مرحله ارزشمندی از زندگی محسوب نموده و سالمندان را مورد حمایت قرار می دهند، در صورتی که در جوامع صنعتی، حمایت و مراقبت از سالمندان توسط نسل جوان به مراتب کاهش پیدا می کند. همچنین ساخت خانوادگی خانواده گسترده در جوامع سنتی کشور ما موجبات زندگی والدین با فرزندان ازدواج کرده و ازدواج نکرده را در زیر یک سقف فراهم می کرده است و در این نظام خانوادگی هر یک از اعضای خانواده از حمایتهای اجتماعی، اقتصادی و عاطفی از سوی دیگر اعضای خانواده در مواقع مختلف مثل بیماری و یا سالمندی بهره مند می شدند، در صورتی که تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایجاد شده در جامعه امروزی موجبات انتقال خانواده ها از گسترده به هسته ای را فراهم نموده است، و این امر بر توانمندی خانواده ها در امر مراقبت از سالمندان تاثیر منفی بر جای گذارده است [۹]. از دیگر مسائل می توان به تغییر نقش های زن به عنوان یکی از مراقبین اصلی در خانواده اشاره نمود. یکی از نقش های زنان در جوامع گذشته و نیز در خانواده سنتی جوامع در حال گذر، نقش مراقبت از بیماران، معلولان و سالخوردگان خانواده در کنار نقش ها و وظایفی نظیر خانه داری، شوهر داری و مادری بوده است و با ورود زنان به عرصه اشتغال، زنان مجبور به ایفای همزمان دو نقش متفاوت و معارض گردیدند و آن نقش زنان شاغل خانه دار بود. در جریان این تغییر شغل، زنان خانواده، دیگر قادر به ایفای نقش های سنتی جنسی خود نبوده و بالطبع در حذف وظایف و تکالیف مربوط به نقش خانه داری، اولویت اول به مساله نگهداری از سالمندان خانواده بر می گردد. همچنین تغییر اندازه و نحوه ساخت منازل مسکونی به صورت آپارتمان نشینی در جوامع جدید که حاصل آن زندگی در فضای کوچک می باشد، امکان اختصاص مکانی ویژه برای نگهداری از سالمندان در خانواده را محدود کرده است. تمامی این موارد مؤید این موضوع است که کشور ما در حال تجربه کردن فرآیندی دو گانه و متفاوت است؛ از یک سو نظیر سایر کشورهای در حال توسعه در حال ورود به دوران مدرن است، که با توجه به ویژگیهای مادی و فنی اش نگهداری و مراقبت از سالمند را دشوار می کند، و از سوی دیگر اکثر خانواده های ایرانی علاقه مند به نگهداری از سالمندان خود در خانواده هستند، بدون اینکه امکانات و توان عملی این کار را داشته باشند. تغییر ساختار خانواده تحت شرایط عصر جدید موجب گردید، سالمندان احساس آسیب پذیری بیشتری داشته باشند و موقعیت ممتاز آنان که بر پایه احترام و اقتدار بنیاد گذاشته شده بود زیر سئوال قرار گرفته و تحت تاثیر گرایش های نوین عصر حاضر در حال فروپاشی قرار گیرد [۹]. حال با توجه به افزایش سالمندی و در نتیجه افزایش ناتوانی و وابستگی آنان به اعضاء خانواده ها و همچنین مشکلاتی چون مشکلات اقتصادی، سکونت در آپارتمانهای کوچک و شاغل بودن زنان در خارج از منزل و عدم حضور آنان در منزل طی ساعاتی از روز، این مشکلات در خانواده ها نمود بیشتری یافته [۹] و اهمیت بررسی کیفیت توانمندی خانواده ها را در امر مراقبت از سالمندان مطرح می نماید. در این خصوص محققین پرستاری با بکارگیری ابزارهای