دکتر کرامت کرامتی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی در مقطع دکترا از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز در سال ۱۳۹۳، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تأثیر درمان شناختی-رفتاری گروهش کودک و مادر- کودک بر علائم اضطراب اجتماعی، عزت نفس و جرأت ورزی دانش آموزان پسر پایه های پنجم و ششم ابتدایی شهر اهواز” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید چمران اهواز

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

پایان نامه دکتری در رشته روانشناسی

موضوع:

تأثیر درمان شناختی-رفتاری گروهش کودک و مادر- کودک بر علائم اضطراب اجتماعی، عزت نفس و جرأت ورزی دانش آموزان پسر پایه های پنجم و ششم ابتدایی شهر اهواز

اساتید راهنما:

دکتر یدالله زرگر و دکتر عبدالزهرا نعامی

استادان مشاور:

دکتر ایران داوودی و دکتر کیومرث بشلیده

پژوهشگر

کرامت کرامتی

شهریور ۱۳۹۳

فهرست مطالب

عنوان

فهرست مطالب

فهرست جداول

فهرست نمودارها

چکیده

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

سوالات پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

اضطراب اجتماعی عزت نفس

جرات ورزی

درمان شناختی رفتاری گروهی کودک

درمان شناختی رفتاری گروهی مادر کودک

فصل دوم: پیشینه

پیشینه نظری

اضطراب

نشانه های اضطراب

نظریه های اضطراب

اختلال اضطراب اجتماعی

تعریف علائم

مشکلات مربوط به مدرسه

دیگر نشانه های اختلال اضطراب اجتماعی

شیوع اختلال اضطراب اجتماعی

سبب شناسی اختلال اضطراب اجتماعی

سهم علوم زیستی شناختی

مطالعات ژنتیکی

نظریه های اضطراب اجتماعی

عوامل خطر ساز و پیش زمینه اضطراب اجتماعی

ملاک های تشخیصی اختلال اضطراب اجتماعی

الگوی هم بودی با دیگر اختلالات روانی

تشخیص افتراقی

درمان

عزت نفس

تئوری های عزت نقی

رشد عزت نفس

ویژگی افراد دارای اعتماد به نفس سالم

عزت نفس ایمن در مقابل عزت نفس تدافعی

ویژگی افراد دارای عزت نفس پایین

جرات ورزی

پیامدهای منفی عدم جرات ورزی

عوامل مخل رفتار جرأت مندانه در کودکان

ارتباط اضطراب اجتماعی، عزت نفس و جرات ورزی

مروری بر تحقیقات مرتبط با موضوع پژوهش

خلاصه فصل

فصل سوم: روش پژوهش

طرح تحقیق

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ملاک های شرکت افراد در گروه های آزمایشی و گواه

ابزار پژوهش

الف: مقیاس اضطراب اسپنس (۱۵-۸ ساله) فرم کودکان

ب: سیاهه اضطراب و فویی اجتماعی برای کودکان

ت. مقیاس عزت نفس روزنبرگ

ث: مصاحبه تشخیصی

برنامه های درمان شناختی- رفتاری گروهی صادر – کودک و کودک به تنهایی

روش جمع آوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: یافته های پژوهش

الف) یافته های مربوط به مرحله غربال گیری

ب) یافته های توصیفی

ج) بررسی مفروضه های تحلیل واریانس چند متغیری

۱-تقسیم تصادفی و استقلال آزمودنی ها

۲- نرمال بودن توزیع متغیرهای وابسته

۳-خطی بودن

۴- همسانی واریانس ها

د) یافته های مربوط به فرضیه ها

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و تبیین یافته های مربوط به فرضیه های پژوهش

اضطراب اجتماعی

عزت نفس

جرات وری

پیگیری

محدودیت های پژوهشی

پیشنهادهای پژوهشی

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست ها

چکیده:

پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر درمان شناختی- رفتاری گروهی کودک و مادر – کودک پر علائم اضطراب اجتماعی، عزت نفس و جرات ورزی دانش آموزان پسر پایه های پنجم و ششم شهر اهواز انجام شد. جامعه آماری شامل کلبه دانش آموزان پسر پایه های پنجم و ششم بودند که ابتدا از طریق نمونه گیری در دسترس ۶۲ نفر از دانش آموزان دارای اضطراب اجتماعی شناسایی و بعد از مصاحبه تشخیصی ۳۶ نفر به طور تصادفی در سه گروه (کودک، مادر – کودک و گواه) گمارده شدند. گروه کودک در ۱۰ جلسه درمان گروهی شناختی – رفتاری هفتگی شرکت کردند و مادران گروه مادر – کودک علاوه بر این ۱۰ جلسه در ۶ جلسه هفتگی حاضر شدند. در حالی که گروه گواه در هیچ جلسه در مالی شرکت داده شدند. ابزارهای پژوهش شامل مقیاس اضطراب اسپنس فرم کودک خرده مقیاس جرات ورزی سیاهه اضطراب و فوبی اجتماعی و مقیاس عزت نفس روزنبرگ بود. شوه های آماری مورد استفاده شامل شاخص های توصیفی (میانگین، انحراف استاندارد و فراوانی)ضریب همبستگی، تحلیل واریانس چند متغیری و تحلیل واریانس یک راهه بود. دانش آموزان در سه مرحله قبل از مداخله، پس از مداخله و دو ماه بعد از اتمام درمان) بر اساس سه متغیر وابسته مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که هر دو گروه درمانی از نظر هر سه متغیر وابسته نسبت به گروه گواه عملکرد بهتری داشتند، و در مرحله پیگیری اثر هر دو شیوه درمان بر اضطراب اجتماعی پایدار بود ولی در مورد متغیر عزت نفس درمان شناختی – رفتاری گروهی مادر – کودک موثر واقع شده بود. اثر شیوه های درمانی بر جرات ورزی در هر دو گروه در مرحله پیگیری تداوم نداشت.

فصل اول: موضوع تحقیق

مقدمه

اضطراب جزء لاینفک زندگی هر انسانی است. این مفهوم در بر گیرنده ترس ها و نگرانی ها در طول یک پیوستار می باشد. در صورتی که اضطراب و نگرانی وجود نداشته باشد نسل انسان در خطر انقراض قرار می گیرد. توانایی شناختی انسان در ارزیابی، پیش بینی و پیش گیری از خطرات بالقوه محیطی، در همین نگرانی ها بروز پیدا می کند. در واقع انسان به عنوان یک گونه با این توانایی قادر بوده است که به دوام، بقاء و مقابله با تهدیدها بپردازد. به عبارت دیگر اضطراب زنگ خطری است که فرد را هشدار می دهد که مشکلی وجود دارد و این خود سبب می شود که برای مقابله با تهدید وارد عمل شود (رپی و اسپنس،۲۰۰۴)در طول رشد، کودکان ترس ها و اضطراب های طبیعی گوناگونی را تجربه می کنند. به عنوان نمونه ترس از جدایی از منبع دلبستگی، در حدود هشت ماهگی ظاهر می گردد. نگرانی و بروز علائم اضطراب در هنگام مواجهه با چهره با چهره های ناآشنا نیز در دوره های خاص زندگی کودکان، عالم گیر است و از نظر محققین رشد، نه تنها بیمار گونه نبوده بلکه کاملا طبیعی است. نو پا در این سن به صرف روبرو شدن با چهره های غریب دچار تپش قلب شده، به مادرش چسبیده و گریه کردن را سر می دهد. اگر این علائم دوام تیابد و از میزان مشخصی فراتر نرود، نه تنها مشکل ساز نبوده، بلکه می توان گفت نوعی شیوه سازگاری می باشد. این در حالی است که در صورت ادامه علائم، با توجه به سطح سنی و رشدی کودک، نابهنجار قلمداد می شود. به این دلیل که می تواند با رشد طبیعی کودک در تضاد بوده، فرصت دستیابی به مهارت های لازم برای زندگی اجتماعی مفید و سازنده را از او سلب گند (موریس و مرکلباخ، ۲۰۰۸). کودکان در طول رشد خود در موقعیت های غریب و حتی برخی مواقع آشنا، نوعی اضطراب، نگرانی و ترس تجربه می کنند. در واقع اضطراب در جمع، به خودی خود از دیدگاه محققین، مرضی با نابهنجار قلمداد نشده و امری عادی شناخته می شود (کوبهام، ۲۰۱۲). اغلب، کودکان دارای اضطراب اجتماعی در لحظه های حضور در جمع گوشه گیر شده، پشت مادر با بزرگترهای آشنا، پنهان شده سعی می کنند از دید دیگران مخفی مانده، از صحبت کردن با هرگونه ابراز وجود، خودداری کرده و حتی در صورتی که با اصرار بر انجام کاری یا درخواستی از سوی دیگران روبرو شوند گربه سر داده و خواستار ترک آن مکان می شوند. اگر این رفتار ها شدت یافته و پریشانی های تجربه شده روز به روز نه تنها کاهش نیافته، بلکه ادامه یابد و نامتناسب با سن و سطح رشدی او باشد این وضعیت می تواند پیامدهای منفی دراز مدت و نگران کننده به دنبال داشته، در فعالیت های روزانه کودک تداخل کرده، نیازمند توجه و درمان بالینی باشد (هادسون و رپی، ۲۰۰۲).اختلالات اضطرابی شامل طبقه ای از اختلالات هستند که مواردی از آن، هم چون اضطراب جدایی، اضطراب اجتماعی و اضطراب مفرط در بین کودکان رایج بوده و سبب آسیب اساسی در عملکرد تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی می گردد. این علائم پیش بینی کننده افسردگی اساسی و اختلالات اضطرابی در بزرگسالی است. بر خلاف شیوع بالا (۲۰-۱۰ درصد) و حالات ناخوشی و مرضی عمده، علائم اضطرابی در کودکان و نوجوانان کمتر مورد درمان و توجه قرار گرفته است (واک آپ و البانو، ۲۰۱۱).مکلوده، وود (۲۰۱۱) مشخصه اصلی این اختلال را ترس از بی کفایت دیده شدن در موقعیت های اجتماعی و هنگام روبرو شدن با افراد با عملکرد در حضور جمع دانسته، به نحوی که منجر به مشکلات قابل توجه می گردد. کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی افراد بدون جراتی هستند که توان ارائه پاسخ “نه” و اصرار بر خواسته های خود را ندارند. عیان پاسخ های جرات ورزانه و اضطراب اجتماعی تضاد جمع ناپذیری در کودکان وجود دارد. همچنین رشد عزت نفس و ابراز احساسات مثبت، بخشی از آموزش ابراز وجود است. کودکان با حساسیت زیاد نسبت به نظرات دیگران، در رفتار جرات ورزانه ناکام می مانند و این ویژگی، اختلال در رفتار جرات ورزانه و اضطراب اجتماعی در پی خواهد داشت. در شخصیت کودکان غیر جرات ورز ترس از دست دادن» دیده می شود، چون این کودکان از ترس اینکه خوب عمل نکنند، توانایی بیان و ابراز عواطف شان را از دست می دهند (شوارتز و گاتمن ، ۲۰۰۶) اخیرا توجه علمی به مشکلات کودکان به دلیل این که بسیاری از این مشکلات پیامدهای منفی بلند مدتی برای کودک، خانواده و جامعه به دنبال دارد و به ویژه این که بسیاری از اختلالات دوران بزرگسالی ریشه در دوران کودکی دارند، افزایش یافته است. هر چند ادبیات تحقیق، از درمان شناختی – رفتاری کودک به عنوان یک مداخله موثر در اضطراب اجتماعی کودکان و نوجوانان حمایت می کند، تحقیقات بیشتری برای معرفی دیگر درمان ها ضروری است (ماش و بار کلی،۲۰۰۲ )یکی از درمان هایی که اخیرا مورد توجه قرار گرفته است، درمان مادر – کودک است. زیر بنای نظری این درمان فرضیه ای است با این مضمون که اضطراب مادر بطور مستقیم در اضطراب کودک نقش داشته و عدم توجه به مهارت های مادر در کنترل رفتار های کودک می تواند مداخلات روانی را کم اثر سازد (واترز، ژیصر جیمیک و فارل، ۲۰۱۲).

بیان مساله

اضطراب اجتماعی به ترس آشکار و مستمر از موقعیت های اجتماعی با عملکردی اشاره دارد و از این باور ناشی می شود که فرد در این موقعیت ها به گونه ای خجالت آور با تحقیر آمیز عمل می کندرینگولد”، هر بیوت و فرانکلین ۲۰۰۳). شیوع ۱۳ درصدی اضطراب اجتماعی در جامعه، آن را در مقام سوم علائم روانپزشکی پس از افسردگی و مصرف مواد قرار داده است این در حالی است که در بین کودکان نیز از شایع ترین اختلالات است (کسلر پر گلاند، مریکانگا و والترز، ۲۰۰۶)، در صد زیادی از بزرگسالان دارای اضطراب اجتماعی گزارش می دهند که نشانه ها را از کودکی تجربه کرده اند، ولی در کودکان برجستگی نشانه های این اختلال کمتر مورد توجه قرار می گیرد این در حالی است که عدم درمان علائم، منجر به مزمن شدن و دوام آن تا بزرگسالی می شود (بیدل”، مور پس” و ترنر”، ۲۰۰۵).اضطراب اجتماعی سبب اعتماد به نفس پایین، اشکال در جرات ورزی، خود گفتگویی منفی، حساسیت بیش از حد به انتقاد و طرد شدن، همچنین مهارت های اجتماعی ضعیف می گردد. پیشرفت تحصیلی پایین، گوشه گیری، اشکال در ارتباطات بین فردی و در بزرگسالی سوء مصرف مواد و خودکشی از پیامدهای این اختلال می باشند. در مواردی که اضطراب اجتماعی کودک شدید باشد ممکن است سبب ترک تحصیل، اختلال در کار و ارتباطات او گردد (ریتر، ارتل، بیل و استفتز،۲۰۱۳ ). بین درمان های اضطراب اجتماعی درمان دارویی از بقیه رایج و شناخته شده تر است این در حالی است که علائم اضطراب با وجود مصرف دارو کاملا بر طرف تگردیده و صرفا تا زمانی که فرد به مصرف دارو ادامه می دهد به بهبود نسبی دست خواهد یافت (کرسک و واترز،۲۰۰۵). مداخلات شناختی رفتاری از دیگر شیوه هایی است که در کاهش علائم اضطرابی موفقیت های نسبتا چشم گیری حاصل کرده است. این درمان با توجه به سطح توانایی های کودکان و نوجوانان به بازسازی نحوه تفکر و همزمان اصلاح ویژگی های رفتاری آنها می پردازد. هر چند تحقیقات زیادی به مفید بودن این نوع از مداخلات صحه گذاشته اند ولی تعداد کودکان و نوجوانانی که به درمان پاسخ نداده با این که بعد از مدتی دوباره علائم اضطرابی را تجربه می کنند کم نیستند (فیلد و کارت رایت –هاتون ۲۰۰۸ )واک آپ، آلماتو، پیانسینی و بیر ماهر (۲۰۱۰) در تحقیفی به مطالعه اثر درمان شناختی – رفتاری، سرترالین و ترکیبی از هر دو بر اختلال اضطراب اجتماعی کودکان پرداختند. نتایج نشان داد که اثر دارو درمانی معادل درمان شناختی- رفتاری بوده ولی در طول زمان کمتر از اثر درمان شناختی – رفتاری پایدار مانده هر چند بعد از سپری شدن مدت زمانی اضطراب کودک به تدریج عود کرد. به عبارت دیگر اثر درمان شناختی – رفتاری در طول زمان بیش از درمان با سرترالین دوام داشت.در و برت (۲۰۱۲) در تحقیقی به ارزیابی اثر شرکت والدین در درمان اختلال اضطراب اجتماعی کودکان به شیوه شناختی – رفتاری پرداختند. بازبینی مقالات مرتبط توسط این محققان نشان داد که عوامل والدینی متنوع و زیادی در دوام و ایجاد اختلالات اضطرابی کودکان نقش دارند. محدودیتی که در این تحقیق ها وجود دارد این است که به جای عوامل والدین – کودک، بیشتر معیارهای تشخیصی مربوط به کودکان، مورد ارزیابی می باشد.این انتقاد بر نظریه های رایج در زمینه اضطراب اجتماعی وجود دارد که در ایجاد، دوام و پیگیری آن به نقش مادران و همسالان توجه کافی مبذول نشده است. انتقاد دیگر پر تحقیقات و نظریه های موجود در این زمینه این است که علاوه بر از عدم اهمیت و توجه کافی به عواقب اضطراب اجتماعی در زندگی کودکان و نوجوانان نسبت به دو ویژگی شخصیتی (عزت نفس و جرات ورزی) مرتبط با آن در درمان بی تفاوتی صورت گرفته است.خلاء یافته هایی که به نقش والدین به ویژه مادران در ایجاد و دوام اضطراب اجتماعی و با کمک به بهبود علائم اضطراب همچنین به دو متغیر مهم دخیل در درمان یعنی عزت نفس و جرات ورزی و دوام آن پرداخته باشند، کاملا محسوس است (موری ، ویلی و سیگمن، ۲۰۰۴). تحقیقات صورت گرفته همان گونه که قبلا ذکر شد عمدتا بر درمان شناختی رفتاری کودک به تنهایی با مادر به تنهایی بدون در نظر گرفتن دو متغیر عزت نفس و جرات ورزی پرداخته اند. لازم به یادآوری است که تحفیفات چندی در زمینه بررسی رابطه بین متغیرهای فوق به طور جداگانه با دو به دو انجام شده است. در حالی که در نظر گرفتن هر سه متغیر در درمان های جداگانه مادر کودک و کودک به تنهایی صورت نگرفته است. از دیگر نیازهای تحقیقاتی در این زمینه می توان به عدم مقایسه میزان اثر شرکت مادران در دوام نتیجه مداخلات پر اضطراب اجتماعی، عزت نفس و جرات ورزی در طول زمان اشاره درمان های ترکیبی مادر و کودک ضروری اند چون ۴۰ تا ۵۰ درصد کودکان مبتلا به این علائم به مداخلات کوتاه مدت با یک نوع درمان، پاسخ نمی دهند (بریننگهاولست، اسیجورن، دانل  و استالارد، ۲۰۱۲) مادران کودکان دارای علائم اضطرابی بهترین افرادی هستند که می توانند پاسخهای انطباقی را به کودکان آموخته و این پاسخها را تقویت نمایند. مادران زمانی می توانند پر رفتار فرزند خود اثر مثبتی داشته باشند که ترس و اضطراب او را بهتر فهمیده، راه های موثر کنار آمدن با وضعیت ترسناک را یاد بدهند (شرودر و گوردون، ۲۰۰۲:ترجمه : فیروز بخت، ۱۳۸۵) اندیشه محقق در این پژوهش پیرامون نقش مادر کودک به طور توام در درمان و تداوم اثر درمان بر اضطراب اجتماعی بوده است. به علاوه اثر درمان مذکور بر دو ویژگی همراه با اضطراب اجتماعی نیز از سوالاتی بوده است که این پژوهش به جواب گویی آن پرداخته است. پر کردن خلاء موجود در زمینه نقش مادر کودک بر درمان و تدوام درمان بر اضطراب اجتماعی کودکان و اثر هم زمان دو شیوه درمان پر عزت نفس و جرات ورزی در میان پژوهش های صورت گرفته از جمله بافته هایی می باشد که بر عهده تحقیق حاضر بوده و نتایج آن با توجه به شرکت فعال مادران در فرایند مداخلات امکان کمک به دست اندر کاران بهداشت روانی در مدارس و دیگر مراکز مرتبط با کودکان را فراهم کرده و در زمینه هزینه های درمان با تداوم اثرات درمانی، صرفه جویی در صرف هزینه و هدر رفتن استعدادها جلوگیری کند.نقش مادران در مداخلات شناختی – رفتاری به عنوان کمک درمان گر نیز می توان با اهمیت دانست. این در حالی است که کودک مورد درمان بخش اعظمی از اوقات خود را در خانه و عمدتا با مادر خود می گذراند. مادران با آموزش عملی و الگو دهی می توانند به درمانگران در تسریع و صرفه جویی در زمان و هزینه ها کمک کنند (برینگهاولت، اسیجورن و استالارد، ۲۰۱۲). درمان شناختی رفتاری مادر – کودک، درمانی متفاوت با دیگر درمان های رایج مورد استفاده برای اضطراب اجتماعی، عزت نفس و جرات ورزی کودکان می باشد به دلیل این که درمان های مرسوم با نادیده گرفتن …