فاطمه پوران هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی کودک و نوجوان در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی مقایسه ای رابطه اضطراب، افسردگی و کمال گرایی با سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان تیزهوش و عادی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید بهشتی

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی بالینی کودک و نوجوان

موضوع:

بررسی مقایسه ای رابطه اضطراب ، افسردگی و کمال گرایی با سبک والدگری ادراک

شده در نوجوانان تیزهوش و عادی

استاد راهنما:

دکتر وحید نجاتی

اساتید مشاور:

دکتر جلیل فتح آبادی

دکتر علیرضا عابدین

دانشجو:

فاطمه پوران

دی ۹۰

 چکیده

هدف: نوجوانان تیزهوش نوجوانانی هستند که به دلیل برتری هوشی از اکثریت همسالان خود جدا می شوند و از لحاظ حرفه ای عملکرد بالایی دارند. کمال گرایی به عنوان یک مشخصه عمده کودکان و نوجوانانی است که به عنوان تیزهوش شناخته می شوند. بررسی های انجام شده حاکی از رابطه بین کمال گرایی (به ویژه جنبه های منفی آن) و آسیب های روان شناختی مثل اضطراب و افسردگی هستند . بسیاری از پژوهشگران کمال گرایی را پیامد سبک های ناکارآمد فرزندپروری می دانند. هدف اصلی تحقیق حاضر پاسخ به این سوال است که آیا کمال گرایی در نوجوانان تیزهوش و عادی متفاوت است؟ روش: مطالعه حاضر به روش همبستگی است که روی ۲۹۰ نفر دانش آموز تیزهوش و ۳۵۰ دانش آموز عادی در شهر تهران انجام شد. نمونه تیزهوش از میان دانش آموزانی که دارای بهره هوشی بالای ۱۳۰ بودند از دبیرستان های استعدادهای درخشان تهران به صورت تصادفی و نمونه عادی به روش نمونه گیری خوشه ای از دبیرستان های عادی انتخاب شد. دانش آموزان آزمون اضطراب ، افسردگی و استرس  (DASS) را تکمیل کردند . تحلیل داده ها به کمک تحلیل واریانس چندمتغیره انجام شد. یافته ها: بین اضطراب و افسردگی و بعد محبت – طرد سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان عادی و بین اضطراب و بعد محبت – طرد سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان تیز هوش رابطه معناداری وجود داشت. هم چنین در نوجوانان عادی تبیین اضطراب بر اساس ابعاد محبت- طرد و کنترل- آزادی سبک والدگری ادراک شده ، معنادار بود. این تبیین در نوجوانان تیزهوش معنادار نبود. در رابطه بین کمال گرایی و سبک فرزند پروری به شیوه کنترل- آزادی در نوجوانان عادی و تیزهوش تفاوت معناداری وجود دارد و این همبستگی در نوجوانان تیزهوش بیشتر از نوجوانان عادی ارزیابی می گردد . کمال گرایی در رابطه بین فرزند پروری با افسردگی و اضطراب می تواند نقش میانجی داشته باشد. نتیجه گیری: سبک والدگری ادراک شده با اضطراب و افسردگی نوجوانان رابطه دارد و اضطراب و افسردگی توسط نوجوانان تیزهوش بیشتر براساس عوامل درونی تبیین می شود . ابعاد فرزند پروری علاوه بر تاثیر مستقیم بر روی افسردگی و اضطراب؛ از طریق میانجی گری کمال گرایی تاثیر غیر مستقیم نیز بر افسردگی و اضطراب دارد.

کلید واژه: تیزهوش، اضطراب، افسردگی، کمال گرایی، سبک والدگری ادراک شده

فهرست                                                                                                           صفحه

فصل اول: طرح تحقیق (کلیات)

مقدمه                                                                                                             ۱

بیان مسأله                                                                                                        ۴

اهمیت و ضرورت تحقیق                                                                                               ۷

ضرورت نظری                                                                                                  ۷

ضرورت عملی                                                                                                  ۸

فرضیه های تحقیق                                                                                              ۱۰

اهداف تحقیق                                                                                                    ۱۱

تعریف متغیرها                                                                                                  ۱۲

فصل دوم: ادبیات تحقیق

مقدمه                                                                                                             ۱۴

تیزهوش                                                                                                                    ۱۴

کمال گرایی                                                                                                      ۱۶

مفهوم کمال گرایی                                                                                     ۱۶

کمال گرایی “بهنجار” و “روان رنجور”                                                            ۲۴

کمال گرایی چند بعدی                                                                               ۲۵

ویژگی های افراد کمال گرا                                                                           ۲۸

اضطراب                                                                                                         ۳۰

تعریف                                                                                                  ۳۰

همه گیر شناسی                                                                                        ۳۱

اضطراب و اثرات آن                                                                                  ۳۲

نظریه های اضطراب                                                                                   ۳۴

اضطراب به عنوان محرک                                                                                      ۳۴

اضطراب به عنوان پاسخ                                                                               ۳۵

اضطراب به عنوان کنش متقابل (الگوی تقابلی)                                                     ۳۶

اضطراب به عنوان الگوی پردازش اطلاعات                                                        ۳۷

نظریه الگوی شخصیت                                                                                ۳۷

افسردگی                                                                                                         ۳۸

همه گیر شناسی                                                                                        ۳۹

افسردگی نوجوانان                                                                                    ۴۰

سبب شناسی                                                                                           ۴۲

دیدگاه زیست شناختی                                                                                ۴۲

دیدگاه روان تحلیل گری                                                                             ۴۳

دیدگاه رفتاری نگر                                                                                    ۴۵

دیدگاه شناختی                                                                                        ۴۶

سبک های فرزند پروری                                                                                       ۴۶

انواع سبک های فرزند پروری                                                                       ۴۷

فصل سو: روش های تحقیق

طرح تحقیق                                                                                                      ۵۴

جامعه آماری، گروه نمونه و روش نمونه گیری                                                              ۵۴

یافته های توصیفی نمونه                                                                                       ۵۵

ابزار گردآوری اطلاعات                                                                                        ۵۷

مراحل اجرای تحقیق                                                                                           ۶۱

روش تجزیه و تحلیل داده­ها                                                                                   ۶۱

فصل چهارم: یافته های تحقیق (داده­ها و تجزیه و تحلیل آنها)

فرضیه اول تحقیق                                                                                               ۶۵

فرضیه دوم تحقیق                                                                                              ۷۴

فرضیه سوم تحقیق                                                                                              ۸۲

فرضیه چهارم تحقیق                                                                                            ۸۶

فرضیه پنجم تحقیق                                                                                             ۸۸

فرضیه ششم تحقیق                                                                                             ۹۲

فرضیه هفتم تحقیق                                                                                              ۹۳

فرضیه هشتم تحقیق                                                                                             ۹۴

فرضیه نهم تحقیق                                                                                               ۹۷

فرضیه دهم تحقیق                                                                                              ۹۹

فرضیه یازدهم تحقیق                                                                                           ۱۰۱

فرضیه دوازدهم تحقیق                                                                                         ۱۰۴

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

تبیین یافته های تحقیق                                                                                          ۱۰۷

محدودیت­ها                                                                                                     ۱۱۴

پیشنهادات                                                                                                       ۱۱۴

منابع

منابع فارسی                                                                                                     ۱۱۶

منابع انگلیسی                                                                                                   ۱۱۷

پیوست­ها

آزمون اضطراب، افسردگی و استرس (DASS)

مقیاس چند بعدی کمال گرایی (MPS)

پرسشنامه سبک والدگری ادراک شده (PSQ)

لیست جدول­ها و اشکال

جدول (۲-۱) چهار سبک فرزند پروری                                                                      ۴۹

جدول (۳-۱) شاخصه های توصیفی مربوط به سن                                                                   ۵۵

جدول شماره (۳-۲) توزیع نمونه ها از نظر جنسیت                                                        ۵۵

جدول شماره (۳-۳) توزیع نمونه ها از نظر ترتیب تولید                                                   ۵۶

جدول شماره (۳-۴) توزیع نمونه ها از نظر میزان درآمد                                                    ۵۷

جدول شماره (۴-۱) مشخصه های توصیفی مربوط به متغیرهای اضطراب و افسردگی                           ۶۲

جدول (۴-۲) مشخصه های توصیفی مربوط به مولفه های کمال گرایی                                   ۶۳

جدول (۴-۳) مشخصه های توصیفی مربوط به سبک والدگری ادراک شده                               ۶۴

جدول (۴-۴) ماتریس همبسگی پیرسون در مورد رابطه اضطراب، افسردگی و کمال گرایی با سبک والدگری ادراک شده در گروه عادی                                                                                   ۶۶

جدول (۴-۵) ماتریس همبستگی پیرسون در مورد رابطه اضطراب، افسردگی و کمال گرایی با سبک والدگری ادراک شده در گروه تیز هوش                                                                                     ۶۸

جدول (۴-۶) نتایج تفاوت همبستگی بین افسردگی و سبک فرزند پروری به شیوه کنترل – آزادی در وجوانان عادی و تیز هوش                                                                                          ۶۹

جدول (۴-۷) نتایج تفاوت همبستگی بین اضطراب و سبک فرزند پروری به شیوه کنترل – آزادی در وجوانان عادی و تیز هوش                                                                                          ۷۰

جدول (۴-۸) نتایج تفاوت همبستگی بین کمال گرایی و سبک فرزند پروری به شیوه کنترل – آزادی در وجوانان عادی و تیز هوش                                                                                     ۷۱

جدول (۴-۹) نتایج تفاوت همبستگی بین افسردگی و سبک فرزند پروری به شیوه محبت – طرد در وجوانان عادی و تیز هوش                                                                                          ۷۲

جدول (۴-۱۰) نتایج تفاوت همبستگی بین اضطراب و سبک فرزند پروری به شیوه محبت – طرد در وجوانان عادی و تیز هوش                                                                                          ۷۳

جدول (۴-۱۱) نتایج تفاوت همبستگی بین کمال گرایی و سبک فرزند پروری به شیوه محبت – طرد در وجوانان عادی و تیز هوش                                                                                     ۷۲

جدول (۴-۱۲) جدول ضرایب همبستگی چند متغیره رگرسیون چند متغیره افسردگی از روی مولفه گرایی و سبک فرزند روری ادراک شده های کمال گرایی                                                                 ۷۵

جدول (۴-۱۳) جدول ضرایب رگرسیون چندگانه افسردگی از روی مولفه های کمال گرایی و سبک فرزند پروری ادراک شده در نوجوانان عادی                                                                      ۷۶

جدول (۴-۱۴) جدول ضرایب رگرسیون چند متغیره رگرسیون چند متغیره اضطراب از روی مولفه های کمال گرایی و سبک فرزند پروری ادراک شده در نوجوانان عادی                                              ۷۷

جدول (۴-۱۵) جدول ضرایب رگرسیون چند گانه اضطراب از روی مولفه های کمال گرایی و سبک فرزند پروری ادراک شده در نوجوانان عادی                                                                      ۷۸

جدول (۴-۱۶) جدول ضرایب رگرسیون چند متغیره رگسیون چند متغیره افسردگی از روی مولفه های کمال گرایی و سبک فرزند پروری ادراک شده                                                                             ۷۹

جدول (۴-۱۷) جدول ضرایب رگرسیون چند گانه افسردگی از روی مولفه های کمال گرایی و سبک فرزند پروری ادراک شده در نوجوانان تیز هوش                                                                           ۸۰

جدول (۴-۱۸) جدول ضرایب تحلیل رگرسیون چند متغیره رگرسیون چند متغیره اضطراب از روی مولفه های کمال گرایی و سبک فرزند پروری ادراک شده                                                                   ۸۱

جدول (۴-۱۹) جدول ضرایب رگرسیون چند گانه اضطراب از روی مولفه های کمال گرایی و سبک فرزند پروری ادراک شده در نوجوانان تیز هوش                                                                           ۸۲

جدول (۴-۲۰) ضرایب رگرسیون رابطه میان سبک والدگری ادراک شده با اضطراب و افسردگی میانیجی گری کمال گرایی                                                                                                          ۸۳

جدول (۴-۲۱) برآورد آثار غیر مستقیم و آثار کلی گزارش شده تحلیل مسیر                                      ۸۶

جدول (۴-۲۲) آزمون M باکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیرهای مورد بررسی                                                                                                                            ۸۷

جدول (۴-۲۳) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی فرضیه چهارم                                      ۸۷

جدول (۴-۲۴) نتایج آزمون تعقیبی LSD در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه چهارم             ۸۸

جدول (۴-۲۵) آزمون M باکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیر های مورد بررسی                                                                                                                           ۸۹

جدول (۴-۲۶) نتایج مشخصه های F مربوط به تحلیل واریانس چند متغیره در مورد فرضیه پنجم     ۸۹

جدول (۴-۲۷) نتایج آزمون تعقیبی LSD در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه پنجم               ۹۱

جدول (۴-۲۸) نتایج آزمون خی دو در مورد فرضیه ششم                                                 ۹۲

جدول (۴-۲۹) آزمون M باکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیرهای مورد بررسی                                                                                                                            ۹۳

جدول (۴-۳۰) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی فرضیه هفتم                               ۹۳

جدول (۴-۳۱) نتایج آزمون تعقیبی LSD در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه هفتم               ۹۴

جدول (۴-۳۲) آزمونM  باکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیرهای مورد بررسی                                                                                                                            ۹۵

جدول (۴-۳۳)  نتایج مشخصه های F مربوط به تحلیل تحلیل واریانس چند متغیره در مورد فرضیه هشتم۹۵

جدول (۴-۳۴) نتایج آزمون تعقیبی LSD در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه هشتم              ۹۷

جدول (۴-۳۵) آزمون M باکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیر های مورد بررسی                                                                                                                           ۹۸

جدول (۴-۳۶) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی فرضیه نهم                                ۹۸

جدول (۴-۳۷) نتایج آزمون تعقیبی LSD در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه نهم                 ۹۹

جدول (۴-۳۸) آزمون M باکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیر های مورد بررسی                                                                                                                           ۱۰۰

جدول (۴-۳۹) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی فرضیه دهم                               ۱۰۰

جدول (۴-۴۰) نتایج آزمون تعقیبی شفه در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه دهم                 ۱۰۱

جدول (۴-۴۱) آزمون Mباکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیر های مورد بررسی                                                                                                                            ۱۰۱

جدول (۴-۴۲) نتایج مشخصه های F مربوط به تحلیل تحلیل­واریانس چن متغیره در مورد فرضیه یازدهم۱۰۲

جدول (۴-۴۳) نتایج ازمون تعقیبی شفه در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه یازدهم               ۱۰۴

جدول (۴-۴۴) آزمون M باکس مربوط به بررسی مفروضه همگنی واریانس داده ها در متغیر های مورد بررسی                                                                                                                           ۱۰۴

جدول (۴-۴۵) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی فرضیه دوازدهم                          ۱۰۵

جدول (۴-۴۶) نتایج آزمون تعقیبی شفه در مورد نتایج تحلیل واریانس در فرضیه دوازدهم            ۱۰۶

نمودار ۱٫ مسیر متغیرهای موجود در مدل در تبیین نقش میانجی کمال گرایی در رابطه بین سبک فرزند پروری ادراک شده با افسردگی و اضطراب                                                                        ۸۴

فصل یکم:

طرح تحقیق (کلیات)

مقدمه

نوجوانان تیزهوش نه تنها در تحول هوشی بلکه در تحول هیجانی و اجتماعی نیز با دیگر نوجوانان متفاوت هستند (کولانگلو[۱]، ۲۰۰۷). به عنوان برخی از رایج ترین ویژگی های هیجانی و اجتماعی ، متفاوت هستند آنها می توان واکنش و شدت هیجانی ، حساسیت بالا ، احساسات متفاوت و کمال گرایی را نام برد (رابینسون[۲]، لانزی[۳]، وینبرگ[۴] و رامی[۵]، ۲۰۰۲).

مطالعات کیفی و مشاهدات بالینی، بالا بودن میزان کمال گرایی در نوجوانان و نوجوانان تیزهوش، یعنی ترکیبی از افکار و رفتارهای مرتبط با استانداردها یا انتظارات بسیار بالا برای عملکرد خود، را ، نشان داده است (برنز[۶]، ۱۹۸۰؛ هاماچک[۷]، ۱۹۷۸). پژوهشگران متعددی (سیلورمن[۸]، ۱۹۸۰) به این نتیجه دست یافتند که کمال گرایی یک صفت عمده مرتبط با تیزهوشی است. تیزهوش بودن، بسیاری از نوجوانان را نسبت به تنش ها و مشکلات اجتماعی آسیب پذیرتر می کند. نوجوانان تیزهوش ممکن است تمایل قوی برای پذیرش اجتماعی داشته باشند و در عین حال پیام های درهم و برهمی از ارتقا یا شکوفاکردن استعدادهایشان دریافت کنند. کمال گرایی می تواند این تمایل برای شناسایی و پذیرش را تقویت کنند (وایتمور،۱۹۸۰) به دلیل تشدید کمال گرایی در نوجوانی و تاثیر بر تصویرازخود و اعتماد به نفس نوجوانان تیزهوش (بوچر، ۱۹۹۱) آموزگاران و مشاوران باید با نقش کمال گرایی در تحول هیجانی نوجوانان تیزهوش آشنا باشند.

کمال گرایی در سبب شناسی، نگهداری و دوره بالینی آسیب های روانی نقش مهمی را ایفا می کند (شفران[۹] و مانسل[۱۰]، ۲۰۰۲). افراد با سطوح بالای کمال گرایی در مقایسه با دیگر افراد واکنش ، منفی تری به شکست نشان داده و در برابر شکست آسیب پذیرترند. کمال گرایی با اختلالات بی اشتهایی روانی، پرخوری روانی، افسردگی و اضطراب ارتباط دارد (آنشل[۱۱] و منصوری ، ۲۰۰۵). جنبه های مخل کمال گرایی از لحاظ کارکردی در مطالعات تجربی مختلف مورد توجه قرار گرفته است. افرادی که به صورت افراطی به دنبال دستیابی به اهداف شخصی هستند، نسبت به دیگران تنیدگی بیشتری را تجربه می کنند (بک[۱۲]، اپستین[۱۳]، براون[۱۴]، واستیر[۱۵]، ۱۹۸۸). شواهد حاکی از آن است که کمال گرایی با شاخص های متنوع درماندگی روانی مرتبط است (هویت[۱۶] و فلت[۱۷]، ۲۰۰۴) هم چنین یافته های حاصل از دیگر پژوهش ها نشان دهنده آسیب پذیری بیشتر افراد کمال گرا نسبت به اضطراب و افسردگی است (دانکلی[۱۸] و بلانکشتاین[۱۹]، ۲۰۰۶). به علاوه بین، فراوانی افکار خودآیند کمال گرایانه و شاخص های اضطراب و افسردگی ارتباط وجود دارد ( مادورسکی[۲۰] ، هویت و هیسل[۲۱]، ۲۰۰۲ ؛کاوامورا[۲۲] ، هانت[۲۳] ، دیباروتو[۲۴] ، و فراست[۲۵]، ۲۰۰۴).

پژوهش های وسیعی که در زمینه چگونگی برخورد والدین با نوجوانان و سبک های والدگری انجام شده است، نشان می دهد که این سبک ها تاثیرات طولانی مدت بر شناخت ها ، انتظارات و رفتار افراد در آینده دارد. کمال گرایی یکی از شناخت های ناکارآمد رایج در میان نوجوانان تیزهوش است که تحت تاثیر انتظارات بالای والدین و معلمان شدت می یابد و منجر به وضع استانداردهای بسیار بالا برای عملکرد می شود (بلات[۲۶] و زروف[۲۷]، ۲۰۰۲). سبک والدگری ادراک شده ی استبدادی با کمال گرایی سازش نایافته در نوجوانان مرتبط است. نوجوانانی که سطوح بالایی از کنترل روانشناختی را گزارش می کنند، خود ارزیابی منفی دارند و در رفتارهایشان مردد هستند. این جنبه های ناسازگارانه ی کمال گرایی با اختلالات روانی چون اضطراب و افسردگی در ارتباط است (کاوامورا ، ۲۰۰۲). هم چنین نوجوانانی که والدین خود را سرزنش کننده و با استانداردهای بالا می دانند برای خود اهداف کمال گرایانه ای را تعیین می کنند و در دنبال کردن این اهداف

خود را به صورت منفی ارزیابی می کنند (سوئینز[۲۸]، ۲۰۰۴). سبک استبدادی با سطح بالای کنترل ارتباط تنگاتنگی با آسیب های روانشناختی چون اضطراب و افسردگی دارد (گرلسما[۲۹] ، کمپ[۳۰] ، و آریندل[۳۱]، ۱۹۹۸). فقدان صمیمیت و کنترل بیش از اندازه والدین با افسردگی در نوجوانان مرتبط است و به طور گسترده منجر به افسردگی در نوجوانی و بزرگسالی می شود (لی[۳۲]، ۲۰۰۳) افراد افسرده و مضطرب بیشتر از دیگران والدین خود را طردکننده، کم تحمل و با عواطف محدود گزارش می کنند (گرلسما و همکاران ، ۱۹۹۸). بروز علائم افسردگی در نوجوانان و نوجوانان با  گزارش آنها از افزایش سخت گیری و کاهش صمیمیت والدین همراه است (کیم[۳۳] ، ۲۰۰۳). افسردگی در نوجوانان باادراک گرمی و صمیمیت ، سطوح بالای مراقبت و سطوح پایین بی تفاوتی والدین رابطه منفی (لی ، ۲۰۰۳) وبا ادراک طرد و انضباط سخت گیرانه ی والدین رابطه مثبت (موریس[۳۴] و میسترز[۳۵]، ۲۰۰۴) دارد. هدف اصلی تحقیق حاضر پاسخ به این سوال است که تفاوت ارتباط بین اضطراب ، افسردگی ، کمال گرایی با سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان تیزهوش و عادی چیست؟

بیان مسأله:

نوجوانان تیزهوش نوجوانانی هستند که به دلیل برتری هوشی از اکثریت همسالان خود جدا می شوند و از لحاظ حرفه ای عملکرد بالایی دارند. کمال گرایی به عنوان یک مشخصه عمده کودکان و نوجوانانی است که به عنوان تیزهوش شناخته می شوند (الیوت[۳۶]، ۱۹۹۱). بررسی های انجام شده، حاکی از رابطه بین کمال گرایی (به ویژه جنبه های منفی آن) و آسیب های روان شناختی مثل اضطراب و افسردگی هستند (بیلینگ[۳۷] و ایزرائیلی[۳۸] ، و آنتونی[۳۹]، ۲۰۰۴). بسیاری ازپژوهشگران، کمال گرایی را پیامد سبک های ناکارآمد والدگری می دانند (هامارتز[۴۰]، ۲۰۰۲). پژوهش حاضر با، هدف تعیین و مقایسه رابطه اضطراب ، افسردگی ، کمال گرایی با سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان تیزهوش و عادی انجام شده است.

آلبرت الیس[۴۱] کمال گرایی را این گونه تعریف کرده است: ” پذیرش این باور که فرد باید کاملا شایسته ، لایق ، باهوش و در تمام امور پیشرو باشد و همواره یک راه حل دقیق ، کامل و درست برای مشکلات انسانی وجود دارد و پیدانشدن این راه حل فاجعه آمیز خواهد بود” (ایجان[۴۲] ، پیک[۴۳]، دیک[۴۴] ، و ریس[۴۵]، ۲۰۰۵). کمال گرایی در افراد تیزهوش یک ویژگی بالقوه سالم است. آرمان گرایی ، محصول تیزهوشی و در واقع تصورات از آن چیزی است که می تواند باشد و این کیفیت مثبتی است که انرژی حرکت به سمت موفقیت را تامین می کند. مشکلات زمانی به وجود می آید که کمال گرایی از آنچه ” می توان بود “، به آنچه ” می باید بود ” تغییر مسیر دهد (رابینسون، ۲۰۰۲). کمال گرایی یکی از ارزش های اجتماعی شایع در دنیای کنونی است. برنز (۱۹۸۰) معتقد است که نگرش های کمال گرایانه به طور گسترده در میان مردم مطرح شده است و همانند یک پدیده فرهنگی توسط زبان ، رسانه و نگرش های مذهبی تقویت می شود.

اگرچه در جوامع کنونی، کمال گرایی به افراد کمک می کند تا به سطوح بالای موفقیت دست یابند، همیشه پیامدهای مثبت به دنبال ندارد (پکت[۴۶]، ۱۹۸۴). نخستین بار هاماچک ( ۱۹۷۸) در ، تعریف خود کمال گرایی بهنجار و نابهنجار را مطرح کرد. کمال گرایان بهنجار از کارهای سخت و طاقت فرسا لذت می برند، با هدف موفقیت برانگیخته می شوند و ضمن تاکید بر معیارهای سطح بالا می توانند محدودیت های شخصی و اجتماعی را بپذیرند. در مقابل کمال گرایان نابهنجار با ترس از شکست برانگیخته می شوند و به دلیل انتظارات غیر واقع بینانه هرگز از عملکرد خود خشنود نخواهند شد. در صورتی که کمال گرایی از حالت بهنجار خارج شود، فرد برای خود استانداردهای بالایی را تعیین می کند و به دلیل عدم دستیابی به این استانداردهای غیرواقع

بینانه، به اضطراب و افسردگی مبتلا می شود (فلت و همکاران ، ۲۰۰۷).

مانند گروهی از شناخت های ناکارآمد ، کمال گرایی نیز با سازگاری و پیشرفت ارتباط دارد. هم چنین کمال گرایی با سبک نوروتیک نافذ[۴۷] و گستره ای از بروندادهای منفی مثل احساس شکست، گناه یا شرم و با شکل های جدی تر آسیب شناسی مثل اضطراب ،افسردگی ، الکلیسم و اختلالات شخصیت مرتبط است (هویت و فلت ، ۱۹۹۱).

هر فرد به دلیل شرایط کودکی متفاوت، تجارب مستقیم و غیرمستقیم منحصر به فردی دارد و در نتیجه معیارهای ویژه ای را برای ارزیابی خود در نظر می گیرد. به عقیده آدلر ترتیب تولد بر روی شخصیت تاثیرگذار است و بزرگتر و کوچکتربودن از خواهر و برادرها و قرار گرفتن در معرض نگرش های متفاوت والدین گرایشات کمال گرایانه متفاوتی را به وجود می آورد که تاثیر قابل توجهی بر شیوه زندگی (نحوه برخورد همیشگی یک فرد با تکالیف زندگی از جمله دوستی ، شغل و عشق می گذارد (سالووی[۴۸]، ۲۰۰۱).

هاماچک (۱۹۷۸) معتقد است که کمال گرایی ریشه در تجربه های تحولی کودکی و به ویژه کیفیت تعامل والد – کودک دارد. گلاسگو[۴۹] ، دورنبوچ[۵۰] و ترویر[۵۱] (۱۹۹۷) شیوه های والدگری را به عنوان مجموعه ای از گرایش ها، اعمال و جلوه های غیرکلامی تعریف کرده اند که ماهیت تعامل کودک و والدین را مشخص می کند و در سه حیطه مقتدرانه ، استبدادی و سهل گیر مطرح شده است.

کمال گرایی سازش نایافته در کودکان و نوجوانانی به وجود می آید که والدین آنها معیارهای بالا و غیرواقع بینانه ای برای نوجوان وضع می کنند ، سخت گیر و انتقاد کننده هستند و از پیشرفت های نوجوان راضی نمی شوند (کاوامورا، ۲۰۰۲). یافته های پژوهشی در زمینه پیامدهای آسیب شناختی کمال گرایی چون افسردگی و اضطراب (هویت و فلت، ۱۹۹۱) این فرض را تقویت می کند.

پرسش اصلی تحقیق حاضر این است که تفاوت ارتباط بین اضطراب ، افسردگی ، کمال گرایی با سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان تیزهوش و عادی چیست ؟

ضرورت تحقیق :

ضرورت نظری: اکثر دانش آموزان تیزهوش با ویژگی های مثبت در حوزه های روان شناختی و اجتماعی شناخته می شوند. نوجوانان تیزهوش اعتماد به نفس بالا ، خودپنداره مثبت و کنترل درونی بالایی دارند و معمولا موفق ، اجتماعی ، فعال ، خوش بین و با انگیزه هستند (دیویس[۵۲] و ریم[۵۳]، ۱۹۹۸). هم چنین به دلیل توانایی های شناختی، فهم عمیق تری نسبت به خود و دیگران دارند و بهتر می توانند با فشارها و تعارضات روانشناختی سازگار شوند (بکر[۵۴]، ۱۹۹۵).

از طرف دیگر برخی معتقدند که افراد تیزهوش در مقایسه با افراد عادی خصوصاً در سنین نوجوانی و بزرگسالی احتمالاً دارای مشکلات عاطفی و روان شناختی بیشتری هستند. زیرا این افراد به دلیل توانایی های شناختی خود نسبت به تعارضات بین فردی حساس تر بوده و احساس از خود بیگانگی و فشار روانی بیشتری را تجربه می کنند (خیر و شیخ الاسلامی ، ۱۳۸۱).

تیزهوشان به عنوان کسانی مورد توجه قرار می گیرند که نسبت به مشکلاتی چون عدم پیشرفت در مدرسه، ناسازگاری، خودپنداره منفی، روابط ضعیف با همسالان، افسردگی و کمال گرایی آسیب پذیری بیشتری دارند (آسولین[۵۵] و کولانگلو ، ۲۰۰۰). هم چنین مطالعات متعدد نشان دهنده اضطراب، افسردگی، بیش فعالی، مصرف مواد و الکل، رفتار وسواسی و شکست تحصیلی در کودکان و نوجوانان تیزهوش است (کروس[۵۶]، ۲۰۰۱ ؛ کافمن[۵۷] و کاستلانوس[۵۸]، ۲۰۰۰ و لروکس[۵۹]، و کوفارو[۶۰]، ۲۰۰۲). بنابر این نوجوانان تیزهوش و خانواده های آنها نیازمند خدمات روان شناختی ویژه هستند. رایس[۶۱] و دیلوو[۶۲]  (۲۰۰۲) معتقدند که کمال گرایی را میتوان به دو نوع تقسیم کرد: کمال گرایی مثبت و کمال گرایی منفی. افراد با کمال گرایی منفی مرتکب اشتباهات اساسی میشوند و دارای سطوح بالایی از خود تردیدی و خود انتقادی هستند. این عوامل پیش بینی کننده پیامدهای روانشناختی مشکل زا نظیر اضطراب، افسردگی، فقدان عزت نفس و شرم درونی است. در مقابل کمال گرایی مثبت همبستگی معناداری با معیارهای شخصی بالا، عملکرد مطلوب و سازگاری مثبت دارد. بین کمال گرایی و افسردگی، کمال گرایی واضطراب، افکار خودکشی، درماندگی، عواطف منفی، وسواس فکری و عملی، و اختلالات شخصیت رابطه وجود دارد (دانیل[۶۳]، دانا[۶۴] ، نیل[۶۵] ، استان[۶۶] و نانسی[۶۷]، ۲۰۰۶).

ضرورت عملی: کمال گرایی می تواند در بسیاری از مشکلات نوجوانان سهیم باشد. نوجوانان تیزهوش در موقعیتی قرار دارند که ممکن است به طور ویژه در معرض آسیب کمال گرایی نابهنجار قرار داشته باشند. داشتن برچسب تیزهوش می تواند شناخت های ناکارآمدی را در نوجوانان تیزهوش به وجود آورد و منجر به احساسات و تجارب منفی شود. این برچسب هم چنین انتظارات بالا و غیر واقع بینانه ای را در والدین، معلمان و دوستان ایجاد می کند که در صورت ناتوانی نوجوان در برآورده ساختن این انتظارات ناکامی های زیادی را به همراه خواهد داشت. رابطه بین کمال گرایی و تیزهوشی به روشنی از سوی بسیاری از معلمان در گسترده ترین مقیاس درجه بندی ویژگی های دانش آموزان تیزهوش مورد توجه قرار گرفته است (رنزولی[۶۸]، ۲۰۰۳). مواجهه با کمال گرایی اغلب به عنوان یکی از نیازهای مشاوره ای نوجوانان تیزهوش مورد توجه قرار می گیرد

(سیلورمن ، ۱۹۹۳). وایتمور (۱۹۸۰) معتقد است که کمال گرایی، نوجوانان تیزهوش را نسبت به افت عملکرد آسیب پذیر می کند زیرا آنها کاری را نمی پذیرند مگر آنکه بتوانند آن را کامل انجام دهند. هم چنین زمانی که نوجوان تیزهوش در رسیدن به اهداف غیرواقع بینانه خود با شکست مواجه می شود، کمال گرایی باعث ایجاد افسردگی و احساس بی ارزشی می شود. دیلایسل[۶۹] (۱۹۹۰) در مطالعه خود به این نتیجه رسید که کمال گرایی برخی از نوجوانان تیزهوش را در معرض خطر خودکشی قرار می دهد.

گرایشات کمال گرایانه دربرخی نوجوانان تیزهوش باعث افزایش آسیب پذیری در مقابل عدم موفقیت می شود. این گرایشات در بعد هیجانی احتمال ابتلای نوجوان تیزهوش به اضطراب و افسردگی در واکنش به شکست در دستیابی به انتظارات سطح بالا را افزایش می دهد(دیویس و ریم ، ۱۹۹۸).

سال ها کارشناسان آموزشی تصور می کردند که کودکان و نوجوانان تیزهوش دردسر کمتری دارند. این در حالی است که عدم آگاهی از ویژگی های شخصیتی نوجوانان تیزهوش، مانع از شکوفایی توانمندی ها و استعدادهای آنها و در نتیجه باعث افزایش آسیب پذیری نسبت به اختلال های روانی از جمله اضطراب و افسردگی خواهد شد. بنابر این دستیابی به اطلاعات در این زمینه می تواند راهبردهای مناسبی در اختیار مراکز آموزشی، پژوهشی و درمانی قرار دهد. با توجه به وجود کمال گرایی به عنوان “سائق بدون انعطاف[۷۰]” در شخصیت تیزهوش (سیلورمن ، ۱۹۹۳) و ارتباط کمال گرایی با افسردگی و اضطراب (فلت و هویت ، ۱۹۹۱) مراکزآموزشی و درمانی می توانند با تشخیص موارد آسیب پذیر ، در پیشگیری از اختلال های روانی نوجوانان تیزهوش و در نتیجه عملکرد بهتر این نوجوانان موثر باشند.

فرضیه ­های تحقیق:

1. رابطه اضطراب ، افسردگی و کمال گرایی با سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان تیزهوش وعادی متفاوت است.
2. افسردگی و اضطراب بر اساس کمال گرایی و سبک والدگری ادراک شده توسط نوجوانان تیزهوش و عادی قابل تبیین است.
3. کمال گرایی در رابطه میان سبک والدگری ادراک شده با اضطراب و افسردگی نقش میانجی دارد.
4. میزان افسردگی و اضطراب در نوجوانان تیز هوش و عادی متفاوت است.
5. کمال گرایی در نوجوانان عادی و تیزهوش متفاوت است.
6. بین سبک فرزند پروری و تیزهوشی رابطه وجود دارد.
7. افسردگی و اضطراب نوجوانان دختر بیشتر از نوجوانان پسر است.
8. کمال گرایی نوجوانان عادی و تیزهوش در دختران و پسران متفاوت است.
9. سبک فرزند پروری نوجوانان عادی و تیز هوش در دختران و پسران متفاوت است.
10. افسردگی و اضطراب نوجوانان در تیز هوش و عادی به تفکیک ترتیب تولد آنها متفاوت است.
11. آیا بین کمال گرایی نوجوانان عادی و تیزهوش به تفکیک ترتیب تولد آنها متفاوت است.
12. آیا بین ابعاد فرزند پروری نوجوانان عادی و تیز هوش به تفکیک ترتیب تولد آنها متفاوت است.

 اهداف

هدف کلی:

تعیین رابطه اضطراب ، افسردگی ، کمال گرایی و سبک والدگری ادراک شده در نوجوانان تیزهوش و عادی