مرضیه جهان بخش هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۸۹، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی مبتنی بر دلبستگی بر میزان مشکلات دلبستگیف روابط باهمگنان و اختلالات رفتاری دانش آموزان دختر دوره ابتدایی شهر اصفهان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه اصفهان

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

اثر بخشی مبتنی بر دلبستگی بر میزان مشکلات دلبستگیف روابط باهمگنان و اختلالات رفتاری دانش آموزان دختر دوره ابتدایی شهر اصفهان

استاد راهنما:

دکتر شعله امیری

استاد مشاور:

دکتر حسین مولوی

پژوهشگر:

مرضیه جهان بخش

بهمن ماه ۱۳۸۹

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ارزش پژوهش

اهداف پژوهش

اهداف اصلی

اهداف فرعی

فرضیات یا سوالات ویژه تحقیق

فرضیات اصلی

فرضیات فرعی

تعریف اصطلاحات و مفاهیم

تعاریف تظری

تعاریف عملیاتی

فصل دوم: ادبیات پژوهش

دلبستگی

مفهوم دلبستگی

نظریه پردازان در زمینه دلبستگی

رویکرد روان تحلیلگری

فروید

آنا فروید

ماهلر

وینی کات

اشپیتز

اریکسون

ملانی کلاین

پژوهش های هارلوس

ورود بالبی به روانکاوی

جیمز رو برتسون

اینزورث

تعریف دلبستگی

اساس زیستی دلبستگی

نظریه دلبستگی

نظام دلبستگی

تداوم الگوهای دلبستگی

کاربرد عملی نظریه ی دلبستگی

مراحل دلبستگی

طبقه بندی کیفیت دلبستگی نوزاد

دلبستگی «ایمن»

دلبستگی های نایسنس

دلبستگی نایمن اجتنابی

دلبستگی تایمن دوسوگرا

عوامل مؤثر بر دالیستگی ایمن

ویژگیهای مادر و تأثیر آن در تحول عاطفی

اجتماعی و دلبستگی کودک

سیک رفتار مادری

سندرمهای محرومیت اجتماعی و مسامحه مادر

اضطراب جدایی

اهمیت رفتار حساس

دلبستگی و آسیب شناسی روانی

افسردگی اتکایی

کودک آزاری

مشکلات و اختلالات دلبستگی

همه گیر شناسی مشکلات ناشی از دلبستگی

نشانه های مشکلات دلبستگی

نکات کلی برای روان درمانی کودکان و نوجوانان

کاربرد نظریه دلبستگی در روانپزشکی

درمان مشکلات و اختلالات دلبستگی

سبک دلبستگی و تحول هیجانی و اجتماعی کودک

روابط با همگنان

سیر تحول روابط با همگنان

ارزیابی های همگنان

اختلالات ارتباطی

اختلالات رفتاری

همه گیر شناسی اختلالات رفتاری

سبب شناسی اختلالات رفتاری کودکان

نافرمانی مقایلهای

علائم اختلال نافرمانی مقابله ای

سیب شناسی

مداخلات درمانی

فزون اضطرابی

نشانه شناسی

سبب شناسی

سیر و پیش آگهی و همه گیر شناسی

بیماری های همزمان

درمان

افسردگی

افسردگی کودکی

عوامل زیستی

عوامل روان شناختی

عوامل محیطی

نشانه شناسی افسردگی

ارزیابی

درمان های زیستی افسردگی

درمان های شناختی- رفتاری

پیشگیری و درمان اختلالات رفتاری کودکان

اهمیت مداخلات خانوادگی در درمان مشکلات کودکان

درمان مبتنی بر دالیستگی

مروری بر پژوهش های انجام شده در ایران و خارج از ایران

پژوهش های انجام شده در خارج از ایران

پژوهش های انجام شده در ایران

جمع بندی فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه سمس

روش پژوهش به من داده بود

جامعه آماری

نمونه و نمونه گیری

ملاک های ورود

ملاکهای خروج

متغیر مستقل

متغیرهای وابسته

متغیرهای کنترل

ابزار ها

پرسشنامه اختلال دلبستگی کودکان (ADQ  R)

فرم کوتاه پرسشنامه ارزیابی شاگردان در زمینه روابط با همگنان

پرسشنامه سلامت روان انتاریو

فرم جمیعت شناختی

روش اجرا

محتوای جلسات درمان

ملاحظات اخلاقی

روش آماری تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: یافته های پژوهش

بررسی توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی

شاخص های توصیفی متغیرهای وابسته

آمار استنباطی و بررسی فرضیه ها

فرضیه نخست

فرضیه دوم

فرضیه سوم

فرضیه چهارم

فرضیه پنجم

فرضیه ششم

یافته های کیفی پژوهشی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث در یافته های پژوهش

دلایل و فرضیات احتمالی در تبیین اثر بخشی مداخله مبتنی بر دلبستگی

جمع بندی و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات پژوهشی

پیشنهادات کاربردی

پیوست ها

چکیده:

این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی دلبستگی درمانی بر میزان مشکلات دلبستگی، روابط با همگنان و اختلالات رفتاری دانش آموزان دختر مقطع دوم و چهارم دوره ابتدایی شهر اصفهان انجام شد. در این پژوهش به روش نمونه گیری چند مرحله ای و از بین ۳۸۸نفر از دانش آموزان مقطع دوم و چهارم مدارس ابتدائی دخترانه شهر اصفهان، پس از غربالگری نهائی، ۳۲ نفر از دانش آموزان دارای تشخیص های مشکلات دلبستگی، اختلالات رفتاری افزون اضطرابی، افسردگی و نافرمانی مقابله ای) و ضعف در روابط باهمگنان به عنوان نمونه انتخاب گردیدند و در دو گروه گواه و آزمایش به روش گمارش تصادفی جایگزین شدند، پس از اجرای پیش آزمون که با استفاده از پرسشنامه مشکلات دلبستگی راندولف، پرسشنامه ارزیابی کودکان از نظر روابط با همگنان لأردون و جاسون و فرم سلامت روان کودکان انتاریو به عمل آمد، گروه آزمایش تحت ۱۰ جلسه هفتگی درمان مبتنی بر دلبستگی قرار گرفته و گروه گواه نیز در لیست انتظار قرار گرفتند. پس آزمون و پی گیری (یک ماهه) نیز با همان ابزارها انجام گرفت. نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که درمان مبتنی بر دلبستگی در کاهش علائم مشکلات دلیسنگی کودکان دارای دشواری های مربوط به دلبستگی تاثیر معناداری داشت ( ۰۰۱ /۰>P). میزان بهبودی در پس آزمون ۵۵ درصد و در پیگیری یک ماهه ۶۶ درصد بود ( ۰۰۱ / ۰ >P). از سوی دیگر تاثیر این درمان در بهبود مولفه هایی از روابط با همگنان (تعداد دوستان صمیمی، مشارکت در بازی و توانائی دوستیابی) نیز معنادار بود، ، میزان بهبودی مجموع مولفه های روابط با همگنان در پس آزمون ۳۵ درصد و در پی گیری یک ماهه هم همچنان ۳۵ درصد بود ( ۰۰۱ / ۰>P). همچنین درمان مبتنی بر دلبستگی در کاهش اختلالات رفتاری افزون اضطرابی، افسردگی و نافرمانی مقابله ای) نیز تاثیر معناداری داشت. میزان بهبودی برای اختلالات رفتاری در گروه آزمایشی نسبت به گروه گواه در پس آزمون معادل ۷۲ درصد و در طول یک ماه پیگیری معادل ۸۵ درصد بود ( ۰۰۱ / ۰>P)، که حاکی از امید بخش بودن نتایج درمان می باشد این مداخله بر ارتقای مهارتهای ارتباطی کارآمد و انعطاف پذیر و افزایش اعتماد و احساس خودارزشمندی در کودکان از طریق اصلاح تعامل والد کودک، و تاثیر آن در کاهش مشکلات و اختلالات ناشی از آن در کودکان با دلبستگی ناایمن تاکید می نماید.

کلید واژه ها: مشکلات دلبستگی، روابط با همگنان، اختلالات رفتاری، درمان مبتنی بر دلبستگی

فصل اول

کلیات پژوهش

مقدمه

شکی نیست که تجربات اولیه کودک بر ابعاد گسترده زندگی آتی وی تأثیر گذارند. چنین تجربیائی در همهی کودکان یکسان نبوده و هر یک منجر به شکل گیری ابعاد گوناگون شناختی، رفتاری و شخصیتی در فرد خواهد شد. تجربیات اولیه گاه موجب پد پد اپی آسیب های روانی و یا جسمانی در طی تحول از کودکی تا بزرگسالی می شوند. بالبی (۱۹۶۹) از فرایندهایی سخن می گوید که طی آن یک پیوند عاطفی در روابط مادر و نوزاد شکل می گیرد و نوزاد از لحاظ عاطفی به والدین خود دلبستگی پیدا می کند. کودکانی که در محیط اضطراب آلود و عاری از محبت زندگی می کنند و هر روز شاهد نابسامانی هایی در زندگی خود هستند، به تدریج با مشکلات عاطفی روبرو می شوند که می تواند مسیر رشد آنها را به گونه ای منفی تحت تاثیر قرار دهند. بنا به گفته فروید ” زندگی انسان حاصل تجارب دوران کودکی اوست، زیرا تجارب افراد در کودکی به ضمیر ناخود آگاهشان منتقل شده و عکس العمل های بزرگسالی آنان را تحت تاثیر قرار می دهد. ازین رو اگر نیازهای اولیه کودک به نحو شایسته ای مرتفع نگردد، پی آمدهای منفی از جمله اضطراب افسردگی و عدم امنیت روانی در تمام طول عمر دامن گیر فرد خواهد بود. یکی از اساسی ترین نیازهای اولیه، نیاز عاطفی (نیاز به محبت) می باشد که می تواند از طریق ارتباط نزدیک با یک شخص ارضا شود (پاشا شریفی و قائمی، ۱۳۷۵).زمانی که نیازهای کودکی به صورت سازگارانه ای بر آورده شود، کودک یاد می گیرد که به دیگران اعتماد کند و این اعتماد نهایت منجر به ایجاد رابطه دلبستگی بین کودک والدین و یا پرستار خود می شود. دلبستگی ایمن کودک به والدین و با پرستار خود تاثیر زیادی در موفقیت کودک در زندگی آینده او دارد و پایه های اعتماد در کودک بر مبنای آن پایه ریزی می شود. در صورت نبودن توجه و دلبستگی ایمن در ماهها و سالهای اولیه زندگی کودک، در آینده مشکلات زیادی در اعتماد به دیگران خواهد داشت و باعث می شود که فرد در ایجاد روابط با همگنان و سایر افراد با دشواری مواجه گردد. دلبستگی بهنجار از ۱ ماهگی تا ۳ سالگی شکل می گیرد و مشکلات ارتبالی مادر – کودک در این زمان در رشد دلبستگی ایمن و سالم تأثیر می گذارد. اگر به نیاز های کود گی شیر خوار با علاقه و به طور مثبت پاسخ داده نشود، دلبستگی ایمن رشاه نمی کند و این مشکل زیر سالمتی، خود را به شکل علائم و نشانه های متعددی نشان می دهد. مشکلات دلبستگی ممکن است به دلایلی از این قبیل به وجود بیایند؛ گرفتاری های فکری زیاد والدین با فرد مراقب، افسردگی پس از زایمان مادر، بستری شدن کودک و در نتیجه جدایی او از والد مثل بستری شدن های مکرر دوران شیرخوارگی، والدینی که در روابط خود دچار مشکلاتی هستند و در نتیجه از فرزند خود غافل می شوند، عوامل ژنتیکی، اختلالات رشدی و والدینی که نیاز هایشان در دوره کودکی ارضا نشده و در نتیجه از نیازهای فرزندشان خبر ندارند (خوشابی و ابو حمزه۱۳۸۶ )امروزه ما با نظر به انتقال بین نسلی ، الگوهای دلبستگی مواجه هستیم. بر طبق این نظریه کودکان از راه همانند سازی با والدین الگوهای رفتاری که خود در دوران کودکی با والدین خود تجربه کرده اند به رابطه ی خود با فرزندشان منتقل می کنند و فرزند آنها نیز به نوبه خود همان الگو را به نسل بعدی انتقال می دهد. در نتیجه می توان بیان نمود که خصوصیات اولیه مادر تأثیر مهمی بر ارتباط دلبستگی دارد. آنچه مادر با خود به این ارتباط می آورد نه تنها تحت تأثیر ظرفیت های فطری اوست بلکه مجموعه ای از ویژگی ها را نیز از تاریخچه طولانی ارتباطات بین فردی با اعضای خانواده خود (حتی با سایر افراد خارج از خانواده) و همچنین از جذب ارزش ها و عناصر فرهنگی خود وارد رابطه دلبستگی کودک می نماید (بالبی، ۱۹۶۹). به عبارت دیگر بالبی (۱۹۸۲، ۱۹۸۰، ۱۹۷۳، ۱۹۶۹) بیان می کند کودک انسان دارای تمایل ذاتی برای حفظ مجاورت نزدیک با یک مراقب پرورش دهنده ای می باشد که او را قادر می سازد تا به احساس ایمنی و اطمینان مورد نیاز برای بقاء دست یابد. بنابر این می توان نتیجه گرفت که ارتباط معبوب و مختل مادر و کودک آثار منفی فراوانی بر سلامت روان کودک و روابط اجتماعی و میان فردی وی برجا خواهد گذاشت. اختلالات رفتاری که در یک پیوستار، نقطه مقابل سلامت روان قلمداد می شوند نیز می توانند به عنوان بخشی از آثار و نتایج دلبستگی ناایمن در کودکان بشمار بیابند. در این پژوهش به منظور پرهیز از اطناب تنها سه مولفه از اختلالات رفتاری اعم از فزون اضطرابی، افسردگی و نافرمانی مقابله ای مورد بررسی قرار خواهند گرفت. هرچند بعضی از آسیب های ایجاد شده در این موارد حتی تا پایان عمر نیز با فرد همراه است اما امروزه روانشناسان اعتقاد دارند که می توان با اصلاح شهوه ارتبا علی مراقب و کودک و خامست مشکلات ایجاد شده را کاهش داده و از اختلالات جبران ناپا، بر بیشتر جلوگیری بعمل آورد. دلبستگی در مائی‘ تاکنون موفق ترین شیوه درمانی برای بهبود مشکلات دیرپای دلبستگی شناخته شده است. در این پژوهش، تلاش محقق در این جهت میباشد که میزان اثربخشی دلبستگی درمانی بر میزان مشکلات دلبستگی، روابط با همگنان و اختلالات رفتاری دانش آموزان دوره ابتدایی شهر اصفهان را بررسی و گزارش نماید.

بیان مسأله

از آنجایی که تأثیرات متقابل کودک و دنیای اطراف از همان ابتدای تولد آغاز می شود، لذا رویدادهای اولیه زندگی را می توان بسیار پر اهمیت تلفی نمود. اگر را به کودک با مراقبین اولیه به گونه ای باشد که نتواند نیازهای کودک را تأمین کند، کودک طرحواره های ناکارآمدی در ذهن خود شکل می دهد که در آینده وی را به سوی آسیب روانی سوق می دهد که پیامد آن چیزی جز افسردگی، خشم، اضطراب و دیگر اختلالات خلقی و رفتاری نیست. در روان شناسی تحولی پیوند عاطفی که بین نوزاد و مادر با یک شخص بالغ دیگر مراقب)، پدید می اید، دلبستگی گفته می شود. انتظارات کودکی دربارهی حساسیت، در دسترس بودن و پاسخگو بودن مراقب اولیه، منجر به شکل گیری تفاوتهایی در نوع دلبستگی نوزاد به مراقبت می گردد و به واسطه همین سه عامل به تدریج الگوهایی درباره ی خود و دیگران را در ذهن درون سازی می کنند که در دیدگاه دلبستگی به آنها الگوی فعال دروتی می گویند. الگوهای فعال درونی هسته ی اصلی نظر به دلبستگی را تشکیل می دهند که تفاوت های فردی در زمینه ی این الگوها و دلبستگی باعث شکل گیری سه سبک دلبستگی ایمن ، نایمن اجتنابی و ناپمن دوسوگرا می شوند. سبک دلبستگی ایمن ، اکثریت کودکان را تشکیل می دهند که مراقب را پایگاهی امن جهت کاوش در محیط دانسته، در غیاب وی اضطراب جدایی نداشته یا به سرعت با برگشتن وی آرام می شوند. طبقه دلبستگی تا یمن اجتناب گر کمترین تعاملات فیزیکی و صمیمی را با مرافشان دارند، بعد از جدایی مراقب بی تفاوتند و در تجدید دیدار با وی از او اجتناب می کنند، همچنین در سبک ناایمن دوسوگرا نیز کودک از صمیمیت فرار می کند، دمدمی مزاج بوده و در عین وابستگی به دیگران، سعی در دوری جستن از پیوند نزدیک با آنان دارد. کودکی که از نظر دلبستگی با من است، به خاطر تجربیات تلخ گذشته از قبیل محرومیت، جدائی، طردشدگی و یا مشکلات حاد خانوادگی، به گونه ای دچار احساس خشم و یا کم ارزشی می گردد، زمانی که کودکی احساس خود ارزشمندی نداشته باشد، اعتماد به نفس و توانائی لازم برای برقراری روابط اجتماعی را نیز نخواهد داشت. در چنین حالتی کودک از برقراری ارتباط با بزرگسالان و حتی همگان خود اجتناب کرده و به انزوا روی می آورد. تعامل غیر صحیح والد کودک باعث می شود که کودک دلبسته ناایمن آگاهی درستی از شیوه درست تعامل با همگنان را نیاموخته باشد. در چنین حالتی کودک به مرور دوستان خود را از دست میدهد و قادر به ایجاد روابط با همگنان و تداوم این ارتباط نخواهد بود. کودکان دلبسته نا ایمن در بازی های گروهی شرکت نمی کنند و با به علت رفتارهای ناشیانه و با پرخاشگرانه از گروه دوستان طرد می شوند.زمانی که یک کودک هم از حمایت عاطفی در خانواده محروم باشد و هم از طرف همگان طرد شده و مورد بی مهری قرار گیرد، در معرض خطر ابتلا به انواع مشکلات و اختلالات رفتاری، اضطرابی و شخصیتی قرار خواهد داشت. نگرانی همیشگی کودک از نداشتن پایگاه ایمن و باثبات در درون خانواده می تواند در قالب فرون اضطرابی تظاهر تماید. گاهی نیز کودکان خشم ناشی از عدم ارضای صحیح نیازها و با تعامل مسأله ساز والدین …