لیلا حیدری آورزمان هستم، فارغ التحصیل روانسنجی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در سال ۱۳۹۴، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “ویژگی های روانسنجی آزمون خود کنترلی و رابطه آن با سوء مصرف مواد مخدر” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد تهران مرکزی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، گروه روانشناسی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

گرایش: روانسنجی

عنوان:

ویژگی های روانسنجی آزمون خود کنترلی و رابطه آن با سوء مصرف مواد مخدر

استاد راهنما:

دکتر ریتا لیاقت

پژوهشگر:

لیلا حیدری آورزمان

زمستان ۱۳۹۴

چکیده:

پایان نامه ( شامل خلاصه، اهداف، روش های اجرا و نتایج به دست آمده): پژوهش حاضر ویژگی های روانسنجی آزمون خود کنترلی را در دانش آموزان دبیرستانی شهرستان شمیرانات تهران مورد مطالعه قرار می دهد. بدین منظور گروه نمونه ای با حجم ۳۷۶ نفر (۲۰۰ دختر و ۱۷۶ پسر) از طریق نمونه برداری خوشهای چند مرحله ای انتخاب و به آزمون ۳۶ سؤالی خود کنترلی پاسخ دادند. برای تعیین ویژگی های روانسنجی سؤالات پرسشنامه از نظریه سؤال – پاسخ استفاده شد. ضریب اعتبار آزمون از طریق فرمول کلی آلفای کرونباخ برابر با ۸۶۹/. محاسبه شد. نتایج حاصل از تعیین پایایی آزمون به روش آزمون- بازآزمون ۸۱/۰=r به دست آمد. تحلیل مؤلفه های اصلی نشان می دهد که آزمون تک عاملی است و ۸۴۳ /۱۵درصد از واریانس را تبیین می کند. نتایج تحلیل عامل تأییدی نیز این مدل را تأیید نمود.برای تعیین رابطه بین خود کنترلی و سوء مصرف مواد مخدر از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد بین خود کنترلی و سوء مصرف مواد مخدر به میزان ۳۶۳/ ۰ -=r رابطه منفی معنادار وجود دارد، همچنین نتایج حاصل از مقایسه آزمون خود کنترلی حاکی از آن است که بین دختران و پسران تفاوت معناداری وجود دارد.

واژه های کلیدی: خود کنترلی ، سوء مصرف مواد مخدر ، ویژگی های روانسنجی

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

سوالات پژوهش

تعریف متغیرها و اصطلاحات

فصل دوم مروری بر ادبیات و پیشینه پژوهش

خود کنترلی

فشار روانی و کنترل

عملکرد یا کنترل ارادی

ویژگی های شخصیتی و کنترل

ادراک کنترل

میل به کنترل

انواع کنترل

مولفه های خود کنترلی

عوامل موثر بر خود کنترلی

نظریه های خود کنترلی

نظریه یادگیری اجتماعی بندورا

سوء مصرف مواد

علل اعتیاد

عوامل خطر زا

نظریه های سوء مصرف مواد

خود کنترلی و سوء مصرف مواد

فصل سوم: روش اجرای پژوهش

روش تحقیق

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ابزار اندازه گیری

روش اجرا و گردآوری داده ها

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

فصل چهارم: یافته های پژوهش

توصیف آماری

استنباطی(پاسخگویی به سوالات پژوهش)

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهادات

منابع

پیوست

مقدمه:

سوء مصرف مواد در میان نوجوانان و جوانان، یکی از معضلات بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی جهان امروز است که تأثیر مستقیمی بر سلامتی آنان دارند. سوء مصرف مواد و مشکلات سلامت ناشی از آن به عنوان یک نگرانی جهانی تلقی شده و یکی از رفتارهای جدی تهدید کننده نوجوانان به شمار می رود (بشیریان و همکاران، ۱۳۹۱). |سوء مصرف مواد در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی این گونه تعریف شده است: مصرف مکرر مواد و داروها که منجر به شکست فرد در انجام تعهداتش می شود (مثل شغل، مدرسه، خانه). به عبارتی؛ مقصود از سوء مصرف، رفتار غیر انطباقی مصرف ماده در اندازه ای است که برای سلامتی فرد مضر باشد (گلدر و همکاران، ۱۹۹۶، به نقل از طارمیان، ۱۳۷۸). |سوء مصرف مواد مخدر در بسیاری از افراد از سن دبیر ستان آغاز می شود. بنابراین یکی از مهم ترین راه های کاهش مصرف مواد مخدر در بزرگسالی کنترل آن در نوجوانی است. از نظر اکثر افرادی که با نوجوانان کار می کنند، مهم ترین خطری که این گروه را تهدید می کند، این است که آنها به عنوان واکنشی در قبال قرار گرفتن مکرر در موقعیت های نامناسب از جمله احساس ناامنی، فشار، آشفتگی روانی، احساس حقارت، طرد شدگی و بیگانگی، تعارض با والدین به مواد مخدر پناه می برند.اعتیاد یک مشکل اجتماعی و پاد یاد های مخرب است که همانند سایر انحرافات اجتماعی پر ارزش ترین سرمایه های کشور یعنی نوجوانان و جوانان را به نابودی می کشاند. نتایج تحقیقات بیانگر آن است که مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع مصرف مواد مخدر دوره نوجوانی است. تلاش جهت کسب هویت فردی و اجتماعی، لذت جویی، کاهش اعتماد به نفس و کمبود مهارتهای لازم جهت ارتباط با دیگران، نوجوانان را مستعد سوء مصرف مواد مخدر می سازد و کسب آگاهی موجب تغییر در فرآیند فکری و نهایتا عملکرد نوجوان می شود (بشیریان و همکاران، ۱۳۹۱).پژوهش ها دلایل متعددی از جمله قشار دوستان و همسالان، طغیان علیه والدین، گریز از ناملایمات زندگی، تاریخچه زندگی و صفات شخصیتی را در اعتیاد مؤثر می دانند (محمدرضایی،۱۳۹۱)به طور کلی گرایش به مواد مخدر تحت تأثیر عوامل متعدد فردی، خانوادگی و اجتماعی قرار دارد. بخش زیادی از تبیین های سیب شناختی مصرف مواد مخدر مبتنی بر نظریه های روان تحلیل گری، زیستی، ژنتیکی، اجتماعی، فرهنگی، رفتاری و شناختی است (کندلر، هبت، نثال، کسلر و اواس ، ۱۱۹۹۲ ؛تامبز، ۱۹۹۹؛ اشتاین و گوستن، ۱۹۹۹). هر کدام از این نظریه ها تبیین و تحلیل های مختلفی در گرایش به مصرف مواد ارائه نموده اند؛ اما طی سال های اخیر رویکرد روانشناختی در حوزه آسیب شناسی روانی و به ویژه اعتیاد و سوء مصرف مواد، تبیین های قابل توجهی دارای پشتوانه پژوهشی را ارائه داده است (هسلبروک، هسلیروک و اشتاین ۱۹۹۸؛ سایتی، ۱۹۹۹، به نقل از محمدرضایی، ۱۳۹۱)اشاره به عنصر شناختی در حوزه اعتیاد و سوء مصرف مواد، تأکید بر فرآیندهای ذهنی پنهان است که توسط اصطلاحات گوناگون نظیر گرایشات، انتظارات، باورها، نگرش ها و طرحواره ها توصیف می شوند. نکته حائز اهمیت این که سازه های شناختی و اجتماعی نظیر نگرشها با رفتار رابطه دارند. به عبارت دیگر در صورتی که فرد نسبت به موضوع خاصی دارای نگرش پایداری برجسته، نیرومند و مبتنی بر استدلال باشد یا احتمال خیلی زیاد مرتکب رفتاری می شود که با نگرش مذکور رابطه بالایی داشته باشد (تیلور، پیلاز و سیرز؛ ۲۰۰۰ بارون و بران، ۲۰۰۰ برم و کازین، ۱۹۹۹؛ کنریک، نیوبرک و سیالدینی، ۱۹۹۹). بنابراین، ارزیابی پیامدهای مثبت و منفی مواد مخدر محوری در شناخت علت گرایش جوانان و نوجوانان به مواد است. این نوع ارزیابی ها به طور خواسته یا ناخواسته تحت تأثیر نگرش افراد نسبت به مواد مخدر و اثرات و پیامدهای آن است (بیت مارون، آستین، فیشوف، پالمگرن و جکویس – کوائل ، ۱۹۹۴). در این ارتباط نقش نگرش به مواد مخدر آن قدر از اهمیت برخوردار است که آلبرت آلیس بیان داشته است، تفکر و نوع نگرش افراد معتاد است که آنها را به سوی مصرف مجدد مواد سوق می دهد و با آنها را برای همیشه از مصرف مواد دور می سازد (محمدرضایی، ۱۳۹۱).مفهوم خود کنترلی در تئوری بادگیری اجتماعی بیانگر این حقیقت است که خود کنترلی به عنوان یک مفهوم قابل تعبیر، قابل یادگیری و آموزش است (باتلر، ۲۰۰۰).خود کنترلی عبارت است از تعارض درون فردی بین منطق و هوس، بین شناخت و انگیزه و بین برنامه ریز درونی و عمل کننده درونی، که غالیه قسمت اول هر کدام از این زوج ها بر قسمت دوم است (رجلین، ۱۹۹۵).خود کنترلی، با بسیاری از نتایج مطلوب زندگی در ارتباط است، به عنوان مثال، خود کنترلی با داشتن روابط میان فردی مناسب و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت دارد (اسلامی و همکاران، ۱۱۳۹۰ به نقل از موسوی مقدم و همکاران، ۱۳۹۴).خود کنترلی یعنی فرد کنترل رفتارها، احساسات و غرایز خود را با وجود برانگیختن برای عمل داشته باشد. یک کودک یا نوجوان با خود کنترلی زمانی را صرف فکر کردن به انتخاب ها و نتایج احتمالی می کند و سپس بهترین انتخاب را می کند (قرایزر و هوقمن, ۲۰۰۹).خود کنترلی را مایر و سالوی (۲۰۰۳) تحت عنوان کاربرد صحیح هیجان ها معرفی می نمایند و اعتقاد دارند که قدرت تنظیم احساسات موجب افزایش ظرفیت شخص برای تسکین دادن خود، درک کردن اضطراب ها، افسردگی ها یا بی حوصلگی های متداول می شود. افرادی که به لحاظ خودکنترلی ضعیف اند، دائما با احساس ناامیدی، افسردگی، بی علاقگی به فعالیت دست به گریبان اند، در حالی که افراد با مهارت خودکنترلی زیاد در این زمینه با سرعت بیشتر می توانند ناملایمات را پشت سر گذاشته و میزان مشخصی از احساسات را با تفکر همراه نموده و مسیر درست اندیشه را بپیمایند (صفری،۱۳۸۷).خود کنترلی به معنی سرکوب کردن هیجانات و احساسات نیست. برعکس، خودکنترلی یعنی این که ما یک انتخاب برای چگونگی ابراز احساساتمان داریم و چیزی که مورد تأکید است، روش ابراز احساسات است به طوری که جریان تفکر را تسهیل کند (گلمن، ۱۹۹۵، ترجمه پارسا، ۱۳۸۰).در تئوری عمومی جرم، خود کنترلی به عنوان سازه مرکزی مطرح است. بر طبق این تئوری، تفاوتهای فردی در خود کنترلی با برخی از رفتارها مانند مصرف مشروبات الکلی، کشیدن سیگار در جوانان رابطه دارد. در این تئوری به رابطه بین خود کنترلی کم و استعداد انجام رفتارهای مجرمانه و انجام رفتارهای مخاطره آمیز تأکید گردیده است، خود کنترلی کم در دوران کودکی از طریق ویژگی های فردی از قبیل، ناتوانی در به تعویق انداختن لذت ها، عدم تحمل محرومیت یا کمبودها وتمایل به اتخاذ رفتارهای مخاطره آمیز مشهود است (به پژوه و همکاران ۱۳۸۳، به نقل از بشیریان و همکاران، ۱۳۹۱).نظریه عمومی جرم بیان می دارد که جرم و رفتارهای مشابه جرم از ویژگی های مشترکی به نام خود کنترلی پایین ناشی می شوند. خودکنترلی پایین، مشخصه و ویژگی های فردی است که با رفتار مجرمانه ارتباط دارد. افرادی که خودکنترلی پایین دارند، می کوشند که ارضای آنی نیازهایشان را فراهم آورند، در حالی که افراد فاقد خودکنترلی پایین، با در نظر گرفتن نتایج بلند مدت رفتارهایشان در مقابل وسوسه لذت آنی به سرعت مقهور نمی شوند. در افرادی که خود کنترلی پایین دارند، لذت همراه با عمل مجرمانه آنی و آشکار است در حالی که خطر ناشی از جرم غیر واضح و یا غیر مستقیم است (بشیریان و همکاران، ۱۳۹۱). مطالعات سوادی و جکسون، خود کنترلی کم را به عنوان یک عامل محوری برای سوء مصرف مواد مخدر میان جوانان معرفی کرده اند. همچنین خود کنترلی بالا در میان نوجوانان به عنوان یک عامل پیشگیری کننده بسیار قوی برای مصرف مشروبات الکلی، استعمال سیگار و سوء مصرف مواد مخدر معرفی شده است (سوادی، ۱۹۹۹، جکسون، ۲۰۰۰). |

۱ – ۱ -بیان مسئله

خود کنترلی شاهراهی به سوی موفقیت و سلامت است که حسی از تسلط و تعادل را در زندگی ایجاد می کند و به ما کمک می کند تا بر رفتارهای مخرب پاسخ های هیجانی و خلق های نامناسب خود نظارت داشته باشیم و از افکار منفی دوری کنیم، احساس وابستگی به اطرافیان و درماندگی در روابط را کم کرده و به استقلال عاطفی و ایجاد آرامش ذهنی کمک می کند.خود کنترلی مهارتی است یادگرفتنی که ضامن موفقیت های شخصی و اجتماعی ما است. اگر بخواهیم خودکنترلی را به صورت کلی تعریف کنیم، یعنی توانمندی جلو گیری از رفتارها، تمایلات، هیجانها و عادت هایی که بروز آنها موجب مشکلاتی برای ما می شود. برای مثال تمایل به مصرف الکل و مواد اعتیاد آور یکی از تمایلات دردسر ساز است که با بهره گیری از برخی مهارتها مانند خود کنترلی می توان از ابتلای خود، خانواده و دوستان به این بلای خانمان سوز پیشگیری و برای درمان مؤثرتر آن اقدام نمود.اعتیاد یک مشکل اجتماعی و پدیده ای مخرب است که همانند سایر انحرافات اجتماعی پر ارزش ترین سرمایه های کشور یعنی نوجوانان و جوانان را به نابودی می کشاند. این بلای خانمان سوز سالانه سلامت میلیونها نفر را تهدید می کند و ویرانگری های ناشی از آن زمینه ساز سقوط بسیاری از ارزشها و معیارهای اخلاقی است (عزیزی، ۱۳۸۵، به نقل از بشیریان و همکاران، ۱۳۹۱).مصرف مواد مخدر و داروهای ممنوعه توسط جوانان با کاهش طول عمر، حوادث، حاملگی ناخواسته، خودکشی و خشونت میان جوانان ارتباط مستقیم دارد و اعتیاد جسمی و روانی جوانان به مواد مخدر یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی جوامع می باشد (بشیریان و همکاران، ۱۳۹۱). نتایج تحقیقات بیانگر آن است که مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع مصرف مواد مخدر دوره نوجوانی است. همانطور که می دانیم والدین به شیوه های مستقیم و غیر مستقیم مهارتهای زندگی را به فرزندانشان انتقال می دهند. در این ارتباط سنین نوجوانی که آغازگر زندگی اجتماعی افراد است، نیازمند در اختیار داشتن مهارتهای مختلفی به منظور مواجه شدن با مشکلات زندگی است. در نتیجه می توان این انتظار را داشت که والدین به عنوان اولین اعضای گروه خانواده که فرزندان با آنها در ارتباط مستقیم هستند، بیشترین اثر گذاری را بر آموزش چنین مهارتهایی به فرزندان خود دارند، در نتیجه ایجاد خود کنترلی در نوجوانان از جمله مسائل مهمی است که باید مد نظر قرار گیرد (سبقتی، ۱۳۹۳).از عوامل گرایش به مصرف مواد عدم آشنایی جوانان با مهارت های زندگی است. بوتوبین و همکاران (۲۰۰۱ ،۲۰۰۴)، از مهارتهای تصمیم گیری، مقابله با اضطراب، مهارتهای ارتباطی و جرأت آموزی یاد می کنند. نوجوانانی که قابلیت های اجتماعی ضعیفی دارند، ممکن است به دلیل سودمندی های اجتماعی به مصرف سیگار و الکل رو آورند. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد افراد با شایستگی و مهارت اجتماعی پایین، بدترین پیش آگهی و بالاترین نرخ مصرف مواد را نشان می دهند.خانواده یکی از بنیادی ترین عوامل مؤثر در مصرف یا عدم مصرف مواد فرزندان به شمار می رود. سابقه مصرف مواد یکی از عوامل خطر مهم در رابطه با مصرف مواد توسط اعضای خانواده است. وست و پرتیز (۱۹۸۷، به نقل از میلر، لستینگ و اسمیت، ۲۰۰۱)، بیان کرده اند که در مقایسه با | کودکان والدین غیر الکلی، کودکان والدین الکلی ۴ برابر بیشتر در خطر الکلی شدن قرار دارند. از سوی دیگر نگرش مثبت والدین به مصرف مواد، احتمال اینکه نوجوانان به سوء مصرف مواد روی بیاورند را بیشتر می کند و اعتقاد به ضد ارزش بودن مصرف مواد در خانواده از احتمال گرایش فرزندان به مصرف مواد می کاهد (سهرابی و همکاران، ۱۳۸۷). با توجه به اهمیت خود کنترلی در پیشگیری از روی آوری نوجوانان به مواد مخدر، در این پژوهش به بررسی ویژگی های روانسنجی آزمون خودکنترلی پرداخته و به این مسئله می پردازیم که آیا بین خودکنترلی و سوء مصرف مواد رابطه وجود دارد؟

۲ – ۱ اهمیت و ضرورت پژوهش :

هر خانواده ای علاوه بر تأکید بر ایجاد روابط عاطفی عمیق ابتدایی، باید اقدام به آموزش مهارتهای دیگر زندگی به فرزندان خود کند. مهارتهایی همچون خودکنترلی که در جریان زندگی روزمره، یکی از نیازهای اساسی به شمار می رود (باتلر، ۲۰۰۰، به نقل از سبقتی، ۱۳۹۳).خود کنترلی با برخی از رفتارها مانند مصرف مشروبات الکلی و کشیدن سیگار در جوانان رابطه دارد، خود کنترلی کم به عنوان یک عامل محوری برای سوء مصرف مواد مخدر میان جوانان معرفی شده است و خودکنترلی بالا به عنوان یک عامل پیشگیری کننده بسیار قوی مصرف مشروبات الکلی، استعمال سیگار و سوء مصرف مواد مخدر معرفی شده است.نتایج اغلب پژوهش ها در سطح کشورهای مختلف حاکی از آن است که میزان مصرف مواد درجوامع مختلف به ویژه در میان نوجوانان و جوانان در حال افزایش است، سوء مصرف مواد در میان جوانان مشکلاتی نظیر خطر آسیب و مرگ از طریق خشونت بین فردی، تصادفات جاده ای، رفتارهای پرخطر جنسی، ابتلا به بیماری هایی چون ایدز و مشکلات تحصیلی را افزایش می دهد (دلاور،۱۳۸۶).مسئله مصرف و سوء مصرف مواد در میان نوجوانان و جوانان به دلیل حساسیت این دوره از زندگی و نقش آن در زندگی آینده افراد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مسئله وقتی مهم تر می شود که شیوع مصرف مواد در بین نوجوانان مطرح می شود. بنابراین این موضوع، از موضوعات اساسی نظام های آموزشی بوده و می تواند گام مؤثری در شناسایی عوامل مرتبط با سوء مصرف مواد و اعتیاد باشد.لذا با توجه به اهمیت مسئله و پژوهش های داخلی معدودی که به این موضوع پرداخته اند،ضرورت پژوهش در این زمینه بیشتر احساس می شود.