میترا وقار حسن پور هستم، فارغ التحصیل روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه حافظه کاری و اختلالات درون نمود در کودکان ADHD با و بدون مشکلات خواب” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روان شناسی کودکان استثنایی

عنوان:

مقایسه حافظه کاری و اختلالات درون نمود در کودکان ADHD با و بدون مشکلات خواب

استاد راهنما:

دکتر شهلا پزشک

استاد مشاور:

دکتر فرنگیس کاظمی

پژوهشگر:

میترا وقار حسن پور

بهمن ۱۳۹۵

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه و بیان مسأله

اهمیت و ضرورت پژوهش

هدف کلی پژوهش

اهداف جزئی پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف نظری متغیر های پژوهش

تعاریف عملیاتی متغیر های پژوهش

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

حافظه

حافظه کاری

اختلال های رفتاری

اختلالات درون

مشکلات خواب

مشکلات خواب و اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی

فصل سوم: روش پژوهش

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری _

معیار های ورود

معیار های خروج

ابزار پژوهش

نظام سنجش مبتنی بر تجربه آخنباخ

مقیاس هوشی وکسلر کودکان، فرم تجدید نظر شده

پرسشنامه عادات خواب کودکان

روش اجرا

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

بررسی یافته های توصیفی

بررسی فرضیه های تحقیق

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

یافته های تحقیق

فرضیه اول

فرضیه دوم

بحث و نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهادات

منابع

پیوست ها

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف مقایسه حافظه کاری و اختلالات درون نمود در کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی با و بدون مشکلات خواب انجام گرفت. روش پژوهش، از نوع تحقیقات توصیفی و علی- مقایسه ای بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش آموزان مبتلا به اختلال نارسایی توجه بیش فعالی در مدارس ابتدایی استان گیلان در سال تحصیلی ۹۶-۹۵ بود. نمونه پژوهش شامل ۴۰ دانش آموز بود که به شیوه هدفمند از دانش آموزان مدارس شهر ( رشت، لنگرود، لاهیجان رودسر) انتخاب شدند، معیار ورود به پژوهش داشتن تشخیص اختلال نارسایی توجه بیش فعالی توسط روانپزشک، داشتن سن ۷ تا ۱۲ | سال، عدم ابتلا به کم توانی ذهنی و سایر اختلالات مثل اختلالات یادگیری خاص و داشتن رضایت آگاهانه جهت شرکت در پژوهش بودند. از این تعداد ۲۰ دانش آموز با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی دارای مشکلات خواب و ۲۰ دانش آموز با اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی بدون مشکلات خواب بودند. به منظور سنجش حافظه کاری از « مقیاس هوشی وکسلر کودکان، فرم تجدید نظر شده و برای سنجش اختلالات درون نمود از «نظام سنجش مبتنی بر تجربه اخباخ ، که در این پژوهش از فرم چک لیست رفتاری کودک ، فرم والدین» و برای مشکلات خواب « پرسشنامه عادات خواب کودکان به استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی و روش آماری چند متغیره مانوا استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که با ۹۵ درصد اطمینان تفاوت معناداری در حافظه کاری و اختلالات درون نمود دو گروه از کودکان با و بدون مشکلات خواب وجود دارد به طوری که کودکان با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی که مشکلات خواب داشتند مشکلات حافظه کاری بیشتری را نسبت به کودکان با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی که مشکلات خواب نداشتند نشان دادند و همچنین کودکان با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی که مشکلات خواب داشتند مشکلات درون نمود بیشتری را از خود نشان دادند. بنابراین شناسایی زود هنگام مشکلات خواب می تواند از مسائل مانند افسردگی و اضطراب و مشکلات حافظه و عملکرد های روزانه هم جلوگیری کند.

واژگان کلیدی:

اختلالات درون نمود، اختلال نارسایی توجه بیش فعالی، حافظه کاری، مشکلات خواب

مقدمه و بیان مسأله:

خواب، مهم ترین چرخه فیزیولوژیک بدن انسان است که الگوی پیچیده زیست شناختی دارد (کندزرسکا و همکاران، ۲۰۱۴) همچنین خواب، یک فرآیند زیستی پویا و بسیار سازمان یافته است که بخش مهمی از زندگی محسوب می شود، خواب یکی از عناصر مهم در چرخه شبانه روزی است که با تجدید قوای فیزیکی و روانی، همراه است، کیفیت خواب با کیفیت تعامل اجتماعی مرتبط شناخته شده است (میانو و همکاران، ۲۰۰۶). بسیاری از بیماری های جسمی و روانی، خواب را آشفته و هشیاری را مختل می کشند. به علاوه، ممکن است خواب با بیماری های جسمی همبودی داشته باشد (کان و همکاران، ۲۰۰۸)حدود یک سوم از عمر هر فرد در خواب می گذرد. خواب، به دلیل تأثیر گسترده اختلالات چرخه خواب بیداری بر زندگی افراد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است ( کوپرمن و همکاران، ۱۹۹۵). کیفیت زندگی و فعالیت افراد در ساعات بیداری تا حدود زیادی تحت تأثیر کیفیت خواب افراد می باشد (گونراتن و همکاران، ۲۰۰۳). خواب پاسخ سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار می دهد (بربانت، تریندر، کورنیس ، ۲۰۰۴). از نظر بالینی فردی که دچار مشکلات خواب است که سه شب در هفته یا بیشتر دچار بی خوابی می شود؛ اما علاوه بر فراوانی اختلال مدت آن نیز مهم است؛ زیرا بی خوابی ممکن است گذرا با پایدار باشد، مشکلات خواب از نظر سیب شناسی و درمان نیز با هم تفاوت دارند (مورین، استون، مکدونالدو جونز ، ۱۹۹۲). از سویی خواب فرایندی است که به واسطه سیستم عصبی مرکزی، عوامل عصبی غدد درون ریز و رفتاری تنظیم می شود، خواب و استراحت نقش ترمیمی و حفاظتی داشته و در بازسازی قوای جسمی و هیجانی سهیم هستند. اغلب افراد تا زمانی که به مشکلات ناشی از خواب دچار نشوند، به فواید خواب توجه ندارند (اسدنیا و همکاران، ۲۰۱۳) اصطلاح مشکلات خواب به مشکلات ذهنی و نیز مشکلات عینی و قابل اندازه گیری رفتار های غیر عادی در خواب اشاره دارد (یون، جین و شاپیرو ، ۲۰۱۲). با توجه به اینکه ملاتونین یعنی هورمونی که موجب خواب آلودگی می شود، از اواسط سال اول زندگی در طول شب، خیلی بیشتر ترشح می شود، می توان به اهمیت بهبود سیستم خواب و بیداری و تثبیت خواب شبانه پی برد (کالات، بی تا ، ترجمه سید محمدی، ۱۳۹۲). در میان سبب شناسی های بالقوه ای که برای مشکلات شروع خواب وجود دارد توضیحات رفتاری و زیست شناختی مقدم ترند. (گرابر ، ۲۰۰۹)نتایج مطالعات آینده نگر نشانگر این امر است که مشکلات خواب می تواند جزء اولین نشانه های اختلالات روانی از قبیل افسردگی، سوء مصرف الکل و بیش فعالی همراه با کاهش تمرکز باشد (گاو و همکاران، ۲۰۰۷). بدون خواب کافی، توانایی تمرکز حواس، قضاوت و انجام فعالیت های روزمره کاهش و تحریک پذیری افزایش می یابد (حسین آبادی و همکاران، ۱۳۸۹). اختلالات خواب ممکن است منجر به تغییرات رفتاری و شناختی شود و علائم اختلال نارسایی توجه بیش فعالی را نقلید نماید و نیز ممکن است ناشی از اختلالات بیوشیمیایی، ناشی از نارسایی عملکرد و توجه آنان باشد. از طرفی در مطالعاتی دلایل متفاوتی برای مشکلات خواب در کودکان با نارسایی توجه بیش فعالی بیان شده است. (بیگز و همکاران، ۲۰۱۱). بر اساس مطالعه سیستماتیک و منظم خواب آلودگی در طول روز، حرکت هنگام خواب در کودکان با نارسایی توجه/ بیش فعالی در مقایسه با کودکان عادی بیشتر گزارش شده است (لیم و همکاران،۲۰۰۸).اختلال نارسایی توجه بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات مزمن رشد است که حدود ۷ درصد از کودکان مدرسه و ۵ درصد از نوجوانان و بزرگسالان را شامل می شود (تراویس و همکاران، ۲۰۱۱) کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه بیش فعالی معمولا با بیماری های همراه از جمله بیماری های همراه درونی سازی و برونی سازی هستند (گودمن و همکاران، ۲۰۱۰) شواهدی هم از نقص عملکرد های اجرایی و حافظه کاری در این کودکان ارائه شده است(تراویس و همکاران، ۲۰۱۱) و همچنین در معرض خطر مشکلات خواب نیز هستند تا ۷۰ % کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی مشکلات خواب را تجربه می کنند مانند مشکلات آغاز و ادامه خواب (شوشتری و همکاران، ۲۰۱۳) و این مشکلات خواب اختلالات موجود را تشدید می کند (ویس و همکاران، ۲۰۱۰).تأثیر مشکلات خواب بر عملکرد اجرایی، به ویژه عملکرد حافظه کاری در کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه بیش فعالی، نامشخص است. این با توجه به اینکه مشکلات حافظه کاری در این جمعیت بسیار رایج است اهمیت دارد (بودنر و همکاران، ۲۰۰۷).استیل و همکاران (۲۰۱۲) در نتایج تحقیق خود گزارش دادند که کاهش مدت زمان خواب اما نه بهره وری خواب با عملکرد اجرایی ضعیف تر از جمله حافظه کاری، کنترل مهارت ها و انعطاف پذیری شناختی در کودکان در سن مدرسه همراه بود.گیبسون و همکاران (۲۰۰۷) در تحقیق خود نشان دادند که حافظه کاری در کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی دارای نقص است.حافظه کاری به عنوان یکی از کارکرد های شناختی مرتبط با عملکرد های اجرایی، مجموعه ای از فرایند هایی است که به فرد اجازه نگهداری کوتاه مدت اطلاعات را می دهد (بدلی ۲۰۰۳، به نقل از ویلج ۲۰۱۶). حافظه کاری به نگهداری اطلاعات در ذهن و کار کردن روی آنها مربوط می شود، حئی در زمانی که محرک اصلی وجود ندارد، حافظه به کودکان امکان می دهد از تجربیات گذشته خود استفاده کنند، از تجربیات فعلی خود سود ببرند و برای تجربه های جدید آماده شوند (بدلی، ۲۰۱۲).مطالعات طولی، نشان داده است که مشکلات خواب پیش بینی کننده مشکلات درون نمود است و مشکلات درون تسود نیز پیش بینی کننده مشکلات خواب است (مالرینی و همکاران، ۲۰۱۶).اختلالات درون نمود الگو های رفتاری سازش تا یافته ای هستند که بیش از آن که اطرافیان را آزار دهند، موجب رنجش خود کودک می شود و با دنیای درونی فرد سر و کار دارند که با تعارض های روانی و هیجانی همراه هستند، که شامل مواردی مانند اضطراب و افسردگی است(دادستان و همکاران، ۱۳۸۹) در بین اختلالات درون تمود، اختلالات اضطرابی دوران کودکی، شایع ترین مشکل روانپزشکی در کودکان می باشند (ایسائو و پیترمن ، ۲۰۰۱ ترجمه مسعود براتیان ۱۳۸۴) که عبارت است از ترس بیش از حد در موقعیت های واقعی با تخیلی که بر ترسی توجیه ناپذیر دلالت دارد و دختر ها بیش از پسر ها به اختلال های اضطرابی دچار میشوند ( کنولی و برنستین ، ۲۰۰۷) علاوه بر این، مشکلات افسردگی از جمله اختلالات درون تصود شایع در کودکان می باشد. کودک دارای مشکلات افسردگی، به شدت از عدم تعادل، بی ارادگی، احساس از دست دادن چیزی یا کسی، عدم کنترل، عدم دلبستگی و ارتباطات ضعیف رنج می برد. فرد افسرده قادر به یادگیری شیوه های مقابله و سازگاری مناسب در زمان روی دادن مشکلات عاطفی نیست و خود پنداره ضعیفی دارد (صمدی، ۱۳۸۹) همچنین، شکایات جسمانی پایدار با علت پزشکی تامشخص که در موارد شدید تحت عنوان اختلال جسمانی کردن شناخته شده، یکی از رایج ترین مشکلات، مربوط به اختلالات درونی سازی شده کودکان می باشد شکایات جسمانی اغلب مزمن بوده و با ناراحتی روان شناختی قابل ملاحظه و رفتار افراطی در کمک طلبی همراه می باشند (رودلف، لنسفورد ، ۲۰۱۶). کودکان با نارسایی توجه/ بیش فعالی اغلب مشکل در حافظه کاری دارند و ممکن است اختلالات درون نمود داشته باشند، مشکلات خواب هم اغلب با مشکل در حافظه کاری و اختلالات درون نمود همراه است حال پژوهشگر به دنبال پاسخ به این سوال است که اگر مشکلات خواب به اختلال نارسایی توجه بیش فعالی اضافه شود چه تغییراتی در حافظه کاری و اختلالات درون نمود ایجاد می کند،در این زمینه پژوهش های اندکی صورت گرفته است، به همین جهت ما در این پژوهش میخواهیم بدانیم که آیا در کودکان اختلال نارسایی توجه بیش فعالی که با و بدون مشکلات خواب هستند، تفاوتی در حافظه کاری و اختلالات درون تصود آن ها وجود دارد؟

اهمیت و ضرورت پژوهش

بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی خواب ناآرام یک معیار تشخیصی برای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی به شمار می رود. بیش از ۷۰ درصد از والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه بیش فعالی وجود درجاتی از مشکلات خواب را در فرزندانشان گزارش می دهند (سایبراس افرون، گرنر، داوی، منساح، اوبر کلاید و همکاران، ۲۰۱۰). خواب بر سلامت کودکان تأثیر می گذارد و با آنکه اختلال های مربوط به خواب در کودکان بسیار شایع است، بررسی های همه گیر شناسی اندکی درباره ی آن ها انجام شده است (پناهی، کفاشی و سراجی، ۱۳۸۸). مشکلات خواب این کودکان سبب افزایش شدت علائم بیماری، کاهش کیفیت زندگی و عملکرد روزانه کودک می گردد (سایبراس ، فالتون، افرون، اوبر کلابد و هیشکاک، ۲۰۱۱) همچنین خواب با کیفیت پایین و ناکافی منجر به خواب آلودگی در طول روز و بی نظمی خلق و رفتار می شود و بر عملکرد شناختی- عصبی کودکان تأثیر می گذارد (اونس ، ۲۰۰۹) و کاهش حافظه و اختلال در تمرکز فکری می شود و در نتیجه اثرات ناگوار و جبران ناپذیری بر وضعیت تحصیلی کودک و ارتباط وی با والدین و سایر همسالان بر جا می گذارد (شوقی، خانگری و فرمانی ، ۲۰۰۶). مشکلات خواب در کودکان مبتلا به نارسایی توجه / بیش فعالی یک چالش قابل توجه برای والدین و معلمان است و علائم بیماری را در طول روز افزایش می دهد (گروبر ، فرنته، رابرت و واناسین، ۲۰۰۹). از طرفی، زمانی که کودکان کمتر از حد معمول می خوابند، والدین نیز به همراه کودک، بیدار بوده و در نتیجه، تأثیر مشکلات خواب کودکان بر خواب والدین منجر به خستگی روزانه والدین، اختلالات خلقی می شود (وبس و سالپکار ، ۲۰۱۰). در صورتی که اختلالات خواب در کودکان درمان نشود، منجر به عوارضی نظیر اختلال در توجه و تمرکز، حافظه و یادگیری و اختلالات رفتاری می شود مشکلات تنفسی در خواب، کودکان را مستعد اختلال نارسایی توجه بیش فعالی و مشکلات یادگیری می کند(تریستو و همکاران، ۲۰۱۴) اختلال های خواب اغلب با افسردگی، اضطراب و تغییرات شناختی همراه هستند که باید در برنامه ریزی و مدیریت درمان مورد رسیدگی قرار گیرند (انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳؛ ترجمه رضاعی و همکاران، ۱۳۹۳) خود اختلالات درون تصود هم باعث مشکلات ارتباط با هم سالان، ضعف در توانایی های اجتماعی، مشکلات مربوط به خود پنداره و اختلال های اضطرابی و اختلال های خوردن در کودکان می شود(کندال، ۲۰۰۴) یافتن روش های موثر و راهبرد های پیشگیری از گسترش مشکلات رفتاری برای کودکان در معرض خطر، یکی از خطوط عمده پژوهشی در ین حیطه است و در تلاش برای یافتن موثرترین روش ها، آن چه ضروری است انجام پزوهش های متعدد می باشد (سانتوز و همکاران،۲۰۱۵). اگر مشکلات خواب در حافظه کاری ضعیف تر و اختلالات درون نمود بیشتر در کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه بیش فعالی نقش داشته باشد، شناسایی و مدیریت مشکلات خواب می تواند یکی از راه های بهبود حافظه کاری و اختلالات درون تصود برای این گروه از کودکان آسیب پذیر باشد این امر می تواند بر بهبود عملکرد تحصیلی تأثیرگذار باشد(مالرینی و همکاران، ۲۰۱۶)ن بنابراین شناسایی مشکلات خواب و تلاش جهت بهبود آن مهم است زیرا می تواند باعث بهبود عملکرد تحصیلی، ارتباطی و زندگی اجتماعی کودک شود(پری هودا ، ۲۰۱۳)ن

هدف کلی پژوهش

مقایسه حافظه کاری و اختلالات درون نمود در کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی با و بدون مشکلات خواب

اهداف فرعی پژوهش

۱-بررسی حافظه کاری در کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی با و بدون مشکلات خواب

۲- بررسی اختلالات درون نمود در کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی با و بدون مشکلات خواب

فرضیه های پژوهش

۱-بین حافظه کاری در کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی با و بدون مشکلات خواب تفاوت وجود دارد.

۲- بین میزان اختلال های درون تصود در کودکان دارای اختلال نارسایی توجه بیش فعالی با و بدون مشکلات خواب تفاوت وجود دارد.

تعاریف نظری متغیرهای پژوهش

مشکلات خواب

مشکلات خواب در کودکان به معنی کاهش یا افزایش بیش از حد خواب متناسب با سن، انواع غیر طبیعی خواب متناسب با سن، انواع غیر طبیعی خواب، رفتار های غیر طبیعی در خواب و یا بروز وقایع پاتوفیزیولوژیک طی خواب می باشند. (هو کنبری ، ۲۰۱۰، موسوی و همکاران، ۲۰۱۱).

اختلال نارسایی توجه بیش فعالی الگوی مستمر بی توجهی و با بیش فعالی – تکانشگری است که با عملکرد و سطح رشد فرد تداخل دارد انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳؛ ترجمه رضاعی و همکاران، ۱۳۹۳)

حافظه کاری

حافظه کاری قوه مجریه حافظه کوتاه مدت است و شامل یکپارچه سازی موفتی، پردازش و بازیابی اطلاعات می باشد. وظایف حافظه کاری شامل نظارت فعال با دستکاری اطلاعات با رفتار ها می باشد (بدلی، ۲۰۰۳)، حافظه کاری توانایی نگهداری اطلاعات در ذهن در حین انجام تکالیف پیچیده است. توانایی استفاده از تجربه های قبلی برای موقعیت فعلی و استفاده از راهبرد های حل مسئله نیز با حافظه کاری ارتباط دارد (بدلی، ۲۰۱۲).

اختلالات درون نمود

الگو های رفتاری سازش نیافته ای که به سمت درون هدایت شده اند و شامل گوشه گیری، افسردگی و اضطراب هستند. این مشکلات زمانی به وجود می آیند که افراد می خواهند وضعیت با حالت هیجانی خود را به شیوه ای نادرست یا ناسازگاری کنترل یا تنظیم کنند. معمولا مشکلات تا اندازه ی بسیار زیاد، در درون فرد به وجود می آیند، به همین دلیل اختلالات درونی سازی بیماری های مخفی نیز نامیده می شوند؛ یعنی کشف آن ها از طریق مشاهدهی بیرونی بسیار دشوار است (انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳؛ ترجمه رضاعی و همکاران، ۱۳۹۳)

تعاریف عملیاتی متغیر های پژوهش

مشکلات خواب

در پژوهش حاضر، منظور از مشکلات خواب، نمره ای است که فرد از پرسش نامه عادات خواب کودکان (مقاومت در به خواب رفتن، شروع تأخیری خواب، طول مدت خواب، عادات اضطرابی خواب، بیدار شدن شبانه، پاراسومنیا، اختلالات تنفسی حین خواب و خواب آلودگی روزانه) به دست می آورد.

اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی

در این پژوهش منظور از اختلال نارسایی توجه از بیش فعالی کودکانی هستند که این اختلال در آن ها توسط روانپزشک تشخیص داده شده است.